EU cân nhắc "kế hoạch B" cho tài sản Nga bị phong tỏa

Các lãnh đạo Liên minh châu Âu đang tính đến một giải pháp tài chính khẩn cấp nhằm duy trì kinh tế Ukraine, sau khi Bỉ nâng điều kiện yêu cầu để thông qua khoản vay bồi thường, vốn được thiết kế nhằm củng cố ngân sách của Kiev.

Giải pháp này có thể bao gồm việc EU huy động vốn trên thị trường để cung cấp khoản hỗ trợ không hoàn lại cho Kiev, đáp ứng những nhu cầu tài chính và quân sự cấp bách nhất trong năm 2026.

Đổi lại, các lãnh đạo EU sẽ có thêm thời gian tháo gỡ bế tắc quanh đề xuất khoản vay bồi thường – một sáng kiến táo bạo nhằm huy động lượng tài sản bị tịch thu của Ngân hàng Trung ương Nga cho Ukraine.

Phần lớn số tài sản này, khoảng 185 tỷ Euro, hiện được giữ tại Euroclear - cơ quan lưu ký chứng khoán trung ương tại Brussels. Điều này khiến Bỉ trở thành “lá phiếu then chốt” trong toàn bộ cuộc tranh luận.

Ban đầu, giới chức EU kỳ vọng có thể thuyết phục được Bỉ và đạt được đồng thuận cho dự án chưa từng có tiền lệ này tại cuộc họp ngày 18/12.

Tuy nhiên, trong diễn biến mới, Thủ tướng Bỉ De Wever đã gửi thư chỉ trích gay gắt tới Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) bà Von der Leyen, gọi khoản vay bồi thường là “sai lầm” và ẩn chứa hàng loạt rủi ro pháp lý cũng như tài chính.

Ông De Wever yêu cầu những điều kiện bảo đảm cực kỳ chặt chẽ: “ràng buộc pháp lý, vô điều kiện, không thể thu hồi, kích hoạt theo yêu cầu, và bảo lãnh chung - liên đới”, nhằm bao phủ toàn bộ 185 tỷ Euro tài sản cùng mọi hệ quả phát sinh như chi phí trọng tài, tiền lãi, thiệt hại cơ hội đầu tư, thậm chí cả “tác động tài chính liên quan tới xếp hạng tín dụng của Ngân hàng Trung ương Nga”.

Ông còn yêu cầu bảo vệ toàn bộ tài sản Euroclear nắm giữ tại các “khu vực pháp lý thân Nga”, nơi có nguy cơ trở thành mục tiêu trả đũa của Điện Kremlin.

Việc Thủ tướng De Wever nâng điều kiện bảo lãnh lên mức gần như không thể đáp ứng đã khiến khả năng thông qua khoản vay bồi thường trở nên xa vời. Không quốc gia nào có thể bước vào hội nghị thượng đỉnh tháng 12 với những gói bảo lãnh hàng chục tỷ euro dựa trên tính toán giả định. 

Những trở ngại này đang đè nặng lên các quan chức và nhà ngoại giao EU khi họ nỗ lực tìm lối thoát trước khi Ukraine cạn nguồn hỗ trợ nước ngoài. Kiev dự kiến cần gói hỗ trợ mới muộn nhất vào quý II/2026.

Thêm sức ép là chương trình trị giá 8,1 tỷ USD của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), vốn yêu cầu các cam kết chắc chắn từ châu Âu để đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô của Ukraine.

Trong bối cảnh cấp bách đó, khả năng EU sử dụng một “khoản vay cầu nối” đang tăng mạnh. Phương án tạm thời này có thể dựa trên bảo lãnh quốc gia hoặc ngân sách EU, vốn hiện không cho phép vay nợ để hỗ trợ một quốc gia ngoài khối.

Để thay đổi quy định ngân sách, cần sự đồng thuận tuyệt đối - điều khó xảy ra khi Hungary vẫn kiên quyết phản đối mọi hình thức viện trợ cho Kiev. Tương tự, việc phát hành nợ chung để hỗ trợ Ukraine cũng gặp rào cản này.

Yếu tố Trump

Trong thư, ông De Wever không chỉ bàn về pháp lý và kinh tế mà còn lao thẳng vào vấn đề chính trị.

Thủ tướng Bỉ cảnh báo rằng việc thúc đẩy khoản vay bồi thường vào thời điểm này có thể phá hoại nỗ lực của Nhà Trắng nhằm thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình.

“Tiến hành vội vàng cơ chế khoản vay bồi thường sẽ gây hệ lụy là EU vô tình cản trở khả năng đạt được một thỏa thuận hòa bình,” ông viết.

Theo ông De Wever, không thể vừa dùng tài sản Nga cho mục đích tái thiết Ukraine, vừa dùng cho nhu cầu chiến tranh hay ngân sách của Kiev. 

Ông lập luận rằng “rất có khả năng” Nga sẽ không bị coi là “bên thua cuộc” trong cuộc chiến và do đó có quyền đòi lại tài sản đang bị đóng băng. Khi đó, khoản vay bồi thường sẽ sụp đổ và gánh nặng sẽ đổ lên vai người nộp thuế châu Âu.

Quan điểm này trái ngược với lập trường của nhiều lãnh đạo EU, những người coi tài sản Nga là “đòn bẩy mạnh nhất” của khối.

Bà von der Leyen cũng nhấn mạnh khía cạnh đạo lý của đề xuất: “phải buộc Nga trả giá”.

Cuộc tranh luận nội bộ diễn ra đúng thời điểm châu Âu bị "đánh úp" trước bản kế hoạch hòa bình 28 điểm do Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra. 

Vài giờ trước khi ông De Wever gửi thư, Tổng thống Nga Vladimir Putin cảnh báo việc động đến tài sản sẽ là “hành vi trộm cắp”.

Ông Putin tuyên bố đã giao chính phủ chuẩn bị gói biện pháp đáp trả nếu EU xúc tiến kế hoạch.