TS Lê Xuân Nghĩa: Cần sớm có sàn giao dịch vàng vật chất để chấm dứt tình trạng "mù mờ giá"

"Nhập khẩu vàng quá nhỏ, không có lý do để siết chặt như hiện nay"

Phát biểu tại hội thảo, TS Lê Xuân Nghĩa nhìn lại câu chuyện quản lý thị trường vàng tại Việt Nam, nhấn mạnh đây là vấn đề đã kéo dài từ trước năm 1948 cho đến nay và vẫn để lại nhiều hệ lụy. Theo ông, sự “nhạy cảm” của mặt hàng vàng không nằm ở bản chất kinh tế, mà chủ yếu do yếu tố ý chí quản lý. “Cho đến giờ, đôi khi chúng ta nhìn vàng như một thứ gì đó quá ghê gớm, nhưng thực ra nhiều vấn đề không phức tạp đến thế” - ông Nghĩa nói.

Dẫn số liệu của các tổ chức quốc tế và cơ quan quản lý, TS Nghĩa cho rằng lượng vàng nhập khẩu chính ngạch vào Việt Nam mỗi năm rất nhỏ, ước tính chỉ khoảng 5 tấn, tương đương hơn 5 tỷ USD. Con số này thấp hơn nhiều so với giá trị nhập khẩu của các mặt hàng tiêu dùng khác. Ông Nghĩa dẫn chứng như hiện mỹ phẩm nhập khẩu của ta hằng năm lên tới 11 tỷ USD, sữa và các chế phẩm từ sữa khoảng gần 5 tỷ USD. “Tại sao chúng ta coi nhập vàng là nghiêm trọng, trong khi nhập khẩu mỹ phẩm hay sữa gấp đôi, gấp ba thì lại ít người nói?" - ông Nghĩa đặt câu hỏi.

Đáng chú ý, theo Chủ tịch Hội đồng Vàng Thế giới, khoảng 75% vàng tích trữ tại Việt Nam là vàng nhập lậu. Điều này cho thấy chính hạn chế trong cơ chế nhập khẩu chính thức đã đẩy thị trường vào tình trạng méo mó, chênh lệch giá và phát sinh buôn lậu.

TS Nghĩa nhấn mạnh, việc người dân giữ vàng là một hình thức tiết kiệm, phòng thân và hoàn toàn chính đáng. Việt Nam hiện ước tính có khoảng 500 tấn vàng trong dân con số không hề lớn so với các quốc gia khác “Chúng ta là một nước nghèo, người dân để dành được 500 tấn vàng là rất đáng quý. Đó là thói quen tốt, là ý thức tiết kiệm và phòng ngừa rủi ro, khi Nhà nước không thể hỗ trợ kịp thời trong các tình huống thiên tai, bệnh tật, biến cố” - ông Nghĩa nói.

Theo ông Nghĩa , nhiều luận điểm cho rằng người dân tích trữ vàng gây hại cho nền kinh tế là thiếu cơ sở. “Vàng trong dân cũng là một dạng dự trữ quốc gia. Tại sao lại coi đó là đầu cơ hay tiêu cực?” - ông Nghĩa nhấn mạnh.

Giải thích xu hướng giá vàng liên tục tăng trong nhiều năm, ông Nghĩa cho tằng, tổng lượng vàng khai thác hàng năm trên thế giới chỉ tăng từ 1,2% - 1,5%, trong khi cung tiền toàn cầu tăng 3,5% - 4,5%. “Tiền tăng nhanh hơn vàng thì vàng phải tăng giá, đó là quy luật. Người dân hiểu điều đó nên giữ vàng là chuyện bình thường” - vị chuyên gia này nói.

Do vậy, theo ông Nghĩa, không thể trách người dân và cũng không thể kêu gọi họ “đừng mua vàng” bằng các khẩu hiệu chung chung như “tin tưởng vào kinh tế”, “tin vào hòa bình”, “tin vào ổn định”. Vấn đề cần đặt ra là: tại sao người Việt phải mua vàng với giá cao hơn người Mỹ, người châu Âu, trong khi thu nhập lại thấp hơn nhiều? “Tại sao vàng thế giới như thế, mà người dân Việt Nam phải mua đắt hơn? Đó mới là câu hỏi thực sự” - ông nhấn mạnh.

Cần chấm dứt độc quyền, lập sàn vàng vật chất để ngăn méo mó thị trường

TS Lê Xuân Nghĩa cho rằng chính sự độc quyền trong nhập khẩu vàng miếng đã dẫn tới thị trường méo mó, người dân chịu thiệt. “Cơ quan quản lý không nhập chính thức, thì người dân buộc phải mua vàng nhập lậu, mua hàng kém chuẩn. Đó là điều vô lý.” Ông Nghĩa nhấn mạnh, quản lý thị trường không thể chỉ dựa trên tư duy “siết cho chặt” mà bỏ qua quyền lợi người dân.

Theo TS Lê Xuân Nghĩa, yêu cầu quan trọng nhất hiện nay là cần bỏ độc quyền xuất, nhập khẩu vàng miếng của ngân hàng thương mại. Đây là điểm mấu chốt để đảm bảo thị trường minh bạch, giá vàng trong nước tiệm cận thế giới, giảm buôn lậu và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân.

Theo ông, bên cạnh việc chấm dứt độc quyền xuất, nhập khẩu vàng miếng của ngân hàng thương mại, cần thực hiện ba thay đổi quan trọng:

Thứ nhất, bỏ độc quyền quản lý thị trường vàng của SJC.

Thứ hai, cho phép một số ngân hàng thương mại lớn được tham gia kinh doanh và sản xuất vàng miếng, đáp ứng trực tiếp nhu cầu vàng miếng trong dân.

Thứ ba, tham khảo mô hình Trung Quốc: trong 13 doanh nghiệp được cấp phép kinh doanh và dập vàng miếng, Trung Quốc cho phép 5 ngân hàng thương mại tham gia.

Các ngân hàng có lợi thế về thanh toán quốc tế, giao dịch ngoại thương, công nghệ và khả năng xử lý biến động giá theo giờ. “Họ có thông tin, có kỹ năng quản trị rủi ro, đủ điều kiện để tham gia thị trường vàng bài bản” - TS Nghĩa nhấn mạnh.

Ngoài ngân hàng, một số doanh nghiệp đủ năng lực, vốn điều lệ từ 1.000 tỷ đồng trở lên cũng có thể được cấp phép kinh doanh vàng miếng, song vẫn cần kiểm soát chặt chẽ.

Cần lập Sàn giao dịch vàng vật chất để minh bạch giá

TS Nghĩa cho rằng, việc tiếp tục áp dụng quota xuất, nhập khẩu là một bước đi quá thận trọng. “Quota là câu chuyện của thế kỷ trước, nhưng đến nay chúng ta vẫn phải dùng. Không có gì đáng để quota cả. Giá trị nhập khẩu vàng chỉ vài tỷ USD, nếu lỏng ra thì để cho An Giang, Châu Đốc lo hết” - ông Nghĩa nói.

Ông Nghĩa dẫn thực tế, buôn lậu vàng vẫn tồn tại, có những đường dây ‘quy mô cả chục tầng, thậm chí 70 tầng’. “Cho họ làm thì họ vẫn làm. Siết như hiện nay chỉ tạo thêm méo mó, không giải quyết bản chất vấn đề.”

Theo ông, điều quan trọng là cần nhìn thẳng vào bản chất thị trường, hướng tới tự do hóa từng phần theo đúng chỉ đạo của lãnh đạo cấp cao.

TS Nghĩa cho biết, cơ chế cấp phép vàng miếng từ năm 2010 đến nay kéo dài quá lâu và vẫn chưa hoàn thiện. Vì vậy, ông Nghĩa kỳ vọng việc áp dụng quota lần này chỉ tồn tại tối đa một năm. “Nếu để lâu, vàng nhập chính thức và vàng nhập lậu sẽ tiếp tục cạnh tranh trực diện. Người Việt Nam thu nhập thấp lại phải mua vàng đắt hơn người nước ngoài, đó là điều vô lý”- ông phân tích.

Một đề xuất quan trọng khác là thành lập sàn giao dịch vàng vật chất (vàng nguyên liệu nhập khẩu), hoạt động theo mô hình chuẩn quốc tế: Người nhập khẩu bán sỉ vàng ngay trên sàn; Các doanh nghiệp mua sỉ về để sản xuất hoặc bán lẻ; Giá tham chiếu công khai, minh bạch theo giá thế giới.

“Mỗi ngày chỉ cần công bố rõ giá vàng bán sỉ trên sàn là bao nhiêu, người dân sẽ tự hiểu giá bán lẻ hợp lý là bao nhiêu. Minh bạch thông tin là chìa khóa” - ông Nghĩa nhấn mạnh.

Khi có sàn, thị trường sẽ không còn cảnh “mù mờ thông tin”, thao túng, đẩy giá hay chênh lệch vô lý giữa vàng trong nước và thế giới.

TS Nghĩa nhắc lại thời kỳ cấp quota nhập khẩu xe máy, ô tô đó là giai đoạn để lại nhiều hệ lụy, tạo ra hai mặt tiêu cực: Tạo đặc quyền đặc lợi cho những doanh nghiệp được cấp quota; Gây thất thoát và làm méo mó thị trường, không mang lại lợi ích đáng kể cho Nhà nước hay doanh nghiệp. “Ngay cả khi có quota, cũng không thể ngăn được buôn lậu. Điều này cũng sẽ xảy ra với vàng nếu cơ chế tiếp tục kéo dài,” - ông cảnh báo.

Theo TS Nghĩa, trong giai đoạn đầu, có thể chấp nhận việc cấp phép còn thận trọng. Nhưng đồng thời phải: Sớm mở rộng quyền nhập, xuất khẩu cho nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện; Lập sàn vàng vật chất; Công khai giá theo chuẩn thế giới; Kiểm soát buôn lậu bằng nghiệp vụ, chứ không phải bằng siết cung.

“Quota chỉ là giải pháp tình thế. Mục tiêu cuối cùng phải là thị trường minh bạch, công bằng, không để người dân nghèo phải mua vàng với giá đắt hơn người nước ngoài”- ông Nghĩa nhấn mạnh.