Hậu cuộc gặp thượng đỉnh, Mỹ-Trung còn "ganh" về đậu tương?
Kinhtedothi - Đậu tương từ lâu đã là tâm điểm trong quan hệ thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng những diễn biến gần đây cho thấy mức độ đan xen sâu sắc giữa chính trị và kinh tế trong thị trường nông sản toàn cầu.
Trung Quốc - nước nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới, có vẻ như né tránh nhập khẩu mặt hàng từ Mỹ trong vụ thu hoạch năm nay. Quốc gia này chỉ thực hiện những đơn hàng đầu tiên vào cuối tháng 10, đặt mua ít nhất hai lô hàng.
Lệnh “tẩy chay ngầm” này đã gây thiệt hại đáng kể cho nông dân Mỹ, những người phụ thuộc nhiều vào nhu cầu từ Trung Quốc. Thay vào đó, Bắc Kinh chuyển hướng sang các nhà cung cấp Nam Mỹ, đặc biệt là Brazil và Argentina, hai nước đã nhanh chóng tăng cường xuất khẩu để bù đắp khoảng trống.
Tuy nhiên, một tia hy vọng có thể đang lóe lên cho nông dân Mỹ. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent cho biết Trung Quốc đã đồng ý mua 12 triệu tấn đậu tương Mỹ trong năm nay, và ít nhất 25 triệu tấn mỗi năm trong ba năm tới. Phía Trung Quốc không xác nhận con số cụ thể, nhưng cho biết hai nước đã thống nhất mở rộng thương mại nông sản sau cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình bên lề Hội nghị APEC tại Hàn Quốc hôm 30/10.
Vũ khí hóa đậu tương?
Đậu tương là một phần thiết yếu trong hệ thống thực phẩm của Trung Quốc, chủ yếu được nghiền thành bột đậu tương làm thức ăn chăn nuôi, đặc biệt cho heo - nguồn cung cấp phần lớn thịt của quốc gia này, và dùng để sản xuất dầu ăn.
Mỹ thường là nhà cung cấp lớn thứ hai của Trung Quốc, chiếm khoảng 20% tổng lượng nhập khẩu năm ngoái. Tuy nhiên, Bắc Kinh đã sử dụng mối quan hệ thương mại này như một công cụ gây sức ép trong cuộc chiến thương mại với Washington, nhằm vào nhóm nông dân Mỹ, lực lượng cử tri quan trọng của ông Trump và đảng Cộng hòa.
Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent cho biết Trung Quốc đã đồng ý mua 12 triệu tấn đậu tương Mỹ trong năm nay, và ít nhất 25 triệu tấn mỗi năm trong ba năm tới. Ảnh: Ukragroconsult
Trung Quốc ngừng mua đậu tương Mỹ từ tháng 5 sau khi ông Trump áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc. Trong gần hai tháng đầu của niên vụ mới (bắt đầu từ tháng 9), Bắc Kinh không đặt mua bất kỳ lô hàng nào từ Mỹ. Ông Trump cáo buộc Trung Quốc “hành động thù địch về kinh tế” và trì hoãn mua hàng “chỉ vì lý do đàm phán.”
Động thái này tương tự chiến thuật trong cuộc chiến thương mại 2018-2019, khi Trung Quốc cũng giảm mạnh nhập khẩu đậu tương Mỹ để phản ứng trước các mức thuế và hạn chế mà chính quyền Trump áp đặt. Áp lực đó cuối cùng đã dẫn đến Thỏa thuận Giai đoạn Một (Phase One), trong đó Trung Quốc cam kết mua hàng chục tỷ USD nông sản Mỹ, bao gồm đậu tương, để đổi lấy việc giảm thuế.
Ảnh hưởng đối với nông dân Mỹ
Tác động đối với nền nông nghiệp Mỹ là rất lớn. Đậu tương là mặt hàng nông sản xuất khẩu lớn nhất của Mỹ, đạt 24,5 tỷ USD trong năm 2024, trong đó Trung Quốc mua hơn một nửa. Khi thị trường này sụt giảm, giá đậu tương đình trệ và các kho chứa ở vùng Trung Tây đầy ắp.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Purdue cảnh báo rằng chi phí đầu vào tăng cao, bao gồm phân bón, giống và thuốc bảo vệ thực vật, cùng với giá bán giảm, đang làm thu hẹp lợi nhuận của nông dân. Nhiều người chọn tạm trữ nông sản thay vì bán lỗ, trong khi các doanh nghiệp thu mua, chế biến và vận chuyển ngũ cốc cũng chịu ảnh hưởng nặng nề.
Chính quyền Trump từng cam kết dùng nguồn thu từ thuế quan để hỗ trợ nông dân, và Bộ trưởng Nông nghiệp Brooke Rollins đã hứa sẽ công bố gói hỗ trợ mới trong vài tuần tới, dù việc chính phủ Mỹ tạm ngừng hoạt động đang khiến kế hoạch này bị đình trệ.
Các chuyên gia dự đoán Trung Quốc sẽ nhập khẩu khoảng 12 triệu tấn đậu tương Mỹ trong niên vụ hiện tại, chưa bằng một nửa mức 27 triệu tấn của năm ngoái. Với nguồn dự trữ nội địa dồi dào và tồn kho cao, nhu cầu nhập khẩu thêm đậu tương Mỹ hiện chưa cấp thiết.
Nếu Trung Quốc thực sự thực hiện cam kết 25 triệu tấn mỗi năm như lời ông Bessent, thương mại song phương có thể ổn định trở lại, dù vẫn thấp hơn mức 34,2 triệu tấn đạt được trong niên vụ 2020 - 2021 sau Thỏa thuận Giai đoạn Một.
Tuy nhiên, Trung Quốc đã đa dạng hóa mạnh nguồn cung, nhằm tránh phụ thuộc quá nhiều vào Mỹ cho loại nông sản có tầm quan trọng chiến lược với an ninh lương thực và ổn định kinh tế. Brazil, hiện là nhà sản xuất đậu tương lớn nhất thế giới, đã hưởng lợi lớn nhất từ sự chuyển hướng này, nhanh chóng tăng sản lượng và mở rộng thị phần, trong khi xuất khẩu của Mỹ gần như đình trệ.
Bước sang tháng 1 tới, nông dân Mỹ sẽ đối mặt với cạnh tranh khốc liệt khi Brazil dự kiến tung ra một vụ mùa kỷ lục mới. Mặc dù sự phụ thuộc vào Brazil giúp Trung Quốc đa dạng hóa nguồn cung, nhưng điều này cũng khiến nước này dễ tổn thương hơn trước rủi ro khí hậu và biến động sản lượng tại Nam Mỹ.
