Ưu tiên 1,4 triệu tỷ đồng cho đường sắt đô thị - chiến lược sống còn của Hà Nội

Xương sống của giao thông hiện đại

Ùn tắc giao thông từ lâu đã là “bài toán thế kỷ” cản trở sự phát triển bền vững và làm suy giảm chất lượng cuộc sống của người dân Thủ đô. Với tốc độ đô thị hóa nhanh chóng và sự gia tăng không ngừng của phương tiện cá nhân, nếu không có giải pháp triệt để, Hà Nội sẽ đối mặt với nguy cơ tắc nghẽn giao thông cục bộ vĩnh viễn.

Đứng trước thách thức đó, chiều 21/10, Hà Nội đã tổ chức Hội thảo công bố Đề án tổng thể "Giảm thiểu ùn tắc giao thông trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2025-2030 và những năm tiếp theo", dưới sự chủ trì của đồng chí Dương Đức Tuấn, Uỷ viên Ban thường vụ thành ủy, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội.

Đề án không chỉ là một kế hoạch hành động mà còn là một quyết tâm chính trị mạnh mẽ, được thể hiện qua tổng kinh phí dự kiến khổng lồ: gần 1,4 triệu tỷ đồng (khoảng 53 tỷ USD). Điểm nhấn và cũng là cốt lõi của chiến lược là việc ưu tiên đầu tư mạnh mẽ vào đường sắt đô thị (ĐSĐT), được xem là chìa khóa để thay đổi cục diện giao thông Thủ đô trong thập kỷ tới.

Chiến lược đầu tư trọng điểm vào ĐSĐT không chỉ là một giải pháp kỹ thuật mà là một quyết định chiến lược mang tính bước ngoặt nhằm chuyển đổi mô hình giao thông đô thị từ dựa vào phương tiện cá nhân sang vận tải công cộng khối lượng lớn. Không một hình thức giao thông công cộng nào khác có thể so sánh được với ĐSĐT về khả năng vận chuyển hành khách an toàn, đúng giờ và hiệu quả trong các hành lang đô thị mật độ cao. Mỗi tuyến ĐSĐT khi đi vào hoạt động được kỳ vọng sẽ loại bỏ hàng chục ngàn lượt xe cá nhân lưu thông trên mặt đất mỗi ngày, giải tỏa áp lực trực tiếp lên hệ thống đường bộ.

Việc đầu tư 53 tỷ USD, trong đó phần lớn dành cho ĐSĐT, là một sự đầu tư có tính toán. Dù chi phí ban đầu khổng lồ, hiệu quả lâu dài mang lại rất rõ ràng, bao gồm: giảm thiểu thiệt hại kinh tế do tắc nghẽn (ước tính hàng tỷ USD mỗi năm), tăng năng suất lao động do rút ngắn thời gian di chuyển, và quan trọng nhất là cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao vị thế đô thị quốc tế.

Thành công của ĐSĐT phải đi đôi với việc áp dụng triệt để mô hình Phát triển Đô thị Định hướng Giao thông (TOD). Các tuyến ĐSĐT sẽ trở thành trục phát triển, tạo ra các khu đô thị vệ tinh, trung tâm thương mại và dịch vụ tập trung xung quanh các nhà ga. Mô hình TOD giúp phân tán mật độ dân cư và chức năng khỏi khu vực nội đô lịch sử, giảm áp lực giao thông tổng thể, đồng thời tối đa hóa giá trị đất đai, tạo nguồn thu hoàn vốn cho các dự án hạ tầng.

Tạo khung giải pháp toàn diện

Đầu tư vào ĐSĐT chỉ là điều kiện cần. Thành công của Đề án phụ thuộc vào việc triển khai đồng bộ và quyết liệt 11 nhóm giải pháp được tổ chức thành bốn trụ cột chính.

Thứ nhất là phát triển giao thông công cộng và đường sắt đô thị. Nhiệm vụ trọng tâm là đẩy nhanh tiến độ xây dựng và đưa vào khai thác các tuyến ĐSĐT theo quy hoạch. Song song đó là việc đồng bộ hóa ĐSĐT với mạng lưới xe buýt, xe buýt nhanh (BRT), và các điểm trung chuyển như bãi đỗ xe công cộng để tạo thành một hệ thống giao thông công cộng liên hoàn, thuận tiện cho người dân.

Thứ hai là kiểm soát phương tiện cá nhân. Khi mạng lưới giao thông công cộng đạt đến mức đáp ứng 40% nhu cầu đi lại, việc kiểm soát phương tiện cá nhân sẽ trở nên khả thi và cần thiết. Đề án đưa ra lộ trình cụ thể về hạn chế, tiến tới dừng hoạt động của xe máy tại một số khu vực trung tâm. Đối với ô tô cá nhân, Thành phố sẽ áp dụng các công cụ kinh tế mạnh mẽ như thu phí phương tiện vào khu vực trung tâm (cơ chế ERP - electronic road pricing) nhằm giảm nhu cầu di chuyển vào giờ cao điểm, điều tiết luồng giao thông.

Thứ ba là cải thiện hạ tầng và tổ chức giao thông. Trong khi chờ đợi ĐSĐT hoàn thiện, việc cải tạo hạ tầng hiện có là giải pháp "chữa cháy" tức thời nhưng không kém phần quan trọng. Các giải pháp tập trung vào việc tối ưu hóa nút giao bằng công nghệ điều khiển đèn tín hiệu linh hoạt, xóa bỏ các nút thắt cổ chai, và đặc biệt là đẩy nhanh các dự án đường vành đai (như Vành đai 4, Vành đai 5) để phân luồng giao thông ngoại tỉnh và liên vùng, giảm áp lực lên các tuyến nội đô.

Thứ tư là ứng dụng công nghệ và truyền thông thay đổi hành vi. Đề án nhấn mạnh vai trò của hệ thống giao thông thông minh (ITS) trong quản lý và điều hành. Thành phố sẽ xây dựng trung tâm điều hành giao thông đô thị hiện đại, tích hợp dữ liệu từ mọi nguồn để đưa ra quyết định điều tiết kịp thời. Đồng thời, một chiến dịch truyền thông mạnh mẽ để thay đổi văn hóa giao thông, khuyến khích người dân sử dụng phương tiện công cộng, đi bộ, đi xe đạp và tuân thủ luật lệ, là điều kiện tiên quyết để các giải pháp kỹ thuật phát huy tác dụng.

Việc triển khai một đề án quy mô 53 tỷ USD trong vòng 5-10 năm đặt ra những thách thức lớn. Đầu tiên là vấn đề vốn và quản lý dự án. Cần đảm bảo nguồn vốn lớn, hiệu quả giải ngân và tránh tình trạng đội vốn, chậm tiến độ. Thứ hai là vấn đề giải phóng mặt bằng, rào cản lớn nhất đối với các dự án hạ tầng đô thị, đòi hỏi sự minh bạch, công bằng và quyết liệt từ chính quyền. Cuối cùng, các chính sách kiểm soát phương tiện cá nhân sẽ tác động trực tiếp đến đời sống người dân, cần sự đồng thuận và lộ trình chuyển đổi hợp lý, tránh gây xáo trộn xã hội.

Đề án "Giảm thiểu ùn tắc giao thông Hà Nội giai đoạn 2025-2030" là một kế hoạch toàn diện, khoa học và quyết liệt. Việc ưu tiên đầu tư mạnh vào ĐSĐT là lựa chọn chiến lược đúng đắn nhất để đưa Hà Nội thoát khỏi "vòng xoáy" ùn tắc. Thành phố sẽ biến cam kết chính trị này thành hành động cụ thể, quản lý chặt chẽ nguồn vốn khổng lồ và thực thi đồng bộ 116 nhiệm vụ. Chỉ khi đó, Hà Nội sẽ xây dựng được một hệ thống giao thông thông minh, hiện đại, bền vững, xứng tầm với vị thế Thủ đô.