Ba kích còn có tên là ba kích thiên, cây ruột gà, thao tẩy cáy, ba kích nhục, liên châu ba kích…; tên khoa học Morinda officianlis How; thuộc họ Cà phê - Rubiaceae.
Người ta thường dùng rễ phơi hay sấy khô (Radix Morindae) của cây ba kích.
Ba kích là cây thảo, sống lâu năm, leo bằng thân quấn; thân non màu tím, có lông, phía sau nhẵn; cành non, có cạnh; lá mọc đối, hình mác hoặc bầu dục, thuôn nhọn, cứng, dài 6 - 14cm, rộng 2,5 - 6cm, lúc non màu xanh lục, khi già màu trắng mốc. cụm hoa mọc thành tán ở đầu, hoa nhỏ, lúc non màu trắng, sau hơi vàng, tập trung thành tán ở đầu cành, dài 0,3 - 1,5cm, đài hoa hình chén hoặc hình ống gồm những lá đài nhỏ phát triển không đều. Tràng hoa dính liền ở phía dưới thành ống ngắn. Quả hình cầu, khi chín mầu đỏ, mang đài còn lại ở đỉnh. Mùa hoa: tháng 5 - 6; mùa quả: tháng 7 - 10.
Cây ba kích mọc hoang ở ven rừng, trên đồi râm giữa các bụi bờ, bãi hoang, nhiều nhất ở Quảng Ninh (Hải Ninh, Hồng Quảng), Hà Tây (nay thuộc Hà Nội), Phú Thọ, Bắc Ninh, Bắc Giang. Rễ đào quanh năm, tốt nhất vào Thu Đông. Đào về rửa sạch đất cát, phơi hay sấy khô. Khi gần khô, đập dẹt rồi lại phơi cho thật khô.
Một số thành phần hóa học có trong ba kích như: Rubiadin: Rubiadin-1-Methylether; gentianine; choline; trigonelline; carpaine; gitogenin; tigogenin; quercetin; luteolin; vitamin B1; vitamin C; phytosterol và các chất vô cơ gồm K, Na, Mg, Zn, Cu…
Ngoài ra, trong rễ ba kích còn chứa một số thành phần như antraglycozid, đường, nhựa và lượng nhỏ tinh dầu.
Tính vị theo tài liệu cổ: Ba kích có vị cay ngọt, tính hơi ôn; vào thận kinh; có tác dụng ôn thận trợ dương, mạnh gân cốt, khử phong thấp. Ba kích là một vị thuốc bổ trí não và tinh khí, dùng trong các bệnh liệt dương, xuất tinh sớm, di mộng tinh, phụ nữ kinh nguyệt không đều. Dùng chữa dương ủy, phong thấp cước khí, gân cốt yếu, mềm, lưng gối mỏi đau. Đối với nữ thì tốt cho nữ khó thụ thai, dương hư, kinh nguyệt không đều, tử cung lạnh.
Đối với người cao tuổi có biểu hiện mệt mỏi, kém ăn mất ngủ, người gầy yếu mà không thấy có những yếu tố bệnh lý gây nên, một số trường hợp có đau mỏi các khớp, ba kích có tác dụng tăng lực rõ rệt thể hiện qua những cảm giác chủ quan như đỡ mệt mỏi, ngủ ngon, ăn ngon và những dấu hiệu khách quan như tăng cân, tăng cơ lực.
Còn đối với bệnh nhân đau mỏi các khớp, sau khi dùng ba kích dài ngày, các triệu chứng đau mỏi giảm rõ rệt. Đối với nam giới có hoạt động sinh dục yếu, ba kích có tác dụng làm tăng khả năng giao hợp, đặc biệt đối với các trường hợp giao hợp yếu và thưa. Ba kích không làm thay đổi tinh dịch đồ nhưng trên thực tế có tác dụng hỗ trợ và cải thiện hoạt động sinh dục cũng như điều trị vô sinh cho nam giới có trạng thái vô sinh tương đối nhẹ và suy nhược thể lực. Còn các trường hợp tinh dịch ít, tinh trùng chết nhiều, không có tinh trùng, không xuất tinh khi giao hợp, sử dụng ba kích chưa thấy kết quả.
Hơn nữa, ba kích muốn phát huy tác dụng, bên cạnh việc chọn đúng loại ba kích, cần phải chế biến sao tẩm đúng cách (phải bỏ lõi, phơi khô, sao tẩm), phải biết cách kết hợp ba kích với các vị thuốc khác chứ dùng độc vị thì không phát huy hết tác dụng của vị thuốc. Vì vậy, khi có nhu cầu về chăm sóc sức khỏe, bạn nên được tư vấn bởi thầy thuốc có chuyên môn.
