Chung tay xây dựng hệ thống xe công nghệ an toàn, bền vững

Ý thức còn chưa cao

Những năm gần đây, sự bùng nổ của các nền tảng gọi xe công nghệ như Grab, Be, Gojek, Xanh SM hay FastGo đã tạo nên một cuộc cách mạng, thay đổi thói quen di chuyển của người dân tại các đô thị ở Việt Nam.

Chỉ với một vài thao tác trên điện thoại, việc đi lại trở nên tiện lợi, linh hoạt và tiết kiệm thời gian hơn bao giờ hết. Thế nhưng, song hành cùng những tiện ích ấy là thách thức không hề nhỏ với an toàn giao thông. Khi áp lực cạnh tranh, doanh thu ngày càng lớn, không ít tài xế rơi vào vòng xoáy "chạy nhanh để kiếm tiền", dẫn đến tình trạng phóng nhanh, vượt ẩu, vi phạm luật giao thông và đôi khi, gây ra những hậu quả đáng tiếc.

Nghị định 168/2024 có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, đã tăng nặng mức phạt của nhiều hành vi vi phạm, đi kèm với trừ điểm giấy phép lái xe; song vi phạm của lái xe công nghệ vẫn còn rất phổ biến. Nhiều trường hợp sử dụng băng dính, khẩu trang che biển số hòng né tránh phạt nguội.

Tình trạng này không chỉ phản ánh áp lực nghề nghiệp mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về vấn đề ý thức chấp hành luật giao thông trong bối cảnh vận tải công nghệ đang phát triển bùng nổ.

Chia sẻ tại Hội thảo "Văn hóa giao thông - Trách nhiệm và ý thức của người cầm lái", ông Lê Kim Thành - Phó Chủ tịch Chuyên trách Ủy ban ATGT quốc gia cho biết, trong thập kỷ qua và những năm gần đây, cùng với quá trình đô thị hóa nhanh, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, Việt Nam đã chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ từ "xe ôm truyền thống" và "taxi truyền thống" sang mô hình kinh tế chia sẻ.

Các loại hình vận tải ứng dụng công nghệ như Grab, Be, Gojek, Xanh SM, FastGo… đã trở thành một phần không thể thiếu trong hệ sinh thái giao thông nói chung, giao thông đô thị nói riêng, thay đổi thói quen đi lại và lựa chọn phương thức tham gia giao thông của người dân. Song hành với những tiện ích trên là những thách thức không nhỏ đối với công tác bảo đảm trật tự ATGT, nhất là vấn đề ý thức chấp hành pháp luật, trách nhiệm nghề nghiệp và văn hóa ứng xử, tham gia giao thông của người điều khiển phương tiện công nghệ trong môi trường giao thông ngày càng phức tạp.

Thực tiễn cho thấy, TNGT không chỉ xuất phát từ hạ tầng hay phương tiện, mà yếu tố con người - đặc biệt là ý thức, trách nhiệm và văn hóa giao thông của người cầm lái vẫn là nguyên nhân chủ yếu.

Việc phát huy, làm rõ thêm trách nhiệm của các nền tảng công nghệ trong việc xây dựng văn hóa giao thông cũng có vai trò rất quan trọng, vì thực tế cho thấy an toàn giao thông là một lĩnh vực liên ngành đỏi hòi sự chung tay của toàn xã hội.

Tại hội thảo, TS Vũ Thị Hải Anh - Trường Đại học Công nghệ GTVT chia sẻ: “Có thể nói, hoạt động của lái xe công nghệ chịu tác động đồng thời của các yếu tố như: Thuật toán công nghệ, áp lực kinh tế, hạ tầng đô thị, chuẩn mực văn hóa - xã hội. “Trong môi trường đó, người tài xế phải đưa ra quyết định nhanh, đặt hiệu quả lên trên sự an toàn” - bà Hải Anh nói và khẳng định, các tài xế chịu áp lực thời gian và thu nhập dễ hình thành tâm lý nóng vội, tranh thủ từng khoảng trống giao thông và ưu tiên tốc độ hơn an toàn, uy hiếp an toàn cho những người xung quanh.

Cạnh đó, sự chi phối của thuật toán từ lộ trình, thời gian giao hàng, đánh giá sao, thưởng, phạt đều do hệ thống công nghệ quyết định. Trong một số tình huống khiến tài xế có xu hướng “tuân thủ app hơn tuân thủ luật”.

Chưa kể, tâm lý cạnh tranh cuốc xe, điểm đón, điểm dừng khiến tài xế dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, làm xung đột với các phương tiện xung quanh. Nếu tài xế thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc sẽ dễ leo thang thành các mâu thuẫn lớn.

Cùng đó, do tâm lý làm việc tạm thời, không gắn bó lâu dài với tuyến đường khiến tài xế không có ý thức gìn giữ trật tự, cảnh quan và văn hóa giao thông đô thị.

Vai trò của xây dựng văn hoá

Nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của giáo dục văn hoá giao thông, đào tạo kỹ năng mềm cần thiết cho tài xế công nghệ và giao tiếp văn minh trên đường, TS Vũ Thị Hải Anh cho biết, ngoài dạy về quy định pháp luật, quan trọng nhất là giúp những người tham gia giao thông hiểu hệ quả với xã hội của hành vi, tôn trọng người khác. Đây là nền tảng để xây dựng an toàn giao thông bền vững. 

Chia sẻ về giải pháp, ông Trần Hữu Minh – Chánh Văn phòng Ủy ban ATGT quốc gia cho rằng, với điều kiện của Việt Nam, có thể đưa ra các yêu cầu về trình độ và chứng chỉ hành nghề cho lái xe kinh doanh vận tải, đồng thời tăng cường kỹ năng xử lý tình huống chuyên nghiệp.

Bên cạnh đó, cần bổ sung chế tài liên đới với các nền tảng gọi xe, hình thành hệ thống quản lý vi phạm, quy định các nền tảng chia sẻ dữ liệu với cơ quan quản lý, đồng thời yêu cầu các hãng tích hợp dữ liệu vi phạm từ CSGT.

“Điều này có thể đảm bảo người lái xe không chạy trong thời gian quá lâu, hoặc hạn chế các hành vi vi phạm gây nguy hiểm, đặc biệt khi tài xế chở trẻ em và người già” - ông Trần Hữu Minh nhấn mạnh và đề nghị cơ quan quản lý rà soát để hình thành chế tài phù hợp.

Từ góc nhìn của lực lượng chức năng, Trung tá Nguyễn Tài Nghĩa - Phó Đội trưởng Đội Tuyên truyền, Điều tra giải quyết tai nạn giao thông và Xử lý vi phạm giao thông (Phòng Cảnh sát Giao thông - Công an Thành phố Hà Nội) đề xuất mô hình “CSGT - Doanh nghiệp - Tài xế” với các trách nhiệm cụ thể.

Về phía CSGT, sẽ tiếp tục hoàn thiện hạ tầng dữ liệu, công khai các “điểm đen” tai nạn để người tham gia giao thông chủ động phòng tránh; rà soát và tiếp nhận phản hồi về bất cập trong tổ chức giao thông để phối hợp Sở Xây dựng giải quyết kịp thời; tiếp tục cập nhật thông tin tình trạng GPLX trên VNeID để các doanh nghiệp kiểm tra, quản lý tài xế hiệu quả.

Về phía doanh nghiệp, cần xây dựng “Hệ sinh thái trách nhiệm”; không chỉ chạy theo tăng trưởng mà phải ngừng hợp tác, hạn chế đơn hàng với tài xế vi phạm nhiều lần, đồng thời thưởng điểm uy tín cho những tài xế gương mẫu, chấp hành tốt, nhiều năm không bị trừ điểm hay tước quyền sử dụng GPLX. Trên ứng dụng dành cho khách hàng cũng có mục tiếp nhận phản ánh về hành vi chạy xe không an toàn để công ty xử lý nội bộ.

Trung tá Nguyễn Tài Nghĩa cho rằng, phía tài xế, cần nhận thức rằng việc chấp hành quy tắc ATGT không chỉ để tránh bị xử phạt mà còn bảo vệ tính mạng và sức khỏe bản thân. “Việc che biển số hay vượt một nhịp đèn đỏ có thể nhanh hơn vài phút, nhưng cái giá phải trả có thể là sức khỏe, sinh mạng và sự nghiệp” - Trung tá Nguyễn Tài Nghĩa chia sẻ.

Đối với việc tạo điều kiện thuận lợi cho các tài xế, ông Nguyễn Tuyển - Trưởng phòng Quản lý Vận tải, Sở Xây dựng Hà Nội thông tin, hiện nay, Sở đang xây dựng quy định đối với xe hai bánh, ba bánh tham gia hoạt động kinh doanh vận tải. Trong đó, giao cho chính quyền địa phương nghiên cứu, bố trí các điểm chờ đón khách và xếp hàng hóa cho các loại phương tiện này. Tuy nhiên, nội dung này mới đang ở giai đoạn dự thảo để lấy ý kiến của các đơn vị liên quan.

Trong quá trình xây dựng chính sách, Phòng Quản lý Vận tải đã lấy ý kiến của các doanh nghiệp, hướng tới việc tạo điều kiện thuận lợi cho tài xế xe hai bánh, như bố trí điểm chờ đón khách, điểm đỗ xe phù hợp, góp phần xây dựng đô thị văn minh.

Trước mắt, Sở Xây dựng Hà Nội sẽ tiếp tục phối hợp với các đơn vị cung cấp phần mềm, làm việc với các bến xe và nhà ga nhằm tạo điều kiện tối đa về hạ tầng, giúp các tài xế xe công nghệ có điểm dừng đón, trả khách thuận tiện và an toàn hơn.