Năm 2025 là năm cuối cùng thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ các cấp nhiệm kỳ 2020 – 2025, trước khi chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Nhìn lại nhiệm kỳ qua, với sự quan tâm sát sao của Thành ủy – HĐND – UBND TP, cùng sự nỗ lực của ngành Văn hóa và Thể thao cũng như các địa phương, Hà Nội đã đạt nhiều kết quả quan trọng trong phát triển văn hóa, xây dựng người Hà Nội thanh lịch văn minh, làm dày thêm bản sắc văn hóa Thăng Long – Hà Nội.

Nhận thức đúng và rõ vai trò, vị trí của Thủ đô Hà Nội trong chiến lược phát triển đất nước, Đảng, Nhà nước đã có nhiều văn kiện quan trọng về Thủ đô Hà Nội với tầm nhìn mới và tư duy đột phá. Trong đó, Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 5/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã nhấn mạnh quan điểm, phát triển Thủ đô Hà Nội "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại" là nhiệm vụ chính trị quan trọng đặc biệt trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; là nhiệm vụ hàng đầu của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Thủ đô Hà Nội… Đồng thời kết hợp hài hòa, nhuần nhuyễn giữa giữ gìn bản sắc văn hóa với phát triển kinh tế và giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, trong đó văn hóa, con người vừa là mục tiêu, vừa là nền tảng, nguồn lực, động lực để phát triển Thủ đô.

Với bề dày truyền thống ngàn năm văn hiến, Thủ đô Hà Nội là địa phương có nhiều di sản văn hóa nhất cả nước với hơn 1.790 di sản văn hóa phi vật thể, 169 bảo vật quốc gia, hơn 1.350 làng nghề… Văn hóa Hà Nội ngày càng trở nên đặc sắc, phong phú cả bề rộng lẫn chiều sâu với sự hòa nhập của văn hóa Thăng Long với các vùng văn hóa: xứ Đoài, xứ Đông, Kinh Bắc, Sơn Nam Thượng... Tất cả các di sản, sự hòa nhập đa dạng về văn hóa là tổng hòa các yếu tố giao lưu, hội nhập, dung hòa, tiếp biến, cởi mở, linh hoạt, để tạo nên bản sắc văn hóa đặc trưng của Thăng Long - Hà Nội thời kỳ mới, là nguồn lực, động lực quan trọng phát triển văn hóa Thủ đô.

Kế thừa và phát triển nguồn lực văn hóa đặc sắc đó, với tư duy không ngừng đổi mới, vận dụng sáng tạo đường lối văn hóa văn nghệ của Đảng, trong nhiều nhiệm kỳ Thành ủy luôn nhất quán lãnh đạo nhiệm vụ xây dựng, phát triển văn hóa và con người Hà Nội thông qua các Chương trình trọng tâm công tác của nhiệm kỳ Đại hội. Trong đó, Chương trình số 06-CTr/TU ngày 17/3/2021 của Thành ủy Hà Nội về phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021 – 2025 là một trong 10 Chương trình trọng tâm công tác của Thành ủy khóa XVII, xác định văn hóa và con người Thủ đô không chỉ là mục tiêu, động lực mà còn là nguồn lực mới quan trọng, trực tiếp quyết định sự phát triển bền vững Thủ đô.

Không chỉ có vốn di sản văn hóa phong phú và đặc sắc, Hà Nội còn là địa phương đi đầu cả nước trong công tác kiểm kê, lập hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích, di sản để tạo thuận lợi cho bảo tồn, phát huy giá trị. Theo đó, tháng 3 vừa qua, Hà Nội đã hoàn thành kiểm kê di tích trên địa bàn TP giai đoạn từ ngày 31/12/2015 - 31/1/2025 với 567 di tích, bổ sung vào danh mục 5.922 di tích đã được UBND TP phê duyệt và công bố theo Quyết định số 5745/QĐ-UBND ngày 14/10/2016. Như vậy, sau khi bổ sung, tổng số di tích trên địa bàn Hà Nội là 6.489 di tích. Trong đó có 21 cụm di tích quốc gia đặc biệt, 1.166 di tích xếp hạng cấp quốc gia, 572 di tích xếp hạng cấp TP, trên 3.665 di tích chưa xếp hạng nhưng nằm trong danh mục kiểm kê.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Phạm Xuân Tài cho biết, Hà Nội là một trong những địa phương đặc biệt quan tâm đến công tác bảo tồn, tu bổ di tích. Trong nhiệm kỳ qua, HĐND TP Hà Nội đã ban hành Nghị quyết số 02/NQ-HĐND ngày 8/4/2022 về đầu tư công với tổng số 579 dự án tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích, kinh phí 14.029 tỷ đồng, trong đó có 58 dự án cấp TP và 521 dự án ngân sách TP hỗ trợ cấp quận, huyện.

Đến nay, việc triển khai đã đạt được kết quả bước đầu khá tích cực. Cụ thể, đối với dự án do TP đầu tư, 14/49 dự án đã phê duyệt chủ trương, 9 dự án đã thẩm định dự án, 6 dự án đã phê duyệt dự án, 2 dự án đang thi công, 4 dự án đã hoàn thành. Đối với dự án do TP hỗ trợ đầu tư, đã có hơn 166 dự án đã được thẩm định, 150 dự án đã được phê duyệt và 100 dự án đang thi công tu bổ, tôn tạo.

Công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể được quan tâm, đạt được nhiều kết quả nổi bật. UBND TP đã phê duyệt Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể được UNESCO ghi danh trên địa bàn TP Hà Nội đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”; Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể quốc gia trên địa bàn TP Hà Nội đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”…

Đáng chú ý, trong nhiệm kỳ qua, Hà Nội có 20 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, nâng tổng số di sản văn hóa phi vật thể quốc gia lên 40. Công tác tôn vinh nghệ nhân, chế độ đãi ngộ, hỗ trợ nghệ nhân và các câu lạc bộ trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể được triển khai nghiêm túc. Công tác quản lý, bảo vệ, phát huy di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt được tăng cường, góp phần định hướng hoạt động thực hành của chủ thể và cộng đồng theo đúng quy định pháp luật.

“Di sản văn hóa của Hà Nội tập trung rất cao ở các vùng đô thị, trải dọc theo hai bờ sông Hồng, phản ánh đặc trưng và bản sắc văn hóa sông nước có cội nguồn từ văn minh sông Hồng và được duy trì mãi về sau. Trên khắp đất nước Việt Nam, không có địa phương nào hội được số lượng rất lớn các di sản văn hóa tiêu biểu như ở Hà Nội. Đây là nguồn tài nguyên đặc biệt quý giá, là nguồn lực hàng đầu cho Hà Nội khai thác xây dựng và phát triển bền vững Thủ đô” – GS.TS Nguyễn Quang Ngọc – Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam nhìn nhận.

Trong khi bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, công nghiệp văn hóa nổi lên như một lĩnh vực quan trọng trong nền kinh tế hiện đại. Sự kết hợp giữa văn hóa và kinh doanh, tạo ra các sản phẩm và dịch vụ văn hóa có giá trị kinh tế cao và góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của cộng đồng.

Thăng Long - Hà Nội - nơi “lắng hồn núi sông ngàn năm”, vùng đất “hội tụ, kết tinh, lan tỏa”, Thủ đô văn hiến, anh hùng, “Thành phố vì hòa bình”, “Thành phố sáng tạo”... hội tụ đầy đủ yếu tố để Hà Nội phát triển công nghiệp văn hóa trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, có tiềm năng lớn để Thủ đô là trung tâm văn hóa và nghệ thuật của Việt Nam. Thực tế cho thấy, Hà Nội đang trở thành ngọn hải đăng dẫn dắt phát triển công nghiệp văn hóa của cả nước.

Cùng với Chương trình số 06-CTr/TU của Thành ủy, Hà Nội là địa phương đầu tiên cả nước xây dựng và ban hành riêng một Nghị quyết chuyên đề về phát triển công nghiệp văn hóa với nhiều mục tiêu lớn lao, nhiệm vụ trọng tâm, giải pháp đột phá được đưa ra, tạo sức bật mạnh mẽ cho công nghiệp văn hóa Thủ đô. Đó là Nghị quyết 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 của Thành ủy Hà Nội về “Phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”.

Nhờ từng bước hoàn thiện thể chế, chính sách, tạo môi trường pháp lý thuận lợi thu hút đầu tư phát triển, lĩnh vực công nghiệp văn hóa của Hà Nội đã đạt được nhiều kết quả nổi bật. Trong đó phải kể đến Hà Nội đã tổ chức thành công 4 Lễ hội Thiết kế sáng tạo, trở thành một sản phẩm văn hóa tiêu biểu, không chỉ lan tỏa tinh thần sáng tạo trong mỗi công dân mà còn quảng bá hình ảnh Thủ đô năng động, giàu nguồn lực văn hóa. Riêng mùa Lễ hội Thiết kế sáng tạo 2024 với chủ đề “Giao lộ sáng tạo” được ví như “đại tiệc” sáng tạo thú vị, đa sắc màu thể hiện sự tài hoa của nhiều thế hệ Nhân dân Thủ đô, qua hơn 110 hoạt động thuộc 12 lĩnh vực công nghiệp văn hoá tiêu biểu như kiến trúc, mỹ thuật, trình diễn, điện ảnh, quảng cáo... Chỉ trong 9 ngày tổ chức, Lễ hội Thiết kế sáng tạo 2024 đã thu hút trên 300.000 lượt du khách tham quan, trải nghiệm, tạo nên một bầu không khí sáng tạo tràn ngập Thủ đô và hơn cả là góp phần hiện thực hóa các sáng kiến của Hà Nội khi gia nhập Mạng lưới các Thành phố sáng tạo của UNESCO.

Hay Lễ hội ẩm thực Hà Nội năm 2024, dù chỉ diễn ra trong 3 ngày (từ 28/11 - 1/12/2024), song cũng thu hút gần 110.000 du khách đến tham quan, trải nghiệm và mua sắm. Lễ hội đã tái hiện không gian đậm chất làng nghề gắn với di sản ẩm thực tiêu biểu của Hà Nội, như: phở Hà Nội, bánh tôm Hồ Tây, bún Phú Đô, giò chả Ước Lễ, cốm Làng Vòng, cốm Mễ Trì, xôi, chè Phú Thượng, bánh chưng Tranh Khúc, nem Phùng, bánh dày quán Gánh, bánh tẻ Phú Nhi, cháo gõ Quảng Phú Cầu, cháo se Hạ Mỗ, miến làng So…

Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Phạm Xuân Tài cho biết, nhiều hoạt động, sự kiện văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao diễn ra trên địa bàn TP đã trở thành điểm nhấn quan trọng thu hút du khách và quảng bá văn hóa Thủ đô. Đơn cử năm 2023, tổng số ước tính khoảng hơn 2.000 sự kiện; năm 2024, đã diễn ra khoảng hơn 3.000 sự kiện. Trong đó có nhiều sự kiện lớn, quy mô tầm quốc tế như: Chương trình chào năm mới Countdown, Lễ hội ánh sáng, chuyến lưu diễn vòng quanh thế giới của nhóm nhạc thần tượng Hàn Quốc Blackpink, Lễ hội Âm nhạc Gió Mùa, chương trình concert “Anh trai say hi”…

Đặc biệt, các di tích, danh thắng tiêu biểu trên địa bàn TP như đền Ngọc Sơn, di tích Nhà tù Hỏa Lò, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Bảo tàng Hà Nội… đã chủ động nghiên cứu, xây dựng các sản phẩm đa dạng, phong phú, thu hút du khách. Trong đó phải kể đến việc ra mắt và duy trì tổ chức các chương trình trải nghiệm đêm tại di tích Nhà tù Hỏa Lò (chương trình “Đêm thiêng liêng” 2, 3), Văn Miếu - Quốc Tử Giám (chương trình “Tinh hoa đạo học”), di tích quốc gia đặc biệt đền Ngọc Sơn (chương trình “Ngọc Sơn – đêm huyền bí”), đã thu hút đông đảo các tầng lớp Nhân dân và du khách đến tham quan, nghiên cứu học tập, với hơn 8,3 triệu lượt khách, doanh thu đạt 244 tỷ đồng… Điều đó là minh chứng sống động cho việc Tạp chí Time Out (Anh) vinh danh Hà Nội là một trong 20 điểm đến văn hóa hàng đầu thế giới năm 2025, đứng thứ 9 toàn cầu và dẫn đầu khu vực châu Á.

“Hà Nội có tiềm năng lớn từ di sản văn hóa truyền thống để phát triển công nghiệp văn hóa. Sự vào cuộc nhanh của Đảng bộ, chính quyền Hà Nội đã giúp TP có những thành công bước đầu trong lĩnh vực này. Hơn thế, với việc khai thác truyền thống trong sự phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô, Hà Nội sẽ vừa làm gương vừa cùng cả nước tham gia vào công cuộc giữ gìn và phát huy nguồn lực văn hóa dân tộc vào sự nghiệp phát triển đất nước, tôn vinh văn hóa dân tộc” – GS.TS Lê Hồng Lý, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam chia sẻ.

Phó Bí thư Thường trực Thành ủy, Trưởng ban Chỉ đạo Chương trình số 06-CTr/TU Nguyễn Văn Phong nhấn mạnh, việc thực hiện và triển khai Chương trình số 06-CTr/TU diễn ra trong bối cảnh đặc biệt, khi cả nước và Thủ đô phải gồng mình chống dịch Covid-19. Tuy nhiên, Hà Nội đã triển khai hiệu quả Chương trình, từ TP đến cơ sở cơ đều nhận thức sâu sắc, toàn diện; có được sản phẩm cụ thể, khẳng định uy tín, thương hiệu, vị thế của Hà Nội, nhất là về năng lực tổ chức các sự kiện lớn, có quy mô quốc tế. Các sản phẩm văn hóa đã đóng góp tích cực vào sự phát triển văn hóa - xã hội cũng như định hướng phát triển trong tương lai gần và dài hạn, góp phần khơi nguồn sáng tạo trong xã hội.

“Chương trình đã khơi dậy sự tự hào hơn về truyền thống lịch sử, văn hóa của Thăng Long - Hà Nội, đồng thời, giúp các địa phương thấy rõ trách nhiệm của mình trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị của Thăng Long - Hà Nội trong thời đại mới. Chúng ta đã nhận thức rõ hơn vấn đề phát triển công nghiệp văn hóa trong bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống và gắn kết với phát triển du lịch của từng địa phương” – Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Nguyễn Văn Phong nhấn mạnh.

(còn nữa)