Áp lực nợ gia tăng, địa phương Trung Quốc huy động vốn từ tài sản nhà nước

Dưới áp lực tài chính ngày càng gia tăng, các chính quyền địa phương Trung Quốc đang đẩy mạnh phát hành chứng khoán được bảo đảm bằng tài sản (ABS), đưa quy mô thị trường này lên mức cao kỷ lục trong năm nay. Xu hướng này cho thấy nỗ lực tìm kiếm nguồn thanh khoản mới trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế chậm lại và thị trường bất động sản tiếp tục suy yếu.

Theo dữ liệu của Wind, nhà cung cấp thông tin tài chính tại Trung Quốc, tính đến ngày 24/12, số giao dịch ABS trên toàn quốc đã đạt 2.386, vượt mức kỷ lục thiết lập vào năm 2021. Tổng giá trị các giao dịch ABS mới trong nước đạt khoảng 2,3 nghìn tỷ USD, cao nhất trong bốn năm qua. Phần lớn các đợt phát hành đến từ chính quyền cấp tỉnh và cấp cơ sở, những đơn vị đang chịu áp lực lớn trong việc bù đắp thâm hụt ngân sách và xử lý các khoản nợ tồn đọng.

ABS là công cụ tài chính được phát hành dựa trên dòng doanh thu tương lai của các tài sản cơ sở, như cho thuê bất động sản, hạ tầng giao thông hoặc các dịch vụ công. Việc chuyển đổi tài sản nhà nước thành chứng khoán giúp chính quyền địa phương thu được nguồn tiền sớm, trong khi vẫn giữ quyền sở hữu tài sản. Trong bối cảnh nguồn thu từ bán đất suy giảm mạnh, đây được xem là một giải pháp khả thi để duy trì đầu tư và đáp ứng các mục tiêu tăng trưởng.

Áp lực tài chính của các địa phương đã tích tụ trong nhiều năm, đặc biệt sau đại dịch Covid-19. Theo số liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tổng nợ chính thức của chính quyền địa phương Trung Quốc, cộng với các khoản vay thông qua các công cụ tài chính ngoài bảng cân đối kế toán, đã tăng lên khoảng 84% GDP vào năm 2024, so với 62% vào năm 2019. Việc Bắc Kinh siết chặt kiểm soát đòn bẩy tài chính trong lĩnh vực bất động sản càng làm suy giảm nguồn thu truyền thống từ đất đai, khiến áp lực ngân sách trở nên rõ rệt hơn.

Chính phủ trung ương đã triển khai nhiều biện pháp hỗ trợ, trong đó có chương trình hoán đổi nợ trị giá khoảng 1,4 nghìn tỷ USD nhằm cải thiện điều kiện thanh khoản cho các địa phương. Tuy nhiên, theo các nhà phân tích, quy mô nợ liên quan đến các công cụ tài chính của chính quyền địa phương vẫn ở mức rất lớn, ước tính khoảng 10 nghìn tỷ USD. Trong bối cảnh này, Trung Quốc được cho là đang thúc đẩy các địa phương khai thác hiệu quả hơn tài sản nhà nước để tạo nguồn thu ổn định và bền vững hơn.

Ông Yubin Fu, Phó Chủ tịch kiêm chuyên viên phân tích cấp cao của Moody's Ratings, tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế, cho rằng làn sóng phát hành ABS phản ánh nhu cầu ngày càng tăng của chính quyền địa phương trong việc giảm áp lực nợ và giải quyết các khó khăn tài chính kéo dài.

Trong khi đó, ông Robin Xing, Kinh tế trưởng phụ trách Trung Quốc của Morgan Stanley, ngân hàng đầu tư toàn cầu, nhận định nhiều địa phương đang nắm giữ lượng lớn tài sản nhà nước nhưng chưa được khai thác hiệu quả để tạo lợi nhuận, và chứng khoán hóa được xem là cách nhanh nhất để khai mở giá trị tiềm ẩn của các tài sản này.

Một số địa phương đã đẩy mạnh các chương trình khai thác tài sản nhàn rỗi. Tại tỉnh Hồ Nam, trong giai đoạn 2022 - 2024, nhiều không gian dưới cầu và khu đất bỏ hoang được chuyển thành bãi đỗ xe, sân thể thao và các tiện ích công cộng, qua đó đóng góp gần 11% tổng thu ngân sách của tỉnh. Tại Hồ Bắc, chính quyền đã lập danh mục các tài sản nhà nước có thể dùng làm tài sản bảo đảm, với tổng giá trị hơn 3,06 nghìn tỷ USD. Quảng Đông và An Huy cũng triển khai các bước đi tương tự.

Tuy nhiên, tốc độ phát hành ABS gia tăng nhanh chóng cũng làm dấy lên lo ngại về chất lượng tài sản cơ sở. Một số nhà môi giới tại Trung Quốc cho rằng phần lớn các tài sản có chất lượng tốt đã được bán hoặc thế chấp từ sớm, trong khi các đợt phát hành mới ngày càng dựa vào những tài sản có khả năng sinh lời hạn chế. Chẳng hạn, một tập đoàn vận tải công cộng tại Vũ Hán đã phát hành ABS dựa trên doanh thu từ hệ thống xe buýt của thành phố. Doanh nghiệp này đang thua lỗ, với mức lỗ ròng trong nửa đầu năm 2025 lên tới 117 triệu USD, khiến trái phiếu kỳ hạn 10 năm của đợt phát hành giao dịch thấp hơn khoảng 5% so với mệnh giá.

Đọc thêm: Trung Quốc đề xuất siết quản lý AI mô phỏng con người

Một trường hợp khác là dự án tòa nhà Hongshan AI tại Vũ Hán, được chứng khoán hóa với giá 42,7 triệu USD. Dự án này được giới thiệu là trung tâm trí tuệ nhân tạo với tỷ lệ lấp đầy tăng nhanh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều đơn vị thuê là doanh nghiệp nhà nước chuyển từ nơi khác đến, hoặc các hoạt động có hàm lượng công nghệ không cao. Điều này làm dấy lên câu hỏi về tính bền vững của nguồn thu dùng để bảo đảm cho các chứng khoán ABS.

Theo các chuyên gia, thị trường ABS đang giúp chính quyền địa phương có thêm một kênh huy động vốn trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, nếu các tài sản có chất lượng thấp tiếp tục được đưa vào chứng khoán hóa, rủi ro tài chính có thể tăng lên và khiến chính quyền trung ương phải can thiệp nhiều hơn. Bài toán đặt ra là làm sao đáp ứng nhu cầu tiền mặt trước mắt, trong khi vẫn bảo đảm ổn định tài chính về lâu dài.