Nông sản Việt đối diện với bài toán chất lượng
Nông sản Việt liên tiếp nhận cảnh báo
Theo số liệu từ Cục Hải quan, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam đạt xấp xỉ 7,15 tỷ USD, tăng 27,6% so với năm 2023. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc đạt trên 4,63 tỷ USD, tăng 27,3%; Mỹ tăng 39,8%; Hàn Quốc tăng 39,6%; Thái Lan tăng 73,7%; Nhật Bản tăng 15,3%; thị trường Đài Loan (Trung Quốc) tăng 10,9%; Australia tăng 25,9%...
Điều này phản ánh những nỗ lực của ngành hàng rau quả trong việc nâng cao chất lượng, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường, đặc biệt là việc tận dụng tốt cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA).
Dù vậy, rau quả Việt Nam vẫn đối diện những bài toán chất lượng. Cụ thể, tháng 1/2024, Trung Quốc phát cảnh báo với sầu riêng và mít tươi xuất khẩu Việt Nam do không tuân thủ quy định về kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm.
Đặc biệt, với mặt hàng sầu riêng, xuất khẩu sầu riêng lao dốc trong 2 tháng đầu năm 2025 do sản lượng xuất sang Trung Quốc sụt giảm tới 80% bởi thị trường này đã áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn đối với nông sản nhập khẩu. Theo đó, các lô hàng sầu riêng phải có kết quả phân tích dư lượng Cadimi, chất vàng O và việc kiểm nghiệm phải thực hiện tại các phòng thí nghiệm được Trung Quốc công nhận. Tất cả các lô sầu riêng Việt Nam đưa vào Trung Quốc đều bị kiểm tra 100% trước khi thông quan.
Theo Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên, vấn đề sầu riêng nhiễm vàng O hay Cadimi từ nguồn nào hiện chưa có những thông tin cụ thể từ cơ quan chức năng. Do đó, rất cần vai trò của Nhà nước trong việc xây dựng hành lang pháp lý trong việc kiểm soát chất lượng từ gốc, ví dụ tất cả các nhà vườn sầu riêng trước khi bán phải có giấy xác nhận không có vàng O, không có Cadimi.
Câu chuyện chất lượng của ngành hàng hồ tiêu và gia vị cũng là vấn đề cần được quan tâm. Theo Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam (VPSA), trong năm 2024, Việt Nam ghi nhận số lượng cảnh báo từ Châu Âu nhiều nhất với 21 trường hợp, tăng gấp 7 lần so với năm 2023. Ớt là sản phẩm bị cảnh báo nhiều nhất với 11 cảnh báo; quế có 7 cảnh báo, hồ tiêu có 1 cảnh báo vi khuẩn Samonella.
Cũng trong năm 2024, gia vị Việt Nam nhập khẩu vào Mỹ ghi nhận 15 cảnh báo, trong đó có 6 trường hợp đối với quế. Ngoài ra, một số lô hàng hồ tiêu đen Việt Nam nhập khẩu vào Đài Loan (Trung Quốc) đã bị cảnh báo do phát hiện chất sudan đỏ vượt mức giới hạn dư lượng tối đa cho phép.
Siết quản lý từ gốc
Nhận diện những khó khăn từ thực tế, ông Đặng Phúc Nguyên phân tích: đơn cử như mặt hàng sầu riêng, hiện nay, khi doanh nghiệp vào thu mua tại vườn, các nhà vườn sẽ yêu cầu doanh nghiệp cắt hàng xong, trả tiền, ra ngoài vườn mới được lấy mẫu kiểm tra. Việc này an toàn cho nhà vườn nhưng lại gây khó cho doanh nghiệp.
Về vấn đề này, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Ngô Xuân Nam cho rằng, hiện nay công tác quản lý mới nặng về hậu kiểm. Theo đó, các cơ quan chức năng mới đi kiểm tra các cơ sở để lấy mẫu gửi các cơ quan phân tích. Tuy nhiên, hệ thống các cơ quan kiểm nghiệm, phân tích của Việt Nam còn mỏng, khi gửi mẫu đi và lấy được kết quả mất nhiều thời gian và giá thành khá cao.
Trước yêu cầu của các nước nhập khẩu như EU, Mỹ… một trong những công cụ quản lý hiện nay đó là lấy mẫu kiểm nghiệm từ gốc sản xuất. Do đó, các đơn vị làm chức năng kiểm nghiệm cũng cần được đặt tại các vùng sản xuất lớn, vùng sản xuất tập trung cho xuất khẩu để thuận tiện cho việc kiểm nghiệm.
Siết chặt kiểm tra từ gốc, minh bạch thông tin cũng là cách để ngành hàng nông sản đi đường dài. Việc thay đổi thói quen canh tác cùng quy định bắt buộc kiểm tra từ gốc sản phẩm không chỉ bảo vệ sức khỏe cho người tiêu dùng, thị trường xuất khẩu mà còn bảo vệ chính người sản xuất.
Đáng lưu ý, để đẩy mạnh xuất khẩu, xây dựng được thương hiệu cho nông sản, một trong những vấn đề nóng hiện nay là tiêu chuẩn để kiểm soát chất lượng. Nói về giải pháp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho hay, Bộ sẽ sớm nghiên cứu xây dựng, ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho những sản phẩm chủ lực.
Khi xây dựng, ban hành được tiêu chuẩn về chất lượng rau quả sẽ giúp các bên có một "cơ sở" để cùng sản xuất, thu hoạch, chế biến. Tiêu chuẩn này sẽ là tiền đề giúp Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công thương, Bộ Ngoại giao... tự tin tiếp tục đàm phán mở cửa thị trường. Cùng với đó, cơ quan quản lý sẽ có những thiết chế luật pháp chặt chẽ hơn để bảo vệ những nhà sản xuất chân chính.
