Mức yêu cầu bồi thường kỷ lục
Ngày 6/4, Cơ quan CSĐT Công an TP Hồ Chí Minh đã hoàn tất kết luận điều tra, chuyển hồ sơ sang Viện KSND TP Hồ Chí Minh đề nghị truy tố bị can Nguyễn Phương Hằng (52 tuổi, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Đại Nam) và 4 đồng phạm về tội Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân theo Điều 331 Bộ luật Hình sự.
Theo kết luận điều tra, bà Trần Thị Thủy Tiên (ca sĩ Thuỷ Tiên) và chồng là ông Lê Công Vinh yêu cầu bà Nguyễn Phương Hằng và đồng phạm bồi thường tổn thất về vật chất là 30,4 tỷ đồng; bồi thường tổn thất về tinh thần do các phát ngôn xúc phạm 2 vợ chồng là 14,9 tỷ đồng.
Ông Huỳnh Minh Hưng (ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng) yêu cầu bà Nguyễn Phương Hằng và đồng phạm xin lỗi công khai và bồi thường thiệt hại về vật chất 43 tỷ đồng do các phát ngôn của bà đã xúc phạm ông.
Bà Nguyễn Thị Mỹ Oanh (ca sĩ Vy Oanh) chưa có yêu cầu bồi thường về vật chất mà yêu cầu Nguyễn Phương Hằng và đồng phạm phải xin lỗi do các phát ngôn xúc phạm mình.
Bà Đặng Thị Hàn Ni yêu cầu bà Hằng và đồng phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật.
Ông Nguyễn Đức Hiển, bà Lê Thị Giàu và bà Trương Thị Việt Hà không yêu cầu bồi thường về vật chất mà yêu cầu bà Hằng và đồng phạm xin lỗi do bài viết xúc phạm những người này.
Bà Đinh Thị Lan không có yêu cầu bồi thường.
Chưa từng có trong tố tụng Việt Nam
Liên quan vụ việc trên, Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường - Trưởng Văn phòng luật sư Chính Pháp cho rằng, yêu cầu bồi thường thiệt hại với tổng số tiền 88 tỷ đồng trong một vụ án hình sự có lẽ là kỷ lục chưa từng có ở Việt Nam và rất khó có thể chứng minh mức thiệt hại như vậy. Về nguyên tắc, đương sự có quyền đưa ra yêu cầu nhưng cũng có nghĩa vụ phải chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp, đó là nguyên tắc giải quyết các tranh chấp về dân sự, kể cả vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.
Về nguyên tắc thì hành vi có lỗi, gây thiệt hại đến tính mạng, sức khoẻ, danh dự nhân phẩm, uy tín hoặc tài sản của người khác thì phải bồi thường thiệt hại. Việc bồi thường thiệt hại có thể là bồi thường phát sinh từ hợp đồng hoặc bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Trong những vụ án hình sự, người bị hại, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan có quyền yêu cầu bị can, bị cáo phải bồi thường thiệt hại do hành vi vi phạm pháp luật gây ra.
Việc bồi thường thiệt hại trong vụ án hình sự là vấn đề dân sự được giải quyết trong vụ án hình sự, sẽ căn cứ vào quy định của bộ luật dân sự và thủ tục tố tụng hình sự. Trong vụ án này, yêu cầu bồi thường thiệt hại sẽ được xác định là thiệt hại ngoài hợp đồng do danh dự, nhân phẩm bị xâm hại.
Điều 584 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại như sau: Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác.
Người gây thiệt hại không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp thiệt hại phát sinh là do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do lỗi của bên bị thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.
Trường hợp tài sản gây thiệt hại thì chủ sở hữu, người chiếm hữu tài sản phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp thiệt hại phát sinh theo quy định tại khoản 2 Điều này.
Trong vụ án này, cơ quan tiến hành tố tụng đang xử lý đối với bị can Nguyễn Phương Hằng và các đồng phạm về tội lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân theo Điều 331 Bộ luật Hình sự. Theo nội dung kết luận điều tra thì các bị can đã có hành vi vượt quá giới hạn của quyền tự do ngôn luận xâm phạm đến lợi ích hợp pháp của các tổ chức cá nhân, cơ quan tiến hành tố tụng có trách nhiệm phải chứng minh hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức cá nhân này được thực hiện như thế nào, và gây ra hậu quả ra sao. Trên cơ sở đó, các cá nhân, tổ chức bị xâm phạm có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại theo quy định pháp luật.
Bồi thường hàng chục tỷ đồng là không có cơ sở
Theo luật sư Đặng Văn Cường, việc yêu cầu bồi thường thiệt hại, yêu cầu xin lỗi, cải chính công khai là yêu cầu chính đáng của những người bị hại, những người liên quan trong vụ án hình sự khi có hành vi gây thiệt hại xảy ra là căn cứ để xử lý hình sự đối với bị can. Nói cách khác việc đưa ra yêu cầu bồi thường thiệt hại là quyền của đương sự, tuy nhiên đương sự phải có nghĩa vụ chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và đúng pháp luật. Nếu các bên có thoả thuận với nhau về mức bồi thường thì cơ quan tố tụng sẽ ghi nhận. Trường hợp yêu cầu bồi thường thiệt hại đưa ra mà các bên không thống nhất được với nhau thì toà án sẽ giải quyết trên cơ các quy định của pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng theo quy định của Bộ luật Dân sự.
Đối với yêu cầu thiệt hại bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Bộ luật Dân sự 2015 quy định các trường hợp bồi thường thiệt hại do: Tài sản bị xâm hại, tính mạng bị xâm hại, sức khỏe bị xâm hại và danh dự nhân phẩm bị xâm hại. Nội dung này được quy định tại Chương XX, cụ thể là Điều 589, Điều 590, Điều 591 và Điều 592 Bộ luật Dân sự.
Đối với bồi thường thiệt hại do danh dự nhân phẩm bị xâm hại mà các bên không thỏa thuận được với nhau, tòa án sẽ quyết định mức bồi thường thiệt hại không quá 10 tháng lương cơ sở do nhà nước quy định đối với mỗi người bị hại, tương đương khoảng không quá 14,9 triệu đồng.
Bởi vậy trong vụ án này, việc một số cá nhân yêu cầu bị can Nguyễn Phương Hằng và các đồng phạm bồi thường hàng chục tỷ đồng về danh dự nhân phẩm uy tín bị xâm phạm là không có cơ sở xem xét. Tòa án có thể chấp nhận mức bồi thường cho mỗi người không quá 14,9 tỷ đồng theo mức lương cơ sở hiện nay. Phần yêu cầu bồi thường thiệt hại về danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm vượt quá 10 tháng lương cơ sở, toà án không chấp nhận và đương sự cũng không phải nộp án phí theo quy định tại điểm d, khoản 1, Điều 12 Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội.
Thực tiễn cho thấy thiệt hại có thể do tài sản bị hư hỏng thì rất dễ chứng minh trên cơ sở kết quả thẩm định giá. Còn đối với tài sản bị mất như cơ hội kinh doanh, cơ hội đầu tư thì rất khó chứng minh. Theo quy định của pháp luật, đương sự có quyền đưa ra yêu cầu nhưng cũng có nghĩa vụ phải chứng minh cho yêu cầu của mình. Bởi vậy, nếu trong trường hợp đưa ra yêu cầu bồi thường thiệt hại về tài sản mà không chứng minh được thiệt hại đã xảy ra do lỗi trực tiếp của bị can, bị cáo thì Tòa án sẽ không chấp nhận.
“Trường hợp yêu cầu dân sự về bồi thường thiệt hại tài sản không được tòa án chấp nhận, đương sự có thể phải nộp tiền án phí theo quy định tại Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14” - luật sư Đặng Văn Cường chia sẻ.
