Trà sen và hành trình người trẻ làm sống lại di sản

Di sản ẩm thực trong không gian sáng tạo mới

Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội 2025, với chủ đề “Hà Nội - Hành trình Ẩm thực Kết nối Sáng tạo” không đơn thuần là một sự kiện trình diễn món ăn. Đây là không gian nơi các di sản ẩm thực của Thủ đô Hà Nội được đặt vào dòng chảy đương đại, được kể lại bằng những câu chuyện mới, những cách tiếp cận mới, hướng tới mục tiêu đưa ẩm thực trở thành nguồn lực quan trọng của công nghiệp văn hóa.

Từ nhiều năm qua, Hà Nội đã tiến hành kiểm kê, nhận diện di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có hàng trăm di sản ẩm thực. Việc nhiều di sản được ghi danh ở cấp quốc gia không chỉ là sự vinh danh, mà còn mở ra cơ hội để di sản bước ra khỏi không gian làng nghề, gia đình, trở thành sản phẩm văn hóa có khả năng lưu thông, trao đổi và lan tỏa rộng rãi. Trong bức tranh ấy, nghề ướp trà sen Tây Hồ là một lát cắt tiêu biểu.

Nghề ướp trà sen Tây Hồ gắn với không gian Hồ Tây, với giống sen bách diệp nhiều cánh, hương thơm đặc trưng và với thú thưởng trà tinh tế của người Hà Nội. Hàng trăm năm qua, người dân Quảng An đã lưu giữ những bí quyết công phu từ khâu chọn trà, tách gạo sen, ướp trà, sấy và bảo quản.

Tuy nhiên, cũng giống nhiều di sản khác, nghề ướp trà sen đang đối diện không ít thách thức khi diện tích trồng sen thu hẹp, môi trường biến đổi, thị hiếu tiêu dùng thay đổi và đặc biệt là sự thờ ơ ngày càng lớn của giới trẻ đối với văn hóa trà.

Trong bối cảnh đó, việc đưa di sản vào không gian lễ hội, đặt di sản trong mối liên hệ với sáng tạo đương đại, giáo dục cộng đồng và kinh tế văn hóa được xem là một hướng đi tất yếu. Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội 2025 chính là nơi những nỗ lực ấy được thể hiện rõ nét, khi nghệ nhân không chỉ trình diễn kỹ năng, mà còn kể câu chuyện về nghề, về văn hóa và về tương lai của di sản.

Tư duy người trẻ và con đường đánh thức di sản

Câu chuyện của nghệ nhân trẻ như Đoàn Thị Kim Dung - người sáng lập thương hiệu Trà sen Tây Hồ “SonSen” được xem là một trong những điểm nhấn đáng chú ý trong khuôn khổ Lễ hội Văn hóa Ẩm thực 2025. Là một người trẻ thuộc thế hệ 9x, đồng thời là một nhà nghiên cứu văn hóa, chị tiếp cận di sản không chỉ bằng tình yêu nghề, mà bằng tư duy hệ thống của công nghiệp văn hóa.

Từ góc nhìn ấy, chị Dung cho rằng, để di sản có thể “sống”, trước hết phải được bảo tồn một cách nghiêm túc, nhưng quan trọng hơn là phải được phát huy để tạo ra giá trị kinh tế bền vững cho chính cộng đồng đang nắm giữ di sản.

“Thực tế cho thấy, nhiều nghệ nhân làng nghề có tay nghề cao, kinh nghiệm dày dặn, nhưng lại thiếu công cụ và kiến thức để xây dựng thương hiệu, định vị sản phẩm và tạo dấu ấn nhận diện trên thị trường rộng lớn hơn” - nghệ nhân Đoàn Thị Kim Dung chia sẻ.

Chính từ trăn trở đó, việc đưa trà sen vào phân khúc quà tặng văn hóa được xem là một cách tiếp cận mới. Trà không chỉ là thức uống, sen không chỉ là nguyên liệu, mà cả hai cùng mang trong mình những lớp trầm tích văn hóa, từ đời sống tinh thần, tâm linh đến thẩm mỹ truyền thống của người Việt. Khi được đặt trong một thiết kế hiện đại, được kể bằng ngôn ngữ của thời đại, trà sen có thể trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa di sản và thị trường.

Chia sẻ thêm về sản phẩm cụ thể được giới thiệu tại Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội 2025, nghệ nhân Đoàn Thị Kim Dung cho biết, hộp quà Trà sen gồm 24 gói được thiết kế như một câu chuyện trọn vẹn về thời gian và trải nghiệm thưởng trà. Theo chị Dung, mỗi gói trà tượng trưng cho 1 tháng trong 2 năm, mỗi gói tương ứng với một ấm trà, thể hiện nhịp sống chậm rãi, tinh tế của văn hóa thưởng trà Việt.

“Sản phẩm là sự kết hợp giữa trà Thái Nguyên và sen Tây Hồ, trong đó hương sen đóng vai trò dẫn dắt, tạo chiều sâu cho hương vị. Đặc biệt, toàn bộ bao bì được chế tác từ gốm Bát Tràng và sơn mài Hạ Thái, nhằm tạo hiệu ứng thị giác ngay từ khoảnh khắc mở hộp, đồng thời thể hiện tinh thần các làng nghề truyền thống của Hà Nội cùng hỗ trợ nhau phát triển, để mỗi hộp trà không chỉ là thức uống mà còn là một món quà văn hóa mang giá trị di sản” - chị Dung giới thiệu.

Điểm đáng chú ý trong cách làm của người trẻ là tư duy kết nối. Một sản phẩm trà sen không đứng riêng lẻ, mà là sự hội tụ của nhiều làng nghề truyền thống của Hà Nội, từ trà sen Quảng An, gốm Bát Tràng, sơn mài Hạ Thái đến lụa Vạn Phúc. Mỗi chất liệu, mỗi chi tiết đều góp phần kể một câu chuyện chung về “đất trăm nghề”, về bản sắc Thăng Long - Hà Nội được chắt lọc và tái hiện trong một sản phẩm văn hóa đương đại.

Cách làm này cũng phản ánh tinh thần mà Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội 2025 hướng tới, đó là kết nối di sản với sáng tạo mới, kết nối nghệ nhân với thế hệ trẻ, kết nối truyền thống với đời sống hiện đại. Khi người trẻ tham gia vào di sản không chỉ với vai trò người kế thừa, mà còn là người kiến tạo, di sản có thêm cơ hội để bước ra khỏi nguy cơ mai một.

Ở góc độ rộng hơn, câu chuyện trà sen Tây Hồ cũng cho thấy một hướng đi khả thi trong bảo tồn di sản ẩm thực. Thay vì chỉ dừng lại ở việc ghi danh, tôn vinh, di sản cần được đặt trong một hệ sinh thái phát triển, nơi giáo dục di sản, sáng tạo sản phẩm, tổ chức sự kiện và kết nối thị trường cùng song hành. Lễ hội Văn hóa Ẩm thực Hà Nội 2025 với hàng loạt hoạt động trình diễn, tọa đàm, workshop, giao lưu nghệ nhân và sinh viên, chắc chắn sẽ tạo ra một không gian thử nghiệm quan trọng cho mô hình ấy…