Bài 4: “Kịch bản” để đưa Thổ Châu phát triển xứng tầm

Trao đổi với phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị, PGS.TS Trần Đình Thiên – nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam chia sẻ:

Quần đảo Thổ Châu mặc dù quy mô nhỏ (tổng diện tích chỉ hơn 13km2) nhưng có vị thế chiến lược quốc gia đặc biệt quan trọng. Gánh vác một sứ mệnh quốc gia to lớn, nhưng điều kiện và hoàn cảnh phát triển của Thổ Châu hiện đang rất khó khăn, khó khăn một cách khác thường, đặc biệt, so với các địa phương khác trong cả nước, so với 12 đặc khu còn lại.

Hiện nay, mỗi 5 ngày mới có một chuyến tàu nối Thổ Châu với đất liền. Cư dân Thổ Châu chưa đến 2.000 người, đại đa số còn nghèo. Thu nhập bình quân đầu người của đảo năm 2024 chỉ khoảng 40 triệu đồng/người. Kinh tế của đặc khu còn kém phát triển, với ngành chính là đánh bắt thủy sản bằng thuyền nhỏ.

Cuộc sống của đảo phụ thuộc nhiều vào nguồn cung các loại thực phẩm, sản phẩm, dịch vụ từ đất liền. Đảo nhiều núi, lại xa hậu phương, đi lại khó khăn như vậy, thiếu điện, thiếu nước ngọt, kết nối thông tin, giao lưu văn hóa, tri thức muôn phần hạn chế. Nằm giữa trùng khơi, trên nền tảng như vậy, giáo dục, y tế và cuộc sống nói chung của nhóm cư dân trên đảo luôn và đang đối mặt với muôn vàn khó khăn, gian khổ…

Có một ví dụ mô tả một cách sinh động tình trạng khó khăn, sự thiệt thòi mà người dân trên đảo phải chịu: 5 ngày mới có một chuyến tàu ra đảo, nhiều khi, người dân trên đảo không kịp về đất liền dự tang lễ người thân. Hay cán bộ Thổ Châu vào tỉnh họp, chỉ một buổi hay một ngày thôi mà phải mất đến 5-7 ngày, thậm chí nếu gặp bão thì có khi phải ở cả 10 ngày trong đất liền, trong khi phụ cấp đi họp theo chế độ chỉ được 1 ngày, công việc ở đảo thì rất nhiều, không thể chia sẻ cho ai.

Phải ở đảo, “tận hưởng” cuộc sống hàng ngày và quanh năm ở đây, may ra mới cảm nhận được đầy đủ và sâu sắc những gian lao, vất vả của người dân và cán bộ ở đây. Thật may, trong tim họ, trong khối óc họ luôn chứa đầy tình yêu với Tổ quốc!
 Thổ Châu không chỉ khó khăn, gian khổ và thiếu thốn. Thổ Châu là quần đảo tuyệt đẹp, đầy tiềm năng và lợi thế. Thổ Châu có một ngư trường rộng lớn và giàu có, tiềm năng du lịch dồi dào nhưng chưa được đánh thức, có cả một bề dày lịch sử. Cách đây 40 năm, Thổ Châu khắc ghi vào ký ức một sự kiện đau thương: hơn 500 người dân trên đảo bị lính Polpot – Khmer đỏ tàn sát chỉ trong một đêm.

Cùng với những thứ đó và bắt nguồn từ đó, Thổ Châu luôn chứa đầy nguồn sức mạnh hiếm có: tại đảo, tình quân dân luôn bền chặt, kết nối với tình yêu đất liền thành khối sức mạnh vô địch mang tên gọi “Tổ quốc”.

PGS.TS Trần Đình Thiên đề xuất: để tạo điều kiện phát huy tốt tiềm năng và lợi thế của đảo, để người dân của đặc khu có cuộc sống xứng đáng với sự hy sinh thầm lặng mà họ dành cho Tổ quốc, vấn đề đặt ra cấp bách là phải giải quyết căn bản điều kiện tối thiểu mà cuộc sống nơi đảo xa đòi hỏi, từ đó, mới có cơ sở để bàn đến định hướng phát triển xứng tầm với danh hiệu “đặc khu”.

Theo logic đó, các chuyên gia đã có những gợi ý trong định hướng phát triển Thổ Châu, góp phần giúp Thổ Châu đứng vững, vươn lên, khẳng định thế đứng quốc gia giữa biển khơi. Đó là:

Bảo đảm kết nối giao thông với đảo thường xuyên và đều đặn, rút ngắn khoảng cách 5 ngày 1 chuyến tàu đến đảo, xuống 2 ngày 1 chuyến ngay trong năm 2026 và mỗi ngày 1 chuyến từ những năm sau (chậm nhất cũng từ năm 2027). Khi được kết nối nhiều hơn với đất liền, Thổ Châu được tiếp thêm sức mạnh, có thêm điều kiện và nguồn lực thực tế để phát triển và làm giàu.

Tiếp theo, bảo đảm nguồn điện cho đảo là nhiệm vụ phải được ưu tiên giải quyết. Nguồn điện của đảo đang rất thiếu, chi phí phát điện rất cao (vì phải dùng máy phát đời cũ, với nguồn nhiên liệu phải chuyển từ đất liền ra).

Trên đảo, có điều kiện phát triển các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời. Nhưng dân đảo cần được hỗ trợ về vốn, về công nghệ. Và không ai khác, đó chính là trách nhiệm của chính quyền. Phải làm cho đảo tiền tiêu của Tổ quốc sáng lên, để trẻ con và mỗi người dân trên đảo có thêm ánh sáng tri thức và văn hóa nhờ có điện.

Nhìn xa hơn, để phát triển du lịch và một số ngành kinh tế khác, Thổ Châu cần nguồn điện lớn, ổn định. Nhà nước cần cân nhắc xây dựng đường truyền tải nối đất liền cùng hệ thống truyền tải tại đặc khu. Chi phí sẽ lớn, nhưng nhu cầu là bức thiết, chính đáng và xứng đáng với vị thế đặc khu mà Thổ Châu đang gánh vác.

Bên cạnh đó, có cơ chế chính sách đặc khu mang tính đặc thù cho Thổ Châu, để hỗ trợ người dân phát huy năng lực của mình, tự họ giải quyết các vấn đề của cuộc sống của họ một cách chủ động, đúng tầm. Cơ chế đặc thù đặc biệt phải được tính đến cho lực lượng cán bộ, viên chức trên đảo để họ có được cuộc sống tốt và ổn định.

Cuối cùng, các cấp chính quyền cần chú ý đến những dự án phát triển của Thổ Châu đã được các doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế đề xuất.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Ngọc Bảo – giảng viên Đại học Nguyễn Tất Thành (TP Hồ Chí Minh) thì mục tiêu của đề án là xây dựng đặc khu kinh tế - hành chính tự chủ, định hướng xanh - sạch - số hóa - hội nhập quốc tế; tầm nhìn đến năm 2045 Thổ Châu trở thành đô thị đảo chiến lược.

Đề án dựa trên khoa học, thực tiễn, đổi mới quản trị, nhấn mạnh phát triển bền vững và bảo vệ chủ quyền. Thổ Châu là đặc khu xanh, tự chủ, thông minh. Với sứ mệnh: kết nối kinh tế biển, bảo tồn sinh thái, chuyển đổi số, bảo đảm an ninh. Chiến lược 3 trụ: kinh tế biển xanh, chính quyền số, du lịch bền vững.

Theo đó, chính quyền đặc khu xây dựng theo mô hình e-Gov với Trung tâm điều hành, Ủy ban Giám sát AI & dữ liệu, các phòng chuyên môn số hóa. Chính quyền với “Trục thần kinh số”: ra quyết định, điều hành, giám sát, phản hồi, tái huấn luyện. Ứng dụng AI dự báo, tối ưu nguồn lực, cảnh báo rủi ro; blockchain bảo đảm minh bạch và an toàn dữ liệu.

Thương hiệu: “Thổ Châu – Green Island, Smart Sea City”. Truyền thông hướng nhà đầu tư, du khách, viện nghiên cứu; cổng đầu tư - quy hoạch mở kèm hồ sơ phân khu A - G. Không gian quy hoạch có 7 phân khu: hành chính eGov; du lịch sinh thái; cảng logistics; năng lượng tái tạo; dân cư sinh thái; quốc phòng biển; giáo dục, y tế, xã hội. Mục tiêu: đô thị đảo thông minh, tự chủ năng lượng, quản trị bằng dữ liệu.

Hạ tầng chiến lược có cảng trung chuyển quốc tế; sân bay & thủy phi cơ kết nối Phú Quốc - Hà Tiên- Singapore; trung tâm năng lượng tái tạo (gió, mặt trời, hydrogen xanh); cáp quang biển & trung tâm dữ liệu khu vực. Về cơ chế tài chính – đầu tư sẽ thành lập Quỹ phát triển đặc khu Thổ Châu, cơ chế ngân sách riêng; PPP, trái phiếu đặc khu; ưu đãi FDI xanh; huy động vốn từ Singapore, Hàn Quốc, Nhật Bản, UAE theo mô hình Free Port & Smart Island.

Hệ thống logistics biển đảo có Trung tâm logistics quốc tế, gắn hành lang Châu Đốc - Rạch Giá - Hà Tiên - Phú Quốc - Thổ Châu; phát triển cảng trung chuyển ASEAN, kho lạnh, ICD, vận tải container liên đảo, trung tâm thương mại, dịch vụ biển. Du lịch sẽ là trụ cột số 1, phát triển du lịch sinh thái bền vững, nghỉ dưỡng, sức khỏe, thể thao biển, giáo dục trải nghiệm chủ quyền đại dương, văn hóa ngư dân.

Lộ trình dự kiến của đề án: đến năm 2030 hoàn thiện quy hoạch, hạ tầng số, chính quyền đặc khu. Giai đoạn 2030 - 2040: phát triển du lịch - logistics - năng lượng sạch. 2040 - 2045: hoàn thiện đô thị biển thông minh, hội nhập quốc tế.