Tăng cường cơ chế đặc thù để nâng cao hiệu quả hội nhập quốc tế

Làm sâu sắc quan hệ đối tác, đẩy mạnh ngoại giao đa phương

Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc đã trình bày Tờ trình tóm tắt, nhấn mạnh sự cần thiết phải ban hành Nghị quyết trong bối cảnh yêu cầu hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Theo Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc, dự thảo Nghị quyết nhằm cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 59 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; đồng thời khắc phục những điểm nghẽn kéo dài trong triển khai công tác đối ngoại thời gian qua. Các khó khăn như đảm bảo nguồn lực, phân định thẩm quyền, mở rộng quan hệ với đối tác chiến lược, hay phát huy vai trò của địa phương và doanh nghiệp trong hội nhập… đều cần có cơ chế đặc thù để xử lý kịp thời.

Dự thảo gồm 8 chương, 29 điều và 2 phụ lục, được trình theo thủ tục rút gọn. Nội dung tập trung vào ba nhóm chính sách lớn: tăng cường quan hệ đối tác và ngoại giao đa phương; phát huy vai trò của doanh nghiệp trong hội nhập; và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ đối ngoại ở cả trung ương và địa phương.

Nhóm chính sách đầu tiên hướng tới nâng tầm ngoại giao đa phương, gia tăng đóng góp của Việt Nam vào các cơ chế quốc tế, đồng thời phát huy vai trò mềm của đất nước trong bối cảnh mới.

Trong đó, Chính phủ được phép ban hành nghị quyết để xử lý các vướng mắc pháp luật khi triển khai những dự án hợp tác với đối tác nước ngoài có tính chất trọng điểm, chiến lược. Chính phủ cũng được giao thẩm quyền quyết định cơ chế ưu đãi, hỗ trợ đối với các tổ chức quốc tế và tổ chức phi chính phủ nước ngoài hiện diện tại Việt Nam; xây dựng chương trình nghiên cứu Việt Nam và chương trình khách mời cấp cao nhằm tăng cường hiểu biết về đất nước.

Một điểm mới đáng chú ý là cho phép cử lực lượng tham gia hoạt động xây dựng, kiến thiết tại khu vực có xung đột, thảm họa; hoặc tham gia xây dựng công trình hỗ trợ quốc gia đối tác. Bên cạnh đó, địa phương sẽ có thẩm quyền thành lập Văn phòng đại diện ở nước ngoài tại các địa bàn trọng điểm và chủ động sửa chữa công trình biên giới theo thẩm quyền được phân cấp.

Nhóm chính sách thứ hai đặt doanh nghiệp vào vị trí trung tâm, động lực và chủ công của quá trình hội nhập.

Dự thảo cho phép doanh nghiệp thành lập Quỹ Phát triển doanh nghiệp hội nhập quốc tế nhằm hỗ trợ đổi mới, nâng cao năng lực cạnh tranh. Các hiệp hội ngành hàng được phép lập Quỹ Xúc tiến xuất khẩu để triển khai hoạt động xúc tiến thương mại, nghiên cứu phát triển và bảo vệ thương hiệu.

Đáng chú ý, các doanh nghiệp Việt Nam ở nước ngoài sẽ được hỗ trợ thành lập tổ chức đại diện để bảo vệ quyền lợi và tăng cường kết nối trong môi trường kinh doanh quốc tế.

Nhóm chính sách thứ ba tập trung vào nguồn nhân lực, coi đây là yếu tố then chốt bảo đảm hiệu quả hội nhập quốc tế.

Dự thảo cho phép huy động công chức, viên chức, sĩ quan lực lượng vũ trang đã nghỉ hưu tham gia các nhiệm vụ đối ngoại quan trọng khi cần thiết. Chính phủ được bổ sung thẩm quyền bổ nhiệm chức danh đặc phái viên của lãnh đạo Đảng, Nhà nước và Chính phủ, cũng như đại sứ đặc mệnh toàn quyền lưu động để triển khai linh hoạt các hoạt động đối ngoại.

Một số khoản hỗ trợ được đề xuất như chi trả 100% lương theo hệ số hiện hưởng cho người làm công tác đối ngoại thường xuyên; chuyên gia, nhà khoa học, người sử dụng thành thạo ngoại ngữ hiếm có thể được hưởng 300% lương theo hệ số hiện hưởng. Cơ chế khoán chi trong nghiên cứu chiến lược cũng được bổ sung nhằm tăng tính chủ động và hiệu quả của cơ quan hoạch định chính sách.

Đảm bảo đồng bộ pháp lý, tránh chồng chéo

Trình bày Báo cáo thẩm tra, Thượng tướng Lê Tấn Tới - Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội cho biết, hồ sơ dự thảo đã đảm bảo đầy đủ theo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét, thông qua.

Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại đồng tình với sự cần thiết ban hành Nghị quyết, coi đây là bước thể chế hóa chủ trương của Đảng về hội nhập quốc tế, đồng thời tạo đột phá trong triển khai nhiệm vụ đối ngoại khi đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới.

Tuy nhiên, một số ý kiến đề nghị tiếp tục rà soát kỹ lưỡng vì dự thảo chứa nhiều chính sách đặc thù, vượt khung, liên quan đến nhiều luật đang được sửa đổi. Việc tránh chồng chéo, mâu thuẫn với văn bản hiện hành và đánh giá tác động kỹ hơn là cần thiết. Ủy ban cũng đề nghị bảo đảm sự phù hợp của dự thảo Nghị quyết với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Về chính sách chung về hội nhập quốc tế: Đối với chính sách khuyến khích các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ nước ngoài hiện diện tại Việt Nam, Ủy ban đề nghị nghiên cứu sửa đổi Nghị định 58/2022/NĐ-CP cho phù hợp với Chỉ thị 49 của Ban Bí thư; xem xét xây dựng luật thay thế Pháp lệnh năm 1993 về ưu đãi, miễn trừ dành cho cơ quan đại diện ngoại giao; đồng thời quy định rõ tiêu chí xác định tổ chức nào được khuyến khích hiện diện.

Về xử lý khó khăn trong dự án hợp tác với đối tác chiến lược, nhiều ý kiến cho rằng cần tập trung vào xử lý vướng mắc mang tính hệ thống, đặc biệt là xung đột pháp luật, thay vì chỉ nêu theo từng dự án. Cần quy định rõ tiêu chí xác định “dự án trọng điểm, chiến lược” và thiết lập cơ chế báo cáo, giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Ủy ban tán thành với chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhưng đề nghị bảo đảm đồng bộ chính sách thuế, cơ chế thành lập và sử dụng các Quỹ để tránh phát sinh vướng mắc khi triển khai thực tế.

Đối với việc địa phương tham gia các cơ chế, diễn đàn, mạng lưới của các đô thị lớn, Ủy ban đề nghị làm rõ căn cứ pháp lý và cơ chế kiểm tra, quản lý. Việc kế thừa các thỏa thuận quốc tế đã ký trước đây cũng cần được quy định cụ thể hơn, nhất là trong bối cảnh sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính.

Ủy ban lưu ý cần làm rõ tiêu chí xác định “tình huống khẩn cấp” khi mua nhà thực tế cho cơ quan đại diện. Đồng thời, khi sửa đổi Luật Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, cần nghiên cứu bổ sung các chính sách phù hợp với thực tiễn hiện nay.

Ngoài ra, Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại đề nghị Chính phủ tiếp tục đánh giá đầy đủ tác động ngân sách đối với các chính sách đặc thù trong dự thảo. Việc đảm bảo nguồn lực là điều kiện quyết định để Nghị quyết sau khi thông qua được triển khai thực chất, hiệu quả và đồng bộ.