Ưu tiên thu hút FDI chọn lọc hướng tới mục tiêu công nghiệp hóa

Tại sự kiện, PGS.TS Trần Toàn Thắng - Trưởng ban Ban Quốc tế và Chính sách hội nhập (Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế – tài chính, Bộ Tài chính) đã trình bày báo cáo chính với nhiều nhận định đáng chú ý. Theo PGS.TS Trần Toàn Thắng, Việt Nam đã thu hút FDI trong hơn 35 năm qua và góp phần vào quá trình công nghiệp hóa đất nước, tuy nhiên vẫn còn nhiều điều cần cải thiện để đất nước có thể thu hút các dòng vốn đầu tư chất lượng cao trong tương lai.

Báo cáo chỉ ra, FDI đóng góp tích cực vào nhiều khía cạnh: tăng kim ngạch xuất khẩu, tăng trưởng GDP, cải thiện cân đối thanh toán và dự trữ ngoại hối. Năm 2024, khu vực FDI đóng góp tới 88% kim ngạch xuất khẩu cả nước. FDI cũng là khu vực duy nhất có năng suất lao động vượt trội so với khu vực nhà nước và tư nhân.

Bên cạnh đó, FDI góp phần chuyển dịch lao động từ nông thôn sang thành thị, tăng thu nhập, đẩy nhanh đô thị hóa và thu hút đối tượng nghèo vào chuỗi sản xuất. FDI đã tăng số lượng lao động từ 2,1 triệu người (2011) lên 5,3 triệu người (2023). Trong một số ngành, khu vực FDI là lựa chọn duy nhất mang tính đột phá về công nghệ và quy mô.

Tuy nhiên, báo cáo cũng chỉ ra những tồn tại cần lưu ý. Việt Nam hiện vẫn thiếu doanh nghiệp nội địa trụ cột trong các chuỗi sản xuất. Phần lớn doanh nghiệp tư nhân quy mô nhỏ, thiếu vốn, công nghệ và kinh nghiệm, nên khó tham gia vào chuỗi công nghiệp do FDI tạo ra. Khu vực FDI hoạt động khá độc lập, liên kết yếu, chủ yếu tập trung vào gia công, lắp ráp.

Tỷ lệ nội địa hóa trong nhiều ngành công nghiệp chỉ đạt dưới 20%. Ngành điện tử chỉ 15%, ô tô dưới 10% trong khi các quốc gia công nghiệp khác yêu cầu từ 40% trở lên. Điều này tiềm ẩn nguy cơ duy trì vị thế gia công đơn giản, thiếu giá trị gia tăng, và dễ bị dịch chuyển đầu tư khi chi phí lao động tăng.

Bên cạnh đó, một số địa phương còn thiếu kiểm soát trong thu hút FDI, dẫn tới nguy cơ gia tăng ô nhiễm môi trường, áp lực lên quy hoạch và hạ tầng. Báo cáo khuyến nghị cần gắn thu hút FDI với tiêu chuẩn môi trường và giám sát thực thi nghiêm túc.

Theo PGS.TS Trần Toàn Thắng, Việt Nam cần đổi mới tư duy thu hút FDI từ "mở cửa trên diện rộng" sang chọn lọc có điều kiện ràng buộc. Chính sách ưu đãi cần gắn với cam kết về chuyển giao công nghệ, nội địa hóa, R&D và đào tạo nguồn nhân lực. Việc thiết lập cơ chế điều phối liên ngành, đảm bảo giám sát thực thi chính sách FDI là yếu tố quan trọng trong giai đoạn tới.

Tổng kết báo cáo, PGS.TS Trần Toàn Thắng cho biết FDI đã và đang là một trong những trụ cột của nền kinh tế Việt Nam, nhưng để đạt được mục tiêu công nghiệp hóa hiện đại hóa, Việt Nam cần chủ động nâng cao nội lực, thúc đẩy liên kết khu vực trong nước và thu hút FDI một cách có chọn lọc, bền vững.