Toàn quốc kháng chiến, hầu hết trí thức, văn nghệ sĩ đã lên các chiến khu, tham gia chống giặc. Điều đặc biệt là các nhóm kịch lại là nơi tập hợp nhiều văn nghệ sĩ thuộc các ngành nghệ thuật cùng đi biểu diễn để phục vụ kháng chiến.
Đại hội Văn hóa toàn quốc lần thứ 2 tại xã Đào Giã - Thanh Ba - Phú Thọ họp trong 5 ngày từ 16 - 20/7/1948 đã chính thức thành lập Hội Văn hóa Việt Nam. Đại hội nhất trí bầu Chủ tịch Hồ Chí Minh làm Hội trưởng danh dự. Hội trưởng: Đặng Thai Mai; Tổng thư ký: Hoài Thanh; Đại biểu nghệ thuật kịch: Thế Lữ.
Cũng trong Hội nghị này, Đoàn Sân khấu Việt Nam được thành lập (cùng Đoàn Nhạc sĩ, Đoàn Kiến trúc sư) với Thường vụ gồm: Thế Lữ - Đoàn Phú Tứ - Phạm Văn Khoa.
Trong Văn nghệ số 6 tháng 10/1948, Đoàn Phú Tứ có bài Sân khấu mới, với những ý tưởng gợi mở: “Sân khấu Việt Nam đương trải qua cuộc thử lửa của kháng chiến. Nó đã rũ hết nước sơn hào nhoáng, và đồng thời phủi sạch bụi mốc, nó đang dằn lòng chịu thô kệch một thời gian, để rồi tự nó sẽ “lên nước” dần dần, dưới sự vuốt ve trau chuốt của những bàn tay âu yếm”.
Theo PGS. TS Nguyễn Thị Minh Thái: Nếu soát lại lịch trình sân khấu hiện đại Việt Nam đi cùng với lịch sử dân tộc, thì ngay sau Cách mạng Tháng Tám và trong suốt 9 năm kháng chiến chống Pháp, Đảng ta đã huy động một nguồn lực trí thức nhân sĩ vào chiến khu Việt Bắc, tích cực tham gia hoạt động văn nghệ, nhất là hoạt động sân khấu kháng chiến.
Theo kháng chiến, tất phải nhận đường, và có thể phải lột xác và rớm máu. Nếu tính theo chiều dài lịch sử của sân khấu Việt Nam hiện đại thì trước khi theo kháng chiến, những văn nghệ sĩ sân khấu từ trong tiềm thức yêu nước và tự tôn dân tộc, đã biết tự tạo những tiền đề cho cuộc xây dựng nền sân khấu Việt hiện đại, khi Việt Nam kết thúc 9 năm kháng chiến.
Tiêu biểu nhất là hai cha con Thế Lữ, Nguyễn Đình Nghi. Chính những hoạt động nỗ lực của Thế Lữ, đầu thế kỷ 20, xây dựng những ban kịch tài tử: Thế Lữ, Tinh Hoa, Anh Vũ và sự lôi cuốn những nhân vật văn nghệ rất nổi tiếng thời đó: Nguyễn Tuân, Lê Đại Thanh, Kim Lân, Song Kim, Kỳ Lân, Vi Huyền Đắc, Tú Mỡ, Phạm Văn Đôn, Phạm Văn Khoa...
Và sân khấu Việt Nam hiện đại, qua các thời kỳ phát triển, đều có những nhà viết kịch tiêu biểu, kể từ kháng chiến chống Pháp là Nguyễn Huy Tưởng, Học Phi, Thế Lữ, Đoàn Phú Tứ, rồi đến hòa bình, kháng chiến chống Mỹ, hậu chiến: Nguyễn Đình Thi, Xuân Trình, Đào Hồng Cẩm, Học Phi, Hoài Giao, Tất Đạt, Hồng Phi; đặc biệt là nhà viết kịch Lưu Quang Vũ, ngôi sao sáng của viết kịch thời đổi mới.
Chính là những nguyên tắc căn cơ về văn hóa: Dân tộc - Khoa học - Đại chúng đã được giới sân khấu suy ngẫm, tìm tòi và hiện thực hóa bằng cả một chuỗi quá trình hoạt động. Về mọi phương diện, sân khấu, từ viết kịch bản đến dàn dựng, biểu diễn, thiết kế mỹ thuật, âm thanh, ánh sáng, để ra đời những chuỗi vở diễn hay, phục vụ đông đảo quần chúng.
80 năm đồng hành cùng lịch sử cách mạng của dân tộc Việt Nam, Đề cương về văn hóa là kết tinh đẹp đẽ, tươi lành và sáng suốt nhất, trước hết, từ nhận thức triết học và nghiệm sinh mang tính tiên tri và chiến lược, do Bác Hồ chiêm nghiệm và rút ra trên con đường cứu nước.
Và tất cả đã xuyên thấm thành đường lối phát triển văn hóa, trong hai văn kiện cốt lõi của Đảng ta với ý nghĩa khai phóng của một cuộc cách mạng văn hóa Việt Nam, thực sự trở thành ngọn đuốc soi đường cho quốc dân
Việt Nam, đi đến những thành tựu văn hóa.
