Việc Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo tạo ra những ảnh hưởng nhất định trong ngắn hạn đến thị trường trong nước. Làm thế nào để xây dựng nền tảng vững chắc nhằm duy trì sự ổn định cho xuất khẩu gạo là bài toán đặt ra về lâu dài. Phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị đã có cuộc trò chuyện với Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy xung quanh vấn đề nêu trên.

Vừa qua, Philippines đã ban hành Sắc lệnh 93 về việc tạm dừng nhập khẩu gạo từ Việt Nam. Ông nhìn nhận thế nào về chính sách trên của Philippines?

- Việc Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo có thể nằm trong lộ trình giải pháp của nước bạn nhằm tiến tới tự chủ về lương thực vào năm 2030. Điều này cũng có thể đến từ ảnh hưởng của các thị trường khác, bao gồm cả việc cân bằng cán cân thương mại, thuế đối ứng với một số quốc gia.

Thực tế hiện nay, Philippines đang đẩy mạnh các hoạt động khuyến nông để thúc đẩy phát triển ngành hàng lúa gạo. Do đó, việc quốc gia này tạm dừng nhập khẩu gạo từ Việt Nam có thể sẽ đến thường xuyên hơn, và là chính sách thương mại hết sức bình thường.

Điều dễ nhận thấy nhất là việc Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo sẽ ảnh hưởng đến khả năng thu mua và dự trữ lúa gạo. Một số DN nói rằng họ vẫn tiếp tục thu mua gạo từ thương lái, hợp tác xã, người nông dân. Mặc dù vậy, cá nhân tôi cho rằng, nhiều đơn vị hiện nay đang hết sức dè dặt trong thu mua lúa gạo.

Thay vào đó, họ chờ đợi, nghe ngóng tín hiệu từ thị trường để có bước đi phù hợp nhằm tìm kiếm giá trị sinh lời cao nhất. Trong bối cảnh đó, người nông dân là đối tượng chịu tác động lớn nhất, dù những ảnh hưởng hiện nay là chưa đáng kể.

Có thể nói, việc Philippines tạm dừng nhập khẩu đang mang đến một “nốt trầm” cho xuất khẩu lúa gạo của Việt Nam. Tuy nhiên, những ảnh hưởng nhìn chung là không quá lớn và chỉ có tác động nhất định trong ngắn hạn. Việc các tổ chức, DN, người nông dân cần làm là tiếp tục theo dõi.

Philippines hiện là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam. Điều này có phản ánh sự phụ thuộc quá lớn của chúng ta vào thị trường này không?

- Số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, 8 tháng đã qua của năm 2025, Philippines là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam, với thị phần chiếm đến 42,4%. Đây chắc chắn vẫn sẽ là thị trường tiêu thụ lúa gạo số 1 của Việt Nam trong thời gian tới.

Mặc dù vậy, thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam hiện nay không chỉ có Philippines. Trung Quốc và nhiều quốc gia châu Phi như Ghana, Bờ Biển Ngà… cũng đang tăng cường nhập khẩu gạo Việt thông qua những con số tăng trưởng ấn tượng trong 8 tháng đã qua của năm 2025.

Sau Philippines, thị trường nào sẽ là “vị cứu tinh” cho xuất khẩu gạo Việt Nam?

- Tôi đánh giá các quốc gia châu Phi là thị trường xuất khẩu gạo đầy tiềm năng cho Việt Nam. Nhiều quốc gia tại châu lục này đã tăng mua lúa gạo của chúng ta, và khả năng tiếp tục mua thêm là rất lớn. Đây là cơ hội để các DN xuất khẩu gạo mở rộng thị trường trong thời gian tới.

Thị trường vẫn rộng mở nhưng đường xuất ngoại của gạo Việt liệu có dễ dàng không, thưa ông?

- Giống như tất cả các mặt hàng nông sản khác, lúa gạo cũng chịu những tác động nhất định đến khả năng xuất khẩu. Chúng ta bị cạnh tranh về sản lượng, về giá cả, về thị trường với các quốc gia có nền sản xuất lúa gạo tốt như: Ấn Độ, Pakistan, Thái Lan, Campuchia…

Nhiều quốc gia đang đẩy mạnh chính sách trợ giá và hỗ trợ xuất khẩu. Trong khi đó, giá gạo Việt Nam đang ở mức cao hơn một số đối thủ, khiến việc duy trì các khách hàng lớn, vốn nhạy cảm về giá như Philippines hay Indonesia gặp khó khăn.

Mặc dù vậy, thông qua việc duy trì quy mô sản xuất và nâng cao chất lượng, hạt gạo của Việt Nam đã và đang khẳng định được thương hiệu. Nhờ đó, gạo Việt hoàn toàn có đủ sức cạnh tranh với lúa gạo đến từ các quốc gia khác.

Cá nhân tôi cho rằng, lúa gạo Việt Nam nhìn chung đã có những nền tảng vững chắc về chất lượng sản phẩm, chuỗi cung ứng và thị trường xuất khẩu, có đủ năng lực để duy trì sự ổn định cho xuất khẩu trong trung và dài hạn.

Về lâu dài, chúng ta cần có giải pháp gì để ổn định và duy trì xuất khẩu gạo bền vững?

- Tôi cho rằng trong thời gian này, các DN cần bình tĩnh, theo dõi sát diễn biến từ thị trường Philippines; tiếp tục duy trì trao đổi, thương lượng với khách hàng để sẵn sàng nguồn hàng xuất khẩu ngay khi thị trường mở cửa trở lại.

Cùng với đó, các DN cần chủ động mở rộng thị trường thay thế, nhất là các quốc gia châu Phi, Trung Quốc, Malaysia, nhằm giảm phụ thuộc vào một thị trường đơn lẻ. Trên cơ sở điều kiện thực tế, tích cực thu mua, tạm trữ lúa gạo từ nông dân để ổn định giá và bảo đảm nguồn cung cho xuất khẩu khi cơ hội quay lại.

Chúng ta đều biết hiện nay có một xu thế là các quốc gia châu Âu, Nhật Bản hay Hàn Quốc tăng thu mua gạo phát thải thấp. Do đó, các DN không nên chỉ tính giá trị sinh lời sau một chuyến đi, bởi điều này là chưa đủ. Thay vào đó, cần xây dựng chiến lược sản xuất để duy trì xuất khẩu về lâu dài.

Để làm được điều này, việc củng cố thông tin là hết sức quan trọng. Nhiệm vụ trước mắt cần làm vẫn là bảo đảm nguồn cung lúa gạo bình thường cho thị trường, nhưng mặt khác cũng cần nắm bắt thị hiếu tiêu dùng và nhu cầu để có định hướng phát triển sản xuất lúa gạo bền vững.

Đối với các bộ, ngành, ông có kiến nghị, đề xuất gì để thúc đẩy ngành hàng lúa gạo phát triển bền vững?

- Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương cần tiếp tục chủ động triển khai các giải pháp ứng phó với chính sách thị trường, không chỉ từ việc tạm dừng nhập khẩu lúa gạo từ Philippines, nhằm bảo đảm ổn định sản xuất và xuất khẩu. Đẩy mạnh thực hiện Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long”.

Cùng với khuyến khích các DN đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất như kho chứa, nhà máy chế biến, ứng dụng khoa học công nghệ vào bảo quản sau thu hoạch, các bộ, ngành cũng cần tích cực thúc đẩy xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế, thông qua việc tăng cường liên kết sản xuất - tiêu thụ theo chuỗi giá trị. Đồng thời, cần đẩy mạnh đàm phán các hiệp định song phương, đa phương về kiểm dịch, tiêu chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm nhằm mở rộng cơ hội xuất khẩu cho gạo Việt.

Xin cảm ơn ông!