Pho tượng đồng nghìn năm và cuộc hội ngộ kỳ diệu của linh hồn Champa

Hơn một thế kỷ gìn giữ di sản Chăm Pa - nền tảng khoa học của niềm tự hào

Ra đời từ năm 1919, đến nay đã hơn một thế kỷ, Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng bền bỉ thực hiện sứ mệnh lưu giữ, bảo tồn và phát huy tinh hoa của vương quốc Chăm Pa cổ. Với tổng diện tích 6.673 m², trong đó khoảng 2.000 m² dành cho không gian trưng bày, đây là bảo tàng chuyên đề về nghệ thuật Chăm Pa lớn nhất cả nước, đồng thời là một trong những trung tâm nghiên cứu Champa học quan trọng của Việt Nam.

Hiện nay, bảo tàng đang lưu giữ hơn 2.000 hiện vật lớn nhỏ, trong đó khoảng 500 cổ vật được trưng bày thường xuyên, số còn lại được bảo quản theo quy trình khoa học trong kho chuyên dụng. Các tác phẩm phần lớn là nguyên bản, được chế tác từ sa thạch, đất nung và đồng, có niên đại kéo dài từ thế kỷ VII đến thế kỷ XV. Hệ thống hiện vật phản ánh sinh động đời sống văn hóa, tín ngưỡng và thế giới tâm linh của người Chăm Pa, từ Ấn Độ giáo với Shiva, Naga, Lakshmi… đến Phật giáo Đại thừa - dòng tư tưởng từng giữ vị trí đặc biệt trong lịch sử Champa.

Tượng Tara - Đỉnh cao nghệ thuật và biểu trưng Phật giáo Champa

Nổi bật trong kho tàng ấy là pho tượng Bồ tát Tara bằng đồng, một tác phẩm hiếm gặp cả về chất liệu lẫn quy mô trong nghệ thuật điêu khắc Champa. Tượng có niên đại thế kỷ IX – giai đoạn Phật giáo Đại thừa hưng thịnh trong vương quốc Chăm Pa; cao 129,3 cm (phần tượng 115 cm, chốt 14,3 cm), được tạo tác công phu, hài hòa giữa kỹ thuật luyện kim tinh xảo và tư duy thẩm mỹ đạt tới độ chín muồi.

Bồ tát Tara được tạc trong tư thế đứng, tay phải cầm đóa hoa sen, tay trái cầm con ốc - những pháp khí biểu trưng cho trí tuệ, từ bi và hạnh nguyện cứu độ. Búi tóc hai tầng khắc hình Phật, đôi mắt khảm đá quý, giữa trán là “con mắt thứ ba” hình thoi lõm. Thân tượng thanh mảnh, eo thon, chiếc sarông hai lớp bó sát cơ thể cho thấy trình độ điêu luyện và cảm quan hình khối tinh tế của nghệ nhân Champa. Đây là hiện vật tiêu biểu của phong cách nghệ thuật Đồng Dương - phong cách vừa mang đậm bản sắc bản địa, vừa tiếp biến sâu sắc tư tưởng Phật giáo khu vực.

Pho tượng được phát hiện năm 1978 tại Đồng Dương (Thăng Bình, Quảng Nam cũ), gắn liền với Phật viện Đồng Dương - trung tâm Phật giáo lớn nhất của Champa thế kỷ IX do vua Indravarman II xây dựng năm 875. Năm 2012, tượng Tara được công nhận là Bảo vật Quốc gia, khẳng định giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật.

Cuộc hội ngộ kỳ diệu của pháp khí và chiều sâu tâm linh an lành

Ít ai biết rằng, khi được phát hiện, hai pháp khí trên tay tượng - đóa sen và con ốc - đã bị gãy rời và lưu lạc suốt nhiều thập kỷ, để lại sự khiếm khuyết trong hình hài của một bảo vật linh thiêng. Sự thiếu vắng ấy khiến pho tượng dường như mang theo một khoảng trống chưa trọn vẹn của lịch sử. Thế nhưng, sau nhiều năm tìm kiếm và nghiên cứu, hai pháp khí đã được phát hiện tại vùng đất Quảng Nam cũ trong những điều kiện được giới chuyên môn đánh giá là hiếm gặp. Đến năm 2023, các pháp khí này được đưa về Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng, giúp pho tượng được phục hồi gần như nguyên trạng ban đầu.

Sự “toàn vẹn trở về” ấy không chỉ mang ý nghĩa khoa học - bảo tồn, mà còn gợi mở chiều sâu tâm linh của di sản. Với những người chiêm bái, pho tượng Tara không đơn thuần là một tác phẩm nghệ thuật cổ, mà toát lên cảm giác tĩnh tại, an hòa - đúng với hạnh nguyện từ bi cứu khổ của chư Phật trong truyền thống Phật giáo Đại thừa và Kim Cang thừa. Đó không phải là sự huyền hoặc, mà là cảm nhận tự nhiên khi con người đứng trước một di sản hội tụ trí tuệ, đức tin và tinh hoa văn hóa đã được hun đúc qua hơn một nghìn năm lịch sử.

Từ Đà Nẵng đến châu Âu - Hành trình di sản Việt Nam ra thế giới

Giá trị của pho tượng Bồ tát Tara không chỉ được khẳng định trong nước mà còn được cộng đồng khoa học và bảo tàng quốc tế ghi nhận. Trong hành trình giao lưu văn hóa, hiện vật này từng được trưng bày tại nhiều bảo tàng danh tiếng ở châu Âu như Bảo tàng Dân tộc học Vienna (Áo), Bảo tàng Lịch sử Hoàng gia Brussels (Bỉ) và Bảo tàng Nghệ thuật châu Á Guimet tại Paris (Pháp). Mỗi lần xuất hiện, pho tượng không chỉ kể câu chuyện về Phật giáo Champa thế kỷ IX, mà còn góp phần khẳng định vị thế của di sản văn hóa Việt Nam trong dòng chảy văn minh nhân loại.

Giữa nhịp sống sôi động của Đà Nẵng hôm nay, pho tượng Bồ tát Tara vẫn đứng đó - trầm mặc, an nhiên - như một nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, khoa học với tâm linh, và địa phương với thế giới. Việc bảo vật quốc gia này được gìn giữ, bảo tồn và giới thiệu trang trọng tại Đà Nẵng không chỉ là niềm tự hào của người dân thành phố bên sông Hàn, mà còn là minh chứng cho trách nhiệm của Việt Nam trong việc bảo vệ và phát huy các giá trị di sản đa dạng, thống nhất trong bản sắc văn hóa dân tộc.

Từ pho tượng Tara, câu chuyện về Champa không còn là ký ức xa xưa, mà trở thành một phần sống động của lịch sử Việt Nam - một lịch sử giàu chiều sâu, nhân văn và luôn hướng tới sự hài hòa giữa con người, tín ngưỡng và văn hóa.