Tài sản lớn có bị “bỏ quên”?

Tuy nhiên, song hành với đó là bài toán không nhỏ về quản lý, sử dụng hiệu quả quỹ trụ sở cơ quan, công sở, đất công dôi dư sau sáp nhập – nguồn lực có giá trị lớn nhưng lại đang bị “bỏ quên” hoặc khai thác chưa tương xứng tiềm năng.

Lãng phí tài sản công

Theo thống kê của Bộ Tài chính, sau khi triển khai việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã, cả nước đã giảm được hơn 560 xã, phường, thị trấn. Điều này đồng nghĩa với hàng trăm trụ sở cơ quan hành chính, nhà văn hóa, trung tâm sinh hoạt cộng đồng… trở nên dôi dư. Tại Hà Nội, sau đợt sáp nhập năm 2020, hàng chục trụ sở xã, phường cũ hiện không còn được sử dụng với mục đích hành chính. Nhiều nơi, công trình xuống cấp nhanh, bị sử dụng sai công năng hoặc cho thuê tạm thời với giá trị thấp. Một số khu đất có vị trí đắc địa – gần trung tâm, nằm trên trục giao thông lớn – lại chưa được khai thác đúng tiềm năng, dẫn đến lãng phí nguồn lực công.

“Các trụ sở dôi dư có diện tích lớn, vị trí thuận lợi, nhưng vì chưa có hướng dẫn cụ thể về thủ tục chuyển đổi công năng, thẩm quyền phê duyệt nên phần lớn vẫn bị “treo”. Việc để không lâu ngày dẫn đến hư hỏng, khó khai thác, gây thiệt hại cho ngân sách. Tình trạng này không chỉ xảy ra ở Hà Nội mà còn phổ biến tại nhiều địa phương như Hải Phòng, Quảng Ninh, Nghệ An, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh… nhiều công sở cũ nằm ở vị trí trung tâm nhưng vẫn bị bỏ trống, trong khi nhu cầu về trường học, cơ sở y tế, điểm sinh hoạt cộng đồng hay không gian xanh đô thị lại rất lớn” – chuyên gia về quy hoạch đô thị ThS. KTS Trần Tuấn Anh cho hay.

Cũng theo ông Trần Tuấn Anh, nguyên nhân chính của việc chưa sử dụng hiệu quả các trụ sở dôi dư nằm ở 3 “nút thắt” lớn: Thứ nhất, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật chưa hoàn thiện, chưa có hướng dẫn cụ thể cho trường hợp đặc thù của trụ sở hành chính cấp xã sau sáp nhập. Thứ hai, quy trình thẩm định, phê duyệt phương án xử lý, sắp xếp lại tài sản công còn nhiều tầng nấc, kéo dài, khiến nhiều công trình phải chờ đợi hàng năm mà chưa có quyết định cuối cùng. Thứ ba, trách nhiệm quản lý chưa rõ ràng, sau khi sáp nhập cơ quan hành chính mới thường tập trung về một trụ sở chính, còn công sở cũ không rõ ai chịu trách nhiệm bảo vệ, bảo trì hay khai thác. “Rất nhiều trường hợp trường hợp, tài sản công bị xuống cấp, thậm chí bị xâm lấn, lấn chiếm do thiếu cơ chế giám sát, quản lý cụ thể. Một bất cập lớn là chúng ta chưa coi quỹ trụ sở dôi dư là nguồn lực phát triển. Nếu được quy hoạch và đấu giá, cho thuê, hoặc chuyển đổi công năng phù hợp, đây sẽ là nguồn thu rất đáng kể cho ngân sách địa phương” – ThS. KTS Trần Tuấn Anh cho biết thêm.

Tài sản công phải là nguồn lực phát triển

Trước thực tế này, nhiều địa phương đã có những bước đi sáng tạo trong khai thác, sử dụng trụ sở dôi dư sau sáp nhập. Đơn cử tại Quảng Ninh, nhiều trụ sở cũ được chuyển đổi thành trung tâm hành chính một cửa cấp xã, điểm tiếp nhận hồ sơ, phòng sinh hoạt cộng đồng hoặc trụ sở của các tổ chức chính trị – xã hội. Một số khu đất có vị trí thuận lợi được đưa vào quy hoạch thương mại, dịch vụ, tạo nguồn thu cho ngân sách địa phương.

Tại Đà Nẵng, mô hình “trụ sở dùng chung” đã được triển khai, cho phép các đơn vị sự nghiệp, tổ chức xã hội cùng sử dụng một cơ sở, giảm chi phí đầu tư mới và nâng cao hiệu quả sử dụng đất công. Trong khi đó, Hà Nội đang nghiên cứu việc đưa các trụ sở dôi dư vào danh mục đấu giá quyền sử dụng đất, hoặc giao cho doanh nghiệp nhà nước khai thác theo hình thức xã hội hóa, kết hợp đầu tư hạ tầng và dịch vụ công. Một số khu vực còn được đề xuất chuyển đổi thành nhà trẻ, trường học, thư viện, bảo tàng mini hoặc trung tâm khởi nghiệp địa phương.

“Vấn đề không chỉ là “xử lý” tài sản công mà là “tái thiết lập giá trị” của nó. “Nếu coi đây là cơ hội tái cấu trúc không gian công sở, phát triển đô thị đa trung tâm, thì việc tận dụng trụ sở dôi dư sẽ tạo thêm giá trị xã hội, không chỉ thuần túy tài chính” - Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam Trần Ngọc Chính nói.

Theo Phó Chủ tịch Câu lạc bộ BĐS Hà Nội Nguyễn Thế Điệp, có 3 hướng chính để khai thác hiệu quả trụ sở dôi dư: Cho thuê, liên kết sử dụng có thời hạn đối với các công trình còn tốt, vị trí thuận lợi, có thể cho các tổ chức đoàn thể, hợp tác xã, doanh nghiệp khởi nghiệp hoặc đơn vị cung cấp dịch vụ công thuê lại trong thời gian nhất định. Hình thức này vừa tạo nguồn thu, vừa duy trì bảo dưỡng công trình, tránh xuống cấp. Tuy nhiên, việc cho thuê phải được thực hiện công khai, có hợp đồng rõ ràng, tránh biến tướng thành “tư nhân hóa” tài sản công.

Chuyển đổi công năng phục vụ cộng đồng, nhiều trụ sở có thể được cải tạo thành nhà sinh hoạt văn hóa, thư viện, trung tâm học tập cộng đồng, trạm y tế hoặc nhà trẻ công lập, đây là hướng đi bền vững, vừa đáp ứng nhu cầu dân sinh, vừa duy trì tính công ích của tài sản. Bên cạnh đó, có thể đưa vào quy hoạch sử dụng đất, đấu giá công khai đối với các khu đất có giá trị thương mại cao, nên đưa vào kế hoạch sử dụng đất hàng năm của địa phương, tổ chức đấu giá công khai để tạo nguồn lực đầu tư cho hạ tầng, phúc lợi xã hội; nguồn thu này có thể được sử dụng để xây dựng trụ sở hành chính tập trung, nhà văn hóa, hoặc hạ tầng kỹ thuật thiết yếu tại địa bàn sáp nhập.

Nhưng vấn đề quan trọng nhất là cần phải điều chỉnh, hoàn thiện cơ chế, đây chính là chìa khoá để tránh lãng phí nguồn lực. Trước hết, Bộ Tài chính cần sớm ban hành hướng dẫn cụ thể về trình tự, thủ tục xử lý trụ sở dôi dư sau sáp nhập. Trong đó, phân cấp mạnh mẽ hơn cho địa phương, cho phép UBND cấp phường, xã chủ động phê duyệt phương án xử lý tài sản công dưới một ngưỡng giá trị nhất định. Điều này giúp rút ngắn thời gian, tăng tính linh hoạt trong quản lý. Thứ hai, các địa phương cần lập quy hoạch tổng thể sử dụng tài sản công, đặc biệt là trụ sở dôi dư. Việc lập quy hoạch này phải gắn với quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, tránh tình trạng “mạnh ai nấy làm”, chắp vá, gây lãng phí.

“Vấn đề quan trọng là cần thay đổi tư duy quản lý tài sản công, từ “quản lý hành chính” sang “quản trị tài sản”, thay vì để không, địa phương nên chủ động tìm kiếm mô hình khai thác bền vững, tạo giá trị xã hội như cho thuê làm trường mầm non, trung tâm sáng tạo, không gian xanh hoặc khu lưu niệm văn hóa. Đồng thời tăng cường giám sát và công khai minh bạch, tất cả các phương án xử lý, đấu giá, cho thuê, chuyển đổi công năng tài sản công phải được công bố công khai trên cổng thông tin của địa phương, đảm bảo người dân, doanh nghiệp có thể theo dõi, giám sát” – ông Nguyễn Thế Điệp nêu quan điểm.

Bài toán “trụ sở dôi dư” không chỉ là vấn đề xử lý tài sản, mà còn là phép thử năng lực quản trị của chính quyền cơ sở trong bối cảnh mới. Chuyển đổi tư duy từ “quản lý cho đúng” sang “quản trị để phát triển” đó mới là chìa khóa để biến những tài sản công tưởng chừng bỏ quên thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng nền hành chính hiện đại, hiệu quả và gần dân hơn. Nếu được khai thác hiệu quả, hàng trăm trụ sở dôi dư trên cả nước có thể trở thành nguồn lực tài chính và hạ tầng quan trọng cho phát triển đô thị, nông thôn; không chỉ giúp giảm gánh nặng bảo trì, quản lý, mà còn góp phần hình thành mạng lưới dịch vụ công, văn hóa, giáo dục tạo diện mạo mới cho các vùng sáp nhập.