KTĐT - Ở Trung Quốc, nhiệm vụ đầu tiên mà tổ chức đề ra khi triển khai chương trình là phát hiện những người mang mầm bệnh trước khi giúp họ được điều trị.
Hàng đêm, hàng trăm người Trung Quốc kéo đến các hộp đêm, quán bar... để xét nghiệm HIV với mục đích chính là kiếm tiền.
Một đám đông huyên náo đang tụ tập trước cổng hộp đêm Purple Tribe, nhưng lại không có vẻ gì muốn đi vào bên trong. Phần lớn những người này là dân đồng tính (gay) đang chờ được gọi vào cái nhà kho cũ kĩ bên cạnh. Chỉ cần để người ta chọc kim vào ven; vài phút sau, họ ra về với cái túi rủng rỉnh tiền. “Đây là lần thứ ba tôi đến đây, trong vòng 2 tuần thôi”, Zhang Haoyun, 18 tuổi, hiện là văn thư cho một nhà kho, thú nhận trong khi vẫn đang rịt miếng bông ở cánh tay.
Hàng đêm ở 14 thành phố trong cả nước, hàng trăm người kéo nhau đến các trung tâm thử máu ở các quán bar, nhà tắm công cộng và các khu nhà được thuê để làm xét nghiệm HIV. Chương trình kiểm tra HIV đầy tham vọng này bắt đầu từ năm 2007 do tổ chức Bill & Melinda Gates Foundation (BMF) tài trợ. Với 50 triệu đôla trong vòng 5 năm, nó mong muốn làm chậm lại tốc độ lây lan căn bệnh thế kỷ ở đất nước đông dân nhất thế giới này. Cho tới nay, đã có hơn 110.000 người được kiểm tra.
Chương trình phòng chống HIV này của BMF có phần “bất bình thường” bởi nó tạo ra động lực về tài chính cho người đi kiểm tra. Mỗi mẫu máu có giá trị 9 đôla và nếu quay lại sau khi nhận được kết quả dương tính, bạn sẽ được thêm 44 đôla nữa. Chương trình này đã dấy lên những lời chỉ trích từ các tổ chức AIDS khác rằng chính sách này chỉ “béo” những kẻ hám tiền không trung thực.
Mục đích "ẩn" của BMF
Ở Trung Quốc, nhiệm vụ đầu tiên mà tổ chức đề ra khi triển khai chương trình là phát hiện những người mang mầm bệnh trước khi giúp họ được điều trị. Kiến trúc sư của chương trình cho hay, những người biết tình trạng bệnh của mình sẽ có sự điều chỉnh hành vi gây hại cho người khác. Việc cho họ tiền là một cách khả thi giúp những người này dám đối thoại trực tiếp với nhân viên giúp đỡ cộng đồng. Đơn giản thôi, muốn nhận được tiền thì họ phải đến trước mặt những người này và nói rằng họ đã xét nghiệm dương tính với HIV.
Một mục tiêu xa hơn của Gates là giúp đỡ các tổ chức phi chính phủ để họ có thể giải quyết đại dịch AIDS hiệu quả hơn những gì mà bộ máy quan liêu cồng kềnh của Trung Quốc đang làm. Để làm được điều này, BMF đã liên kết với Bộ Y tế Trung Quốc để nơi này là khâu trung gian chuyển 20 triệu đôla cho khoảng 200 tổ chức phi lợi nhuận trong nước.
Bằng việc buộc chính phủ phải làm việc với các tổ chức tư nhân, BMF hi vọng rằng họ có thể thúc đẩy mối quan hệ lâu dài giữa 2 bên và theo thời gian, sự liên kết này sẽ tạo ra những thay đổi sâu sắc trong xã hội Trung Quốc.
Tiến sĩ Ray Yip, người chịu trách nhiệm của tổ chức ở Trung Quốc cho hay: “Chúng tôi đang trải qua một vài khó khăn trong việc “mai mối” cho chính phủ Trung Quốc và các tổ chức tư nhân của nước này, nhưng điều này cũng không quá bất ngờ vì chúng tôi đã tiên liệu được”.
Ray nói rằng ông coi việc mất một số tiền vào tay các quan chức nhà nước cầm đầu các tổ chức “dỏm” là một phần chi phí phải trả khi làm ăn tại Trung Quốc nơi mà tham nhũng là một phần của văn hóa ở đây.
Ở thành phố 11 triệu dân như Thiên Tân, có khoảng hai chục tổ chức được thành lập trong vài năm trở lại đây. Rất nhiều trong số chúng do các ông chủ quán bar hoặc quan chức có chân trong chính phủ dựng lên. Và một vài nơi thì không hề cung cấp thông tin tư vấn cho những người cho máu và gần như chẳng làm gì để giúp những người có xét nghiệm dương tính được điều trị.
“Chúng tôi không hi vọng mỗi đồng bỏ ra đều là một thành công. Kỳ vọng đó chẳng khác gì việc bạn mua 30 cổ phiếu và mong chờ tất cả chúng đều lên giá”.
"Chỉ quan tâm đến tiền và mặc kệ người dân"
“Gates đã tạo ra một cơ chế mua máu khổng lồ mà trong đó, người ta chỉ quan tâm đến tiền và mặc kệ người dân”, Ma Tiecheng, nhà điều hành một tổ chức AIDS có thâm niên bảy năm ở Thẩm Dương nhận xét. “Tôi đã từng thấy có người làm đến 4 cái xét nghiệm HIV trong 1 ngày!”
Với hơn 3 tỷ đôla hiến tặng hàng năm, BMF đã làm được những điều mà không thể không khiến người ta khâm phục. Tổ chức này tập trung giải quyết bệnh sốt xuất huyết, viêm phổi và AIDS – những căn bệnh “tử thần” đối với các nước đang phát triển. Nhưng bên cạnh đó, nó cũng bị chỉ trích vì sự “cứng đầu” của mình, ít khi lắng nghe các quan điểm khác khi lên kế hoạch cho chương trình. Điều thứ hai là những khoản chi khổng lồ ngoài việc làm thay đổi việc chăm sóc sức khỏe cũng tạo ra một khoảng cách giữa những tổ chức có tiền và ít tiền hơn.
Trong khi đó Sun Jiangping, Phó Giám đốc Trung tâm Quốc gia Trung Quốc về Phòng chống AIDS/STD nói rằng chương trình đã có những tác động tốt lên thái độ của chính phủ về các tổ chức AIDS tư nhân. Số lượng của các tổ chức này đã tăng đến con số hơn 400 từ vài chục khi mới manh nha.
So với các nước phát triển khác thì sự lây lan HIV ở Trung Quốc là tương đối thấp. Tuy nhiên theo các chuyên gia y tế thì điều đáng báo động là tỷ lệ lây lan giữa những người đồng tính đang tăng gấp đôi hàng năm. Hiện nay một phần ba các ca lây lan là do những người ở “thế giới thứ ba” này gây ra.
Nhà hoạt động chống AIDS Tong Ge, người đã cố vấn cho chương trình của Gates ở Trung Quốc cho hay ông hài lòng với những gì đang diễn ra cho dù ông mong muốn BMF tập trung hơn vào việc đào tạo cho các nhân viên của chính phủ và dành ít tiền hơn cho những người đi thử nghiệm. Điều ông thấy đáng tiếc nhất là việc tổ chức quyết định chọn cơ quan Nhà nước làm nơi trung gian chuyển tiền cho các tổ chức tư nhân.
“Rất nhiều tiền mà Gates bỏ ra đã rơi vào túi của các quan chức Nhà nước. Tuy nhiên, chúng ta không thể trách cứ họ được. Vấn đề nằm ở phía Trung Quốc cơ”, ông nói.
