Lễ hội Văn hoá Ẩm thực Hà Nội và cách dựng xây giá trị văn hoá dài hạn

Mở rộng quy mô, đổi mới cách tổ chức

Lễ hội Văn hoá Ẩm thực Hà Nội lần đầu được tổ chức vào tháng 10/2018 tại Công viên Thống Nhất. Thời điểm đó, lễ hội mang dáng dấp của một mô hình thử nghiệm, không gian tổ chức còn gọn, quy mô địa điểm hạn chế, số lượng gian hàng và hoạt động chưa nhiều. Lễ hội năm đầu tiên có khoảng 26 gian hàng, được bố trí theo 3 khu vực khu ẩm thực khô, ẩm thực ướt và khu ăn uống chung, tập trung giới thiệu những món ăn tiêu biểu của Hà Nội và một số vùng miền.

Dù quy mô còn khiêm tốn, lễ hội năm 2018 đã thu hút gần 8 vạn lượt người tham dự trong 4 ngày, cho thấy sức hút rõ rệt của ẩm thực Thủ đô khi được đưa ra không gian lễ hội. Thành công ban đầu không nằm ở sự hoành tráng, mà ở việc lễ hội đã chạm đúng nhu cầu của công chúng: được thưởng thức, tìm hiểu và trải nghiệm ẩm thực truyền thống trong một không gian mở, dễ tiếp cận.

Từ nền tảng ấy, lễ hội được duy trì tổ chức qua các năm và từng bước mở rộng. Giai đoạn 2019 – 2020, mô hình tổ chức dần ổn định hơn, với cách phân khu không gian tương đối rõ ràng, thường chia thành khu ẩm thực Hà Nội, khu ẩm thực ba miền và khu trải nghiệm. Số lượng gian hàng tăng lên, không khí lễ hội sôi động hơn, giúp sự kiện trở thành một điểm hẹn quen thuộc trong đời sống văn hoá đô thị. Ở giai đoạn này, thành công của lễ hội vẫn chủ yếu được nhìn nhận qua các chỉ số bề mặt như lượng khách tham dự hay mức độ nhộn nhịp của không gian.

Đến năm 2025, Lễ hội Văn hoá Ẩm thực Hà Nội tiếp tục được tổ chức tại Công viên Thống Nhất nhưng trong một diện mạo khác. Không gian tổ chức được mở rộng và khai thác hiệu quả hơn cho phép bố trí nhiều lớp hoạt động thay vì chỉ tập trung vào gian hàng. Theo BTC, lễ hội năm nay có khoảng 60 không gian, gian hàng giới thiệu ẩm thực Hà Nội và các vùng miền, tăng hơn hai lần so với kỳ đầu tiên.

Tuy nhiên, điểm đáng chú ý không nằm ở con số tăng trưởng đơn thuần. Các gian hàng không còn là trung tâm duy nhất của lễ hội mà được đặt trong một tổng thể gồm khu trình diễn di sản, khu trải nghiệm thực hành, khu triển lãm – trưng bày và không gian giao lưu, tọa đàm. Việc phân khu này cho thấy lễ hội không chỉ lớn hơn mà được tổ chức theo hướng có cấu trúc, có chủ đích rõ ràng.

Sự mở rộng không gian kéo theo thay đổi trong cách tiếp cận người tham dự. Công chúng đến lễ hội không chỉ để thưởng thức ẩm thực, mà còn để xem nghệ nhân trình diễn, tham gia trải nghiệm, nghe kể câu chuyện về nguồn gốc, tri thức và kỹ năng ẩm thực. Lễ hội vì thế không còn là nơi tiêu dùng nhanh, mà trở thành một không gian văn hoá sống.

Một điểm khác biệt rõ rệt của lễ hội năm 2025 là việc đặt trải nghiệm văn hoá làm trọng tâm. Nếu như ở các kỳ đầu, gian hàng và hoạt động phục vụ ăn uống chiếm ưu thế, thì năm nay các hoạt động trình diễn, thực hành và tương tác được tổ chức song song, tạo nên nhịp điệu liên tục trong không gian lễ hội.

Người tham dự có thể quan sát trực tiếp thao tác nghề của nghệ nhân, tìm hiểu các công đoạn chế biến, nghe kể câu chuyện gắn với lịch sử, cộng đồng và đời sống. Những trải nghiệm này khó đo đếm bằng số lượng gian hàng hay doanh thu, nhưng lại tạo nên giá trị bền vững của lễ hội, bởi giúp công chúng hiểu sâu hơn về ẩm thực như một thực hành văn hoá, chứ không chỉ là món ăn.

Cách tiếp cận này phản ánh sự thay đổi trong tư duy tổ chức. Thay vì chạy theo các chỉ số ngắn hạn, lễ hội được tổ chức theo hướng tích luỹ giá trị qua từng mùa, từng bước làm sâu nội dung và mở rộng chiều tiếp cận. Điều này đặc biệt rõ khi lễ hội có sự tham gia của học sinh, sinh viên và giới trẻ – những đối tượng không chỉ đến để thưởng thức, mà còn tìm kiếm tri thức, cảm hứng và cơ hội tiếp cận nghề nghiệp trong tương lai.

Từ trải nghiệm văn hoá đến động lực công nghiệp văn hoá

Nếu như năm 2018, lễ hội chủ yếu là không gian gặp gỡ giữa nghệ nhân và công chúng thì đến năm 2025, cấu trúc lễ hội đã mở rộng rõ rệt. Bên cạnh nghệ nhân và cộng đồng làng nghề, lễ hội ghi nhận sự tham gia ngày càng rõ nét của các cơ sở đào tạo, học sinh, sinh viên, đơn vị sáng tạo và doanh nghiệp. Sự hiện diện của nhiều chủ thể khác nhau đã làm thay đổi cách vận hành của lễ hội.

Chia sẻ từ góc độ đào tạo, TS Trịnh Thị Thu Hà, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Thương mại và Du lịch Hà Nội cho rằng, sinh viên nghề ẩm thực cần được tiếp cận trực tiếp với nghệ nhân và doanh nghiệp – những chủ thể đang nắm giữ tri thức nghề và kinh nghiệm thực hành. Việc hình thành mối liên kết giữa nhà trường, nghệ nhân và doanh nghiệp sẽ tạo nên một chuỗi giá trị khép kín, trong đó đào tạo gắn với thực hành, còn di sản được trao truyền một cách sống động.

Nhìn từ quá trình tổ chức nhiều năm, đặc biệt là sự chuyển biến rõ nét trong năm 2025, có thể thấy Lễ hội Văn hoá Ẩm thực Hà Nội đang từng bước vượt ra khỏi khuôn khổ một sự kiện giới thiệu món ăn, để trở thành không gian thử nghiệm cách thức phát huy giá trị văn hoá trong đời sống đương đại. Khi ẩm thực được đưa ra không gian công cộng, được tổ chức theo hướng trải nghiệm, tương tác và kết nối, lễ hội không chỉ tạo nên sinh hoạt văn hoá cho người dân, mà còn hình thành các mối liên kết giữa nghệ nhân, cơ sở đào tạo, doanh nghiệp và thị trường.

Theo Phó Giám đốc Sở VH&TT Hà Nội Lê Thị Ánh Mai, việc tổ chức Lễ hội Văn hoá Ẩm thực Hà Nội theo hướng mở rộng không gian, tăng trải nghiệm và kết nối không chỉ góp phần tôn vinh các giá trị di sản ẩm thực Thủ đô, mà còn là cách cụ thể hoá chủ trương phát triển công nghiệp văn hoá, chuyển di sản từ giá trị bảo tồn sang nguồn lực phát triển bền vững.

Từ một lễ hội quy mô còn khiêm tốn năm 2018 đến một không gian văn hoá mở năm 2025, quá trình tích luỹ ấy phản ánh rõ hơn quá trình phát triển công nghiệp văn hoá của Thủ đô: đi từng bước chắc chắn, dựa trên di sản sẵn có, mở rộng không gian tiếp cận và tạo điều kiện để văn hoá tham gia trực tiếp vào đời sống kinh tế – xã hội. Khi đó, lễ hội không chỉ dừng ở vai trò tôn vinh giá trị truyền thống mà trở thành một mắt xích trong chiến lược phát triển văn hoá bền vững của Hà Nội.