Trao đổi với Kinh tế & Đô thị, thạc sĩ quản lý kinh tế Hoàng Thị Thu Phương cho rằng, để huy động được nguồn lực xã hội, các dự án xây dựng hạ tầng giao thông phải có đầu ra ổn định, hấp dẫn và quan trọng nữa là phải có sự ổn định về cơ chế, chính sách đối với nhà đầu tư.

Theo bà, khó khăn lớn nhất trong công tác đầu tư hạ tầng giao thông của Hà Nội hiện nay là gì?

- So với thời gian trước đây, hiện Hà Nội đã tháo gỡ được rất nhiều tồn tại, vướng mắc trong công tác đầu tư xây dựng, phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, ví dụ như cơ chế, chính sách cho lĩnh vực này đã thông thoáng, thuận lợi hơn hẳn. Tuy nhiên vẫn còn đó những khó khăn không nhỏ, đặc biệt là trong việc huy động vốn.

Như thông tin được TP đưa ra, giai đoạn 2025 - 2030, Thủ đô sẽ cần khoảng 400.000 tỷ đồng để đầu tư cho kết cấu hạ tầng giao thông, trong đó gần 130.000 tỷ đồng dành cho đường bộ, 270.000 tỷ đồng dành cho đường sắt đô thị (ĐSĐT). TP hiện mới đáp ứng được khoảng 20% nhu cầu vốn, 80% phải huy động từ các nguồn khác. Có thể thấy đây là khó khăn rất lớn mà Hà Nội phải giải quyết để phát triển giao thông, giảm thiểu ùn tắc giao thông (UTGT).

Vừa qua nhiều dự án giao thông của Hà Nội được điều chỉnh, chuyển sang sử dụng ngân sách thay vì vốn vay hoặc nguồn xã hội hóa. Hiện tượng đó cho thấy điều gì, thưa bà?

- Đó nên xem như sự điều chỉnh cụ thể với từng dự án hơn là với cả một hệ thống chính sách. Hiện tại và cả tương lai, nguồn vốn xã hội hóa vẫn sẽ có vai trò rất quan trọng với việc phát triển hạ tầng nói chung và trong lĩnh vực giao thông nói riêng.

Những dự án mà chúng ta thấy việc vay vốn, huy động vốn bên ngoài không mang lại hiệu quả cao thì nên thay đổi. Hoặc do đòi hỏi cấp bách, không thể tiếp tục chờ đợi nguồn vốn xã hội thì phải chuyển sang dùng ngân sách cho nhanh, rút ngắn tiến độ đưa vào khai thác.

Có thể thấy cơ chế, chính sách cho các dự án giao thông đã được chỉnh sửa, bổ sung thông thoáng hơn rất nhiều, Luật Thủ đô, Luật Đất đai đã mở ra hành lang để huy động nguồn lực xã hội dễ dàng hơn.

Sắp tới khi đưa cơ chế, chính sách vào thực tế, tiếp tục có những điều chỉnh để thực sự phát huy hiệu quả chúng ta sẽ thấy các dự án giao thông được nhà đầu tư quan tâm hơn hẳn, không còn thờ ơ như hiện nay nữa.

Vậy Hà Nội phải huy động vốn từ đâu và như thế nào để đáp ứng mục tiêu rất lớn về đầu tư hạ tầng như đã đề ra?

-  Có nhiều cách để huy động vốn cho các dự án giao thông như: ngân sách T.Ư, ngân sách TP, vốn vay ODA…, và quan trọng hơn nữa là nguồn vốn xã hội hóa, huy động các DN ngoài Nhà nước đầu tư cho hạ tầng giao thông. Tuy nhiên, việc huy động nguồn vốn xã hội hóa lại không hề dễ dàng.

Bởi từ trước tới nay, các dự án giao thông thường bị xem là kém hấp dẫn, đầu ra không ổn định, khả năng thu hồi vốn đã khó khăn, kéo dài chứ chưa nói đến tỷ suất lợi nhuận cao. Ví dụ như có một giai đoạn cả nước nở rộ loại hình dự án đầu tư đường bộ theo hình thức BOT, nhiều DN dốc hết vốn liếng vào đó, nhưng đến nay có DN thậm chí xin trả lại hoặc bán dự án vì thua lỗ. 

Chính vì vậy, muốn hấp dẫn nguồn lực đến với phát triển hạ tầng giao thông, cơ quan quản lý Nhà nước phải có chính sách cụ thể, rõ ràng và ổn định, bảo đảm đầu ra cho từng dự án.

Cụ thể thì bảo đảm đầu ra cho dự án như thế nào, thưa bà?

- Bảo đảm đầu ra cho dự án giao thông nói một cách dễ là bảo đảm nguồn thu bù vốn và sinh lợi cho nhà đầu tư. Bảo đảm ở đây còn phải bao gồm cả tính ổn định, nghĩa là cơ chế, chính sách, luật được ổn định không thay đổi liên tục; trong trường hợp có thay đổi thì nhà đầu tư đã bỏ vốn làm dự án vẫn được ổn định nguồn thu từ dự án.

Như các dự án ĐSĐT hiện nay đã được xác định sẽ gắn với mô hình TOD (phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng nhanh, khối lớn). Muốn dự án ĐSĐT trở nên hấp dẫn, thu hút được nhà đầu tư tư nhân, Hà Nội phải có chính sách rõ rệt.

Ví dụ đầu tư tuyến ĐSĐT này, DN sẽ được đổi lại bằng quyền lợi khai thác đô thị TOD trên tuyến như thế nào, trong bao lâu. Khi làm rõ quyền lợi, DN sẽ có cơ sở để tính toán phương án đầu tư và đưa ra quyết định.

Hay như Luật Thủ đô đã cho phép Hà Nội được áp dụng lại hình thức hợp tác công tư, loại hợp đồng BT, nôm na là đổi đất lấy hạ tầng. Loại hình BT này được nhiều DN ưa chuộng và hướng tới nhất nên có thể tạo nên sức hút lớn với các dự án giao thông khi áp dụng. Vấn đề là thủ tục, cách thức để đổi đất lấy hạ tầng phải minh bạch, chặt chẽ nhưng không quá khó để thực hiện, ràng buộc trách nhiệm phải rõ với cả hai bên TP và DN…

Các DN tham gia, bỏ vốn vào xây dựng là đầu vào cho các dự án; bảo đảm thu hồi vốn và tỷ suất lợi nhuận rõ ràng là bảo đảm đầu ra cho dự án. Đầu ra ổn định, hấp dẫn mới khuyến khích được đầu vào.

Với các dự án sử dụng vốn ngân sách, vốn vay phải lưu ý điều gì để tránh lãng phí và đạt hiệu quả cao nhất?

- Từ góc nhìn của kinh tế mà nói, các dự án được đầu tư bằng ngân sách, hay vốn vay quốc tế là khó sinh lời. Vậy muốn nó hiệu quả, tránh lãng phí, tất yếu phải đáp ứng ba tiêu chí: cấp bách, cấp thiết; tiến độ nhanh; và giữ vai trò “dự án mồi”.

Một số dự án vì cấp bách nên không thể chờ đợi quá trình tìm kiếm nhà đầu tư kéo dài; Chính phủ, TP Hà Nội phải bỏ vốn ra làm để nhanh chóng đưa vào khai thác, phát huy hiệu quả giảm UTGT. Muốn phát huy hiệu quả và tránh trượt giá, đội vốn gây lãng phí thì những dự án nhóm này phải làm thật nhanh.

Trong quá trình triển khai thực tế phải có sự điều chỉnh dòng vốn giữa các dự án sao cho hợp lý, xác đáng. Chính vì vậy mà giải ngân vốn đầu tư công mới được xem như một tiêu chí đánh giá công tác quản lý đối với địa phương cũng như bộ, ngành.

Mặt khác, nhiều dự án cần phải dùng ngân sách để đầu tư với mục tiêu tạo nên “cục nam châm, dự án mồi” thu hút nguồn vốn xã hội. Ví dụ như dự án giao thông tĩnh, đặc biệt là bãi đỗ xe ngầm, cao tầng… Hà Nội có thể bỏ vốn đầu tư xây dựng, sau đó đấu thầu quyền khai thác, kinh doanh để vừa giải quyết nhu cầu cấp bách, vừa có phương án thu hồi vốn hữu hiệu.

Hay như các dự án ĐSĐT đi kèm với mô hình đô thị TOD, Chính phủ, TP cần bỏ vốn ra làm để các nhà đầu tư thấy hiệu quả, hoặc tạo tiền đề, sự liên kết, hỗ trợ cho các dự án ĐSĐT khác nhằm thu hút nguồn vốn xã hội. Rõ ràng đầu tư một tuyến ĐSĐT có kết nối sẵn với nhiều tuyến khác sẽ hấp dẫn hơn là một tuyến đơn lẻ. Muốn các dự án đầu tư bằng ngân sách hiệu quả phải phân loại rõ, tiến hành nhanh chóng để tận dụng tối đa từng đồng vốn bỏ ra.

Xin trân trọng cảm ơn bà!