Kinh tế Nhật Bản suy giảm lần đầu sau 6 quý tăng trưởng liên tiếp

Dữ liệu sơ bộ từ Văn phòng Nội các Nhật Bản công bố ngày 17/11 cho thấy, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới đã chính thức bước vào giai đoạn co hẹp, với GDP thực tế giảm 1,8% theo tỷ lệ hàng năm (annualized rate) trong quý 3/2025. 

Sự sụt giảm này, dù nhẹ hơn dự báo trung bình của các nhà kinh tế (2,5%) theo khảo sát của Reuters, vẫn đánh dấu một bước ngoặt đáng lo ngại. So với quý 2, GDP quý 3 chỉ giảm 0,4% theo quý, thay vì mức 0,6% mà thị trường dự đoán.

Các chuyên gia nhận định đây có thể chỉ là một cú vấp tạm thời do các yếu tố một lần, chứ chưa phải dấu hiệu của suy thoái sâu. Tuy nhiên, nó làm phức tạp hóa kế hoạch tăng lãi suất của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ), vốn đã giữ nguyên mức 0,5% từ đầu năm nay giữa bối cảnh bất ổn từ chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump.

Tác động kép 

Nguyên nhân chính thúc đẩy sự co lại này nằm ở nhu cầu bên ngoài, khi xuất khẩu, động lực tăng trưởng quen thuộc của Nhật Bản, lao dốc 1,2% so với quý trước. Ngược lại, nhập khẩu chỉ giảm nhẹ 0,1%, dẫn đến nhu cầu ròng (chênh lệch giá trị giữa xuất khẩu và nhập khẩu) trừ đi 0,2 điểm phần trăm vào tăng trưởng GDP, chiếm một nửa mức suy giảm tổng thể. 

Điều này phản ánh rõ nét tác động từ các mức thuế quan mới mà Mỹ áp dụng lên hàng hóa Nhật Bản. Sau các cuộc đàm phán căng thẳng, hai nước đã chính thức hóa thỏa thuận thương mại vào tháng 9, với mức thuế cơ bản 15% trên hầu hết các mặt hàng nhập khẩu từ Nhật, giảm từ mức ban đầu 27,5% đối với ô tô và 25% với các sản phẩm khác.

Dù đã được hạ nhiệt, mức thuế này vẫn khiến các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản, vốn phụ thuộc lớn vào thị trường Mỹ, phải cắt giảm giá xuất khẩu để hấp thụ chi phí, dẫn đến khối lượng hàng hóa vận chuyển sụt giảm mạnh sau giai đoạn "đẩy hàng" trước đó để tránh mức thuế cao hơn.

Không chỉ xuất khẩu chịu áp lực, các yếu tố nội địa cũng góp phần làm tình hình thêm phần u ám. Đầu tư nhà ở, một trụ cột của nhu cầu trong nước, giảm tới 9,4% so với quý trước, chủ yếu do quy định mới về tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng được áp dụng từ tháng 4. Những quy định này yêu cầu các tòa nhà được xây mới phải đạt chuẩn thân thiện với môi trường cao hơn, khiến các dự án bị trì hoãn và chi phí xây dựng tăng vọt.

"Sự co lại chủ yếu xuất phát từ các yếu tố một lần như đầu tư nhà ở bị ảnh hưởng bởi thay đổi quy định. Xuất khẩu cũng phản ứng tương tự, nhưng tổng thể, nền kinh tế thiếu đà tăng trưởng mạnh mẽ, dù xu hướng vẫn hướng tới phục hồi dần dần trong một hoặc hai năm tới", Kazutaka Maeda, nhà kinh tế tại Viện Nghiên cứu Meiji Yasuda, nhận định.

Giữa bối cảnh đó, tiêu dùng tư nhân, chiếm hơn một nửa sản lượng kinh tế Nhật Bản, chỉ nhích lên 0,1%, khớp với dự báo thị trường nhưng chậm hơn mức 0,4% của quý 2. Lạm phát dai dẳng, đặc biệt là giá thực phẩm tăng cao, đã khiến các hộ gia đình trở nên e dè hơn trong chi tiêu, dù lương thực tế vẫn chưa theo kịp đà tăng giá.

Điều này càng làm nổi bật thách thức đối với chính phủ của tân Thủ tướng Sanae Takaichi, người đang thúc đẩy mô hình tăng trưởng dựa trên thu nhập cao hơn cho người dân. Các cố vấn kinh tế thân cận với bà Takaichi đã nhiều lần cảnh báo về nguy cơ GDP sụt giảm mạnh, và dữ liệu mới nhất dường như củng cố lập luận cho các biện pháp kích thích quyết liệt.

Điểm sáng hiếm hoi trong bức tranh ảm đạm trên là đầu tư doanh nghiệp, tăng 1% so với quý trước, vượt xa dự báo 0,3%. Sự gia tăng này phản ánh nhu cầu mạnh mẽ về đầu tư tiết kiệm lao động và số hóa, ngay cả khi đối mặt với  thuế quan từ Mỹ.

Bộ trưởng Phục hồi Kinh tế Nhật Bản Minoru Kiuchi đã lên tiếng trấn an, khi khẳng định: "Tiêu dùng tư nhân tăng liên tiếp sáu quý, và chi tiêu vốn tăng bốn quý liên tiếp. Điều này củng cố quan điểm rằng nền kinh tế vẫn đang trên đà phục hồi vừa phải". Dù vậy, ông Kiuchi không thể che lấp được thực tế rằng sự phục hồi này đang mong manh, dễ bị lung lay bởi các "cú sốc" bên ngoài.

Phản ứng và hy vọng 

Chính phủ của Thủ tướng Takaichi đã nhanh chóng phản ứng, khi đang gấp rút hoàn tất gói kích thích kinh tế, với quy mô dự kiến vượt 17 nghìn tỷ yên (khoảng 110 tỷ USD), nhằm giảm bớt gánh nặng chi phí sinh hoạt đang tăng cao cho các hộ gia đình.

Theo Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản Satsuki Katayama, các biện pháp sẽ tập trung vào việc cải thiện điều kiện thu nhập thực tế cho người dân từ cuối mùa đông năm nay đến mùa xuân sang năm. Gói kích thích này không chỉ nhằm bù đắp cho sự suy giảm ngắn hạn mà còn chuẩn bị cho các thách thức dài hạn hơn, như lạm phát kéo dài và sự cạnh tranh thương mại toàn cầu ngày càng gay gắt.

Về phía BOJ, dữ liệu GDP yếu ớt này có thể là "liều thuốc" để ngân hàng thận trọng hơn với lộ trình siết chặt tiền tệ. Các nhà phân tích như Marcel Thieliant từ Capital Economics dự đoán rằng, sự sụt giảm sản lượng quý 3 sẽ khiến BOJ tạm dừng mọi ý định tăng lãi suất tại cuộc họp tháng 12, và có thể phải chờ đến tháng 1 năm sau nếu các chỉ số như Khảo sát Tankan về doanh nghiệp và sản xuất công nghiệp tháng 10-11 cho thấy dấu hiệu phục hồi. 

"Với tăng trưởng âm trong quý 3, việc BOJ tăng lãi suất ngay sau khi chính phủ thông qua ngân sách bổ sung để kích thích nhu cầu nội địa sẽ không hợp lý. Họ cần theo dõi kỹ tác động của các biện pháp chính phủ trong báo cáo kinh tế quý tới", chuyên gia Takuji Aida từ ngân hàng Credit Agricole nhận định.

Dù vậy, triển vọng trung hạn vẫn mang chút lạc quan. Khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Nhật Bản với 37 nhà kinh tế dự báo GDP sẽ mở rộng 0,6% trong quý 4, nhờ sự phục hồi của xuất khẩu sau khi các doanh nghiệp điều chỉnh với mức thuế mới và gói kích thích bắt đầu phát huy tác động.

Các nhà sản xuất ô tô, dù chịu thiệt hại nặng nề ban đầu, đã bắt đầu đa dạng hóa thị trường sang châu Á và châu Âu, giảm phụ thuộc vào Mỹ. Đồng thời, sự phục hồi của đầu tư nhà ở dự kiến sẽ diễn ra khi các nhà phát triển thích nghi với quy định mới, kết hợp với lãi suất thấp giúp kích thích vay mượn.