Bài 1: Thổ Châu - Vượt lên đau thương để trở thành “viên ngọc giữa biển khơi”

Một ngày đầu tháng 11/2025, tôi bước lên con tàu PHU QUOC EXPRESS trực chỉ ra quần đảo Thổ Châu – nơi xa đất liền nhất trên vùng biển Tây Nam. Con tàu chở khá nhiều hàng hóa, hành khách là những người dân sinh sống trên đảo, cán bộ đi công tác và những người lính đi làm nhiệm vụ. Đặc biệt có đoàn công tác với sự tham gia của PGS-TS Trần Đình Thiên – nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, PGS-TS Thái Thành Lượm – nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Kiên Giang, TS Mai Văn Nhiều - Hiệu Phó Trường Đại học Long An, TS Nguyễn Văn Đính - Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam (VNREA), Chủ tịch Hội Môi giới bất động sản Việt Nam (VARS),TS Nguyễn Mạnh Ngọc Bảo giảng viên Đại học Nguyễn Tất Thành, TS Nguyễn Mạnh Hùng đại biểu HĐND đặc khu Phú Quốc… Cuộc hải trình dài 110km, dự kiến đi trong 2 giờ 40 phút.

Tỉnh An Giang có 5 quần đảo gồm: quần đảo Bà Lụa, quần đảo Nam Du, quần đảo Hải Tặc, quần đảo An Thới và quần đảo Thổ Châu. Thổ Châu là quần đảo với 8 hòn lớn nhỏ: (Thổ Chu, Hòn Từ, Hòn Cao Cát, Hòn Xanh, Hòn Nhạn, Hòn Cái Bàn, Hòn Đá Bạc và Hòn Khô), nằm cách trung tâm hành chính tỉnh An Giang 220km, cách đảo Phú Quốc 110km; là đảo tiền tiêu thuộc vùng biển phía Tây Nam của Tổ quốc, tiếp giáp với đường hàng hải quốc tế, có vùng biển lịch sử tiếp giáp với Vương quốc Campuchia nằm trong vịnh Thái Lan. Quần đảo này có vị trí đặc biệt quan trọng về quốc phòng, an ninh và phát triển kinh tế – xã hội trong khu vực. Tên gọi Thổ Châu được chúa Nguyễn Ánh (Gia Long) đặt tên 240 năm trước, trong thời kỳ ông lưu lạc chạy trốn quân Tây Sơn vào năm 1785.

Đảo Thổ Châu hay còn gọi Thổ Chu cứ mỗi lần nhắc đến, chúng ta lại lặng người nhớ về hơn 500 đồng bào bị Khmer đỏ bọ giết hại và nay lại day dứt, trăn trở về những vấn đề điện, nước, về cuộc sống muôn vàn khó khăn của quân dân nơi đảo xa…

Quần đảo Thổ Châu được đề xuất thành lập khu bảo tồn biển vào năm 1995 với diện tích 22.400 hecta, trong đó phần đất liền có diện tích 1.190 ha và mặt biển là 21.210 ha. Về cấu tạo địa chất, quần đảo Thổ Chu do sa thạch cấu thành. Đá giàu silic và sắt nên có màu xám hoặc hồng. Ngoài ra, thềm lục địa ở đây nằm trong bể trầm tích Thổ Chu - Mã Lai có nhiều triển vọng về dầu khí.

Được ví như "viên ngọc giữa biển khơi" với những cảnh đẹp như tranh vẽ, biển xanh bao la nổi tiếng lắm cá nhiều tôm, cùng nhiều tiềm năng chưa được khai thác. Tuy nhiên hòn đảo tiền tiêu nơi đầu sóng ngọn gió này đã từng chịu mất mát đau thương trong lịch sử.

Đại tá Dương Đức Mười, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 152 – là trung đoàn tham gia giải phóng đảo Thổ Châu ngày ấy chia sẻ: nỗi mất mát lớn nhất, day dứt nhất đó là vụ thảm sát hơn 500 người dân vô tội trên đảo. Đau đớn thay nó lại diễn ra trong những ngày người dân cả nước đang tưng bừng vui niềm vui đại thắng của dân tộc năm 1975.

Vào cuối tháng 4/1975, trước những chiến thắng của quân và dân ta trên mọi mặt trận, lực lượng ngụy quân đóng trên quần đảo Thổ Châu tháo chạy. Trên đảo lúc bấy giờ, ước tính có khoảng trên 500 người, đa số là người Kinh gốc Rạch Giá và bốn gia đình người Khmer.

Chiến dịch Hồ Chí Minh kết thúc, bộ đội ta chưa kịp tiếp quản quần đảo Thổ Châu thì ngày 10/5/1975, quân Khmer đỏ bất ngờ đưa tàu đổ bộ cơ giới (LCM) và ba tàu hộ tống (PCE) chở một tiểu đoàn đổ bộ lên đảo bắt toàn bộ người dân, kể cả người già, phụ nữ, trẻ em trên đảo áp giải xuống tàu chở ra biển khơi. Chúng lập tuyến công sự phòng thủ trên đảo.

Một vài ngư dân trốn thoát đã chạy về đảo Phú Quốc cấp báo cho quân đội và chính quyền. Ngay sau khi nhận được tin báo, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng chỉ thị cho Quân chủng Hải quân, Quân khu 9 nhanh chóng cơ động triển khai lực lượng đánh và giải phóng Thổ Châu.

Thiếu tướng, Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân Lê Xã Hội - nguyên Phó tư lệnh – Tham mưu trưởng Quân khu 9 cho biết: lực lượng bấy giờ gồm: Trung đoàn 410, Tiểu đoàn 195, Quân khu 9, bộ đội địa phương Phú Quốc và 2 đại đội đặc công nước của Quân chủng Hải quân chia thành các mũi hành quân từ Phú Quốc đánh chiếm lại Thổ Châu. Lúc đó ông là Đại đội trưởng. Lực lượng Quân khu 9 được phân công tấn công địch từ Bãi Ngự; bộ đội địa phương và đặc công tiến công từ Bãi Dong.

Ðêm 23/5/1975, các tàu chiến của ta chở gần 200 chiến sĩ từ Phú Quốc ra Thổ Châu. Rạng sáng ngày 24/5 quân ta đồng loạt tấn công lên đảo. Và chỉ một ngày sau đó, ngày 25/5 ta giải phóng đảo Thổ Châu, tiêu diệt và bắt sống hơn 500 lính Khmer đỏ. Ðến trưa cùng ngày, quần đảo Thổ Châu hoàn toàn được giải phóng.

Thiếu tướng, Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân Lê Xã Hội cho biết thêm, khi bắt được quân địch, chúng tôi hỏi các ông đã bắt dân trên đảo của chúng tôi đi đâu, thì được trả lời: chỉ huy chỉ đạo chở ra khơi dìm toàn bộ xuống biển thủ tiêu.

Thực tế, cho đến nay vẫn chưa biết chính xác những người dân vô tội trên đảo Thổ Châu đã bị sát hại như thế nào, bị thủ tiêu ở đâu. Có tài liệu nói rằng, họ bị dẫn đến đảo Poulo Wai (Campuchia) và những người dân vô tội đã bị quân Khmer đỏ hành hình ở đó.

Âm mưu tàn độc của Khmer đỏ là thủ tiêu toàn bộ người dân Việt Nam sinh sống trên đảo nhằm đổi trắng thay đen, chiếm đảo đã có chủ quyền của chúng ta hàng trăm năm qua. Năm 1977, Khmer đỏ tổ chức tấn công đảo Thổ Châu một lần nữa nhưng đã nhanh chóng bị đánh bại hoàn toàn.

Sau khi được giải phóng, lực lượng quân đội ở đảo Thổ Châu đóng quân và xây dựng đảo.

Từ tháng 4/1992, tỉnh Kiên Giang bắt đầu đưa dân ra đảo, theo các đợt, đợt 1 có 6 hộ gia đình. Thời gian đầu người dân ra chưa có chính quyền. Tiểu đoàn 561 đã hỗ trợ bà con sớm ổn định chỗ ở và chủ động giải quyết khó khăn của bà con trong đời sống. Cán bộ, chiến sĩ trên đảo cũng là những thầy giáo dạy học cho các cháu đang tuổi đến trường ở các lớp tiểu học. Đến ngày 24/4/1993 có quyết định thành lập xã đảo Thổ Châu thì tiểu đoàn 561 cũng như các đơn vị đảo Thổ Châu sau này tiếp tục hỗ trợ cấp ủy chính quyền địa phương mọi mặt để hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị của mình. Ngày 24/4/1993, xã đảo Thổ Châu chính thức được thành lập theo Nghị định số 19-CP.

Hiện nay dân số Thổ Châu có 1.829 khẩu, khoảng 500 hộ. Người dân chủ yếu sống bằng nghề đánh bắt, nuôi trồng thủy sản, dịch vụ nghề cá và buôn bán nhỏ.

Ngày 30/6/2025, tỉnh An Giang long trọng tổ chức lễ công bố Nghị quyết số 1654/NQ-UBTVQH15 ngày 16/6/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XV về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã trên địa bàn tỉnh. Theo đó, công bố quyết định của Tỉnh ủy An Giang về thành lập Đảng bộ đặc khu Thổ Châu. Đây là cơ hội lớn khi được trao quyền tự chủ, linh hoạt hơn cho chính quyền địa phương ở hải đảo, phát huy tiềm năng kinh tế biển, bảo vệ vững chắc chủ quyền quốc gia… Tuy nhiên ngoài những nỗi đau mất mát nói trên, người dân trên đảo hiện nay còn đang gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn, rất cần những chủ trương, chính sách đặc biệt của tỉnh, Trung ương…