Tranh luận trái chiều về việc không dạy chữ P trong SGK Tiếng Việt 1

“Sai sót này là không thể chấp nhận được”

Người đưa ra quan điểm về việc SGK Tiếng Việt 1- Bộ Kết nối tri thức với cuộc sống (Bộ Kết nối) không dạy chữ P độc lập là nhà văn, nhà giáo Đào Quốc Vịnh, Hiệu trưởng trường Tiểu học Tô Hiến Thành, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Theo nhà giáo Quốc Vịnh, trong SGK Tiếng Việt 1, bộ Kết nối của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, tác giả đã hoàn toàn loại bỏ âm P (pờ) ra khỏi chương trình học. Cụ thể, trang 64 sách Tiếng Việt 1 tập 1 của bộ Kết nối chỉ nêu p ghép với h thành ph đọc là “phờ”, và không dạy đọc chữ p với âm “pờ”.

Với mong muốn làm rõ quan điểm này, nhà giáo Quốc Vịnh gửi thư ngỏ gửi Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn; trong đó chia sẻ về việc sau khi đưa ra ý kiến của mình, chủ biên bộ sách Kết nối đã giải thích rằng, sách Tiếng Việt 1 của bộ Kết nối có dạy chữ P khi nó kết hợp với H tạo thành PH đọc là "phờ", chưa dạy chữ P khi đứng trước các nguyên âm vì rất ít từ Tiếng Việt có chữ P đứng trước các nguyên âm, nếu có thì là từ ngoại lai.

“Thiết nghĩ, SGK cho học sinh phổ thông, nhất là ở cấp tiểu học, phải có tính phổ quát tới 54 dân tộc trong đại gia đình dân tộc Việt Nam, chứ không phải chỉ dạy riêng cho học sinh người Kinh. Sai sót này là không thể chấp nhận được vì nó ảnh hưởng tới việc học tập của con em đồng bào các dân tộc…”- nhà giáo Quốc Vịnh nêu quan điểm.

Khẳng định có những địa danh, tên người cụ thể có chữ P đứng trước nguyên âm và đó không phải là những từ ngoại lai, nhà giáo Quốc Vịnh đề nghị Bộ GD&ĐT và các cơ quan hữu trách cần vào cuộc yêu cầu Nhà Xuất bản Giáo dục và cụ thể là Tổng chủ biên bộ sách Kết nối bổ sung ngay việc dạy chữ P và đưa nó trở lại mục lục của cuốn sách ngang bằng với các chữ cái khác trong bộ chữ cái Tiếng Việt đã được pháp luật quy định.

“Hy vọng rằng Bộ trưởng sớm chỉ đạo việc này để các cháu người dân tộc được học chữ P một cách danh chính ngôn thuận bằng hướng dẫn ngay trong SGK, vừa không gây khó cho các em giáo viên, vừa giúp học sinh học xong lớp 1 biết đọc tên xã, tên trường và tên cha mẹ, thậm chí ngay chính tên mình. Chưa kể tên một số dân tộc cũng có chữ P trước một nguyên âm nên việc không dạy chữ p và âm "pờ" là một lỗi nghiêm trọng, vi phạm các quy định của pháp luật đã ban hành kèm theo bảng chữ cái của Tiếng Việt. Ví dụ âm p ở tên địa danh tỉnh Lai Châu như xã Pa Ủ, Pa Vệ Sử, Pa Vây Sử, Pắc Ta... nếu không được học thì học sinh sẽ phát âm thế nào?", thầy Vịnh bày tỏ; đồng thời thắc mắc tại sao các thầy cô dạy lớp 1 không dám có ý kiến?

Các bộ sách có thể có những cách khác nhau

Với những ý kiến gay gắt kể trên, đại diện ban biên soạn, PGS.TS. Bùi Mạnh Hùng, Tổng chủ biên kiêm Chủ biên SGK Tiếng Việt 1, Bộ Kết nối đã lên tiếng giải thích.

Theo PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, bảng chữ cái trong SGK Tiếng Việt 1, bộ Kết nối có đầy đủ 29 chữ cái theo quy định của Bộ GD&ĐT (trang 12, tập 1). Đây là quy định “cứng”, không có bất kì bộ SGK nào dám thay đổi và không có lí do gì để thay đổi. Ở nhiều bài học trong bộ sách này, học sinh được học và luyện viết chữ P qua ngữ liệu là những từ như đèn pin, cặp da, cá mập, lốp xe, tia chớp, bếp, bìm bịp, búp sen,… (trang 78, 118, 120, 124,… tập một). Ở tập hai, trong các văn bản đọc thì số các từ có chữ P không thể tính hết. Vì vậy, ý kiến cho Tiếng Việt 1, bộ Kết nối không dạy chữ P là hoàn toàn không có cơ sở.

Vấn đề là dạy âm p (pờ) (được ghi bằng chữ p, chữ pê) như thế nào, PGS.TS Bùi Mạnh Hùng cho hay: Trong Tiếng Việt, âm p xuất hiện chủ yếu là cuối âm tiết; trong một số trường hợp, xuất hiện đầu âm tiết. Trước hết, xin nói về việc dạy âm P cuối âm tiết (hiện tượng phổ biến). Qua loạt bài dạy vần ở tập một như ap, ăp, âp (trang 118); op, ôp, ơp (trang 120); ep, êp, ip, up (trang 124),… và những từ như đã nêu ở trên (cặp da, cá mập, lốp xe, tia chớp, bếp, bìm bịp, búp sen,…) thì có thể thấy rõ, SGK Tiếng Việt 1, bộ Kết nối, có dạy âm P cuối và dạy nhiều.

Còn về việc dạy âm đầu P (pờ), tất cả các bộ sách Tiếng Việt 1 đều phải đạt được mục tiêu: Học xong lớp 1, học sinh có khả năng đọc được các từ như đèn pin, Sa Pa, Nậm Pì,… Tuy nhiên, các bộ sách có thể có những cách khác nhau. Trong đó, cách thứ nhất: Dạy âm đầu p (âm pờ) trong bài dạy âm ph (âm phờ). Trước khi học âm ph, các em được luyện đọc âm p, chứ không học âm p riêng và không có từ ứng dụng riêng cho âm đầu p.

“Đây là cách rất quen thuộc với đông đảo giáo viên dạy Tiếng Việt lớp 1 trên cả nước trong 20 năm qua. SGK Tiếng Việt 1, bộ Kết nối, kế thừa cách dạy này. Sau khi làm quen, tập đọc âm p ngay trước khi học âm ph, học sinh được luyện đọc âm đầu p trong một số bài học sau đó”- PGS.TS Bùi Mạnh Hùng khẳng định.

Lý giải nguyên nhân SGK Tiếng Việt 1 bộ Kết nối lựa chọn cách dạy này (đồng thời cũng là lựa chọn kế thừa cách dạy của SGK Tiếng Việt 1 năm 2000 của Bộ GD&ĐT), PGS.TS Bùi Mạnh Hùng nêu: Âm p và ph đều được học trong phần âm, ở khoảng tuần 5 hoặc tuần 6 của lớp 1. Nếu dạy âm p riêng thì cần phải có "từ ứng dụng" để học sinh tập đọc và phát triển vốn từ. Những từ này chỉ chứa các âm tiết mở (bộ phận vần chỉ có 1 nguyên âm), nghĩa là buộc phải dùng những từ như pi-a-nô/piano, pa-nô/panô,….; không thể dùng các từ như Sa Pa, Nậm Pì,… bởi học sinh chưa được học âm s (trong Sa Pa) và vần âm (trong Nậm Pì). Thêm nữa, thông thường, tên riêng không được dùng ở phần dạy phát triển vốn từ. Mới chỉ được học 5 – 6 tuần mà học sinh phải đọc và hiểu nghĩa của những từ như pi-a-nô/piano, pa-nô/panô,…. là không phù hợp. Chắc hẳn nhiều người sẽ e ngại vì học sinh lớp 1, mới đến trường mấy tuần, mà phải đọc, viết và hiểu nghĩa của những từ không quen thuộc như vậy.

Trên cơ sở đó, PGS. TS Bùi Mạnh Hùng cho biết, sách Tiếng Việt 1, bộ Kết nối, có dạy chữ p (chữ pê), âm đầu và âm cuối p (pờ) (ghi bằng chữ p). Tất cả đều dạy theo cách quen thuộc với giáo viên dạy Tiếng Việt lớp 1 trên cả nước trong nhiều năm qua.

PGS.TS. Bùi Mạnh Hùng chia sẻ thêm: "Trong tiếng Việt, trong khi âm cuối p được mặc nhiên thừa nhận dựa trên hàng loạt cứ liệu thực tế như các từ đã được nêu trên (cặp da, cá mập, lốp xe, tia chớp, bếp, bìm bịp, búp sen,…) thì nhiều nhà Ngữ âm học hàng đầu, "ông tổ" của ngành Ngữ âm học Việt Nam, không coi tiếng Việt có âm đầu p… Như vậy, nếu có coi Tiếng Việt có âm đầu p thì đó không phải là việc hiển nhiên và âm đầu p không phải có vị trí "bình đẳng" như các âm đầu khác trong tiếng Việt. Âm này xuất hiện trong các từ vay mượn, các âm tiết được viết liền hoặc có dấu nối. 

Ngoài ra, âm đầu p có thể xuất hiện ở một số tên riêng (Sa Pa, Nậm Pì,…). Trong miêu tả ngữ âm học, tất cả các hiện tượng ngữ âm thuộc từ vay mượn mà chưa Việt hóa, tên riêng cùng với từ tượng thanh, từ cổ,… đều thuộc hiện tượng ngữ âm "ngoại biên", không được lấy làm ngữ liệu để miêu tả hệ thống âm vị của một ngôn ngữ".