Giao thông thân thiện môi trường, công bằng xã hội

Hà Lan: đưa xe đạp thành “văn hóa quốc gia”

Hà Lan được coi là quốc gia có mạng lưới giao thông thân thiện môi trường toàn diện bậc nhất thế giới. Theo Bộ Cơ sở hạ tầng và Quản lý nước Hà Lan, khoảng 27% tổng số chuyến đi hằng ngày trong nước được thực hiện bằng xe đạp, một tỷ lệ cao chưa từng có ở bất kỳ quốc gia phát triển nào. Tại các đô thị lớn như Amsterdam hay Groningen, tỷ lệ này còn vượt 35%, cho thấy xe đạp không chỉ là phương tiện di chuyển mà đã trở thành một phần trong bản sắc đô thị.

Mạng lưới đường xe đạp của Hà Lan trải dài hơn 35.000km, kết nối xuyên suốt giữa các khu dân cư, trung tâm việc làm, trường học và nhà ga. Các tuyến đường này được thiết kế riêng biệt, tách biệt hoàn toàn với làn xe cơ giới, giúp giảm xung đột giao thông và bảo đảm an toàn tuyệt đối cho người sử dụng.

Chính phủ Hà Lan phân bổ khoảng 3 tỷ euro mỗi năm để duy trì và mở rộng hệ thống hạ tầng xe đạp, trong đó ngân sách được chia đều giữa các cấp T.Ư, tỉnh và TP.

Một trong những điểm nhấn nổi bật là TP Utrecht, nơi được mệnh danh là “thủ đô xe đạp của thế giới”. Nhà ga trung tâm Utrecht sở hữu bãi giữ xe đạp ngầm lớn nhất toàn cầu, có sức chứa hơn 12.500 chiếc, được quản lý bằng hệ thống cảm biến điện tử và ứng dụng di động, cho phép người dân tìm vị trí trống trong vài giây. Hệ thống này được vận hành bởi Công ty Đường sắt Hà Lan (NS) và được coi là mô hình chuẩn cho các TP khác học tập.

Không dừng ở hạ tầng, Hà Lan còn kết hợp xe đạp với hệ thống giao thông công cộng thông minh. Các nhà ga tàu điện và xe bus đều bố trí khu vực gửi xe và trạm thuê xe công cộng OV-fiets, cho phép hành khách thuê xe đạp với chi phí chỉ 4,45 euro mỗi 24 giờ.

Theo Tập đoàn Đường sắt Quốc gia Hà Lan (NS), mỗi năm có hơn 5 triệu lượt thuê xe theo hình thức này, góp phần giảm hàng triệu lượt sử dụng ô tô cá nhân.

Tại Amsterdam, chính quyền TP đang triển khai quy hoạch dự án “15-minute city” (TP 15 phút), bảo đảm mọi cư dân có thể tiếp cận nơi làm việc, học tập và dịch vụ thiết yếu trong vòng 15 phút đi bộ hoặc đạp xe.

Bên cạnh đó, chính phủ khuyến khích các DN bố trí chỗ để xe đạp cho nhân viên, đồng thời miễn thuế cho các công ty tặng xe đạp hoặc hỗ trợ chi phí bảo dưỡng cho người lao động.

Theo báo cáo năm 2023 của Viện Nghiên cứu Chính sách Giao thông Hà Lan (KiM), việc tăng 10% tỷ lệ người sử dụng xe đạp giúp giảm 7% chi phí y tế công, đồng thời cắt giảm khoảng 1,1 triệu tấn khí thải CO₂ mỗi năm. Các chính sách này giúp cải thiện sức khỏe cộng đồng mà còn góp phần giảm tắc nghẽn, tiết kiệm chi phí năng lượng và tăng chất lượng không khí đô thị.

Ông Jan Dijkstra, chuyên gia quy hoạch đô thị tại Đại học Delft, cho rằng thành công của Hà Lan nằm ở việc xem xe đạp như một yếu tố xã hội, chứ không chỉ là giải pháp giao thông. Ông nói: “Hà Lan không xây dựng chính sách để chống lại ô tô, mà để tạo ra một hệ sinh thái nơi mọi người, dù đi bộ, đi xe đạp hay lái xe, đều cảm thấy an toàn và được tôn trọng”.

Tư duy đó đã giúp xe đạp trở thành biểu tượng văn hóa quốc gia - biểu tượng của một lối sống xanh, năng động và công bằng mà nhiều quốc gia khác đang nỗ lực hướng tới.

Đức: giao thông xanh, chi phí rẻ và dễ tiếp cận

Cộng hòa Liên bang Đức đang từng bước định hình một mô hình giao thông công cộng xanh, hiệu quả và bình dân hơn. Chính phủ nước này coi việc mở rộng khả năng tiếp cận phương tiện công cộng là giải pháp kép: vừa giảm phát thải, vừa bảo đảm mọi người dân, dù ở trung tâm đô thị hay vùng nông thôn, đều có cơ hội di chuyển thuận lợi với chi phí hợp lý.

Chương trình vé Deutschlandticket ra mắt từ tháng 5/2023 là minh chứng cho nỗ lực đó. Với chi phí cố định 49 euro mỗi tháng, người dân có thể đi lại không giới hạn bằng tàu điện, tàu điện ngầm, xe bus và tram (một dạng tàu điện) trên phạm vi toàn quốc. Theo Bộ Giao thông Liên bang Đức, đến giữa năm 2024 đã có hơn 11 triệu người đăng ký sử dụng, trong đó hơn 60% là người đi làm hằng ngày và sinh viên.

Bộ trưởng Giao thông Đức Volker Wissing gọi chương trình này là “cuộc cách mạng trong giao thông công cộng”, giúp giảm đáng kể lượng xe cá nhân và lượng phát thải CO₂. Ông nói: “Tính bền vững không chỉ đến từ công nghệ mà còn từ sự công bằng. Khi ai cũng có thể tiếp cận hệ thống giao thông sạch, đó mới là thành công thật sự”.

Việc áp dụng giá vé thống nhất trên toàn quốc giúp người dân vùng sâu, vùng xa kết nối dễ dàng hơn với các trung tâm việc làm, y tế và giáo dục, đồng thời tạo sự gắn kết giữa các bang trong Liên bang.

Song song với chính sách giá vé, Đức đầu tư mạnh vào phương tiện xanh. Quốc gia này là nơi đầu tiên trên thế giới vận hành tàu chở khách chạy bằng năng lượng hydro. Đoàn tàu đầu tiên đi vào hoạt động tại bang Lower Saxony từ năm 2022, sử dụng pin nhiên liệu hydro tạo điện và thải ra hơi nước thay vì khí CO₂. Theo Công ty Alstom, tàu hydro giúp giảm tới 45% lượng khí thải so với tàu diesel cùng loại và vận hành êm hơn đáng kể.

Chính phủ Đức đặt mục tiêu đến năm 2030, toàn bộ mạng lưới đường sắt khu vực sẽ chuyển sang sử dụng điện hoặc năng lượng sạch. Tập đoàn Đường sắt Quốc gia Đức (Deutsche Bahn) đang triển khai kế hoạch Chuyển đổi Xanh (Green Transformation), thay thế hơn 1.000 đoàn tàu diesel bằng tàu điện và tàu hydro, đồng thời tăng đầu tư vào năng lượng tái tạo cho vận hành đường sắt.

Bên cạnh đường sắt, hệ thống giao thông đô thị của Đức cũng được điện hóa nhanh chóng. Theo Liên minh Năng lượng Quốc gia (dena), đến cuối năm 2024, cả nước có khoảng 160.000 điểm sạc công cộng, cao nhất châu Âu. Chính phủ đặt mục tiêu đạt 1 triệu điểm sạc vào năm 2030 để đáp ứng tốc độ phát triển xe điện. Nhiều TP như Munich, Hamburg và Frankfurt đã thí điểm xe bus điện tự lái phục vụ khu dân cư, giúp giảm tiếng ồn, tiết kiệm nhiên liệu và mang lại lựa chọn linh hoạt hơn cho người cao tuổi hoặc người khuyết tật.

Hàn Quốc: thành phố thông minh và giao thông chia sẻ

Hàn Quốc là quốc gia tiên phong ở châu Á trong ứng dụng công nghệ vào quản lý giao thông đô thị. Từ năm 2020, chính quyền Seoul triển khai dự án Seoul Di chuyển Thông minh “Seoul Smart Mobility”, sử dụng trí tuệ nhân tạo và dữ liệu thời gian thực để điều phối luồng phương tiện, tối ưu hóa hệ thống đèn tín hiệu và giảm tắc nghẽn tại các nút giao trọng điểm.

Cùng với đó, Hàn Quốc phát triển mạnh dịch vụ chia sẻ phương tiện thân thiện môi trường. Mạng lưới Xe Xanh hiện có hơn 3.000 điểm thuê xe điện tại Seoul, Busan và Incheon. Theo Bộ Môi trường Hàn Quốc, hệ thống này giúp giảm hàng chục nghìn tấn khí thải CO₂ mỗi năm và khuyến khích người dân hạn chế sử dụng ô tô cá nhân.

Tháng 9/2024, chính quyền Seoul công bố chiến lược “Công bằng giao thông 2030” (Mobility Equity 2030) nhằm mở rộng khả năng tiếp cận phương tiện công cộng cho người cao tuổi, người khuyết tật và người thu nhập thấp. TP đã đưa vào sử dụng hơn 1.500 xe bus sàn thấp và triển khai dịch vụ “Taxi đồng hành Seoul” (Seoul Companion Taxi), ứng dụng đặt xe dành riêng cho người khuyết tật hoạt động 24/7.

Giáo sư Kim Hyun-soo, chuyên gia giao thông tại Đại học Seoul, nhận định: “Tương lai của giao thông không nằm ở số lượng phương tiện, mà ở cách chúng ta chia sẻ và quản lý chúng. Dữ liệu mở giúp chính quyền hiểu rõ hành vi di chuyển của người dân để phục vụ họ tốt hơn”.

Chính phủ Hàn Quốc đặt mục tiêu đến năm 2035, toàn bộ xe bus tại các đô thị lớn chuyển sang sử dụng năng lượng sạch. Theo Bộ Giao thông, khoảng 35% xe bus tại Seoul sẽ chạy bằng điện hoặc hydro vào năm 2025, mở đường cho quá trình chuyển đổi sang hệ thống giao thông không phát thải.