Tổng thống Nga Vladimir Putin mới đây đã khiến giới chuyên gia ngạc nhiên khi đề nghị Mỹ tiếp cận và cùng khai thác nguồn tài nguyên đất hiếm của Moscow, ý tưởng đã nhận được sự quan tâm từ Tổng thống Donald Trump.
Tiềm năng đất hiếm của Nga
Theo dữ liệu của Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Nga có trữ lượng kim loại đất hiếm lớn thứ năm thế giới, đứng sau Trung Quốc, Brazil, Ấn Độ và Australia. USGS ước tính trữ lượng kim loại đất hiếm của Nga là 3,8 triệu tấn.
Trong khi đó, theo báo cáo của Bộ Tài nguyên Thiên nhiên và Môi trường Nga, tổng trữ lượng của 15 trong số 17 nguyên tố đất hiếm ở Nga ước tính vào khoảng 28,5 triệu tấn. Một trong những mỏ đất hiểm lớn nhất là Tomtor ở Yakutia.
Tuy nhiên, sản lượng khai thác đất hiếm tại Nga vẫn ở mức thấp. Vào năm 2013, Bộ trưởng Công Thương Nga Denis Manturov cho biết, nước này phụ thuộc 100% vào nhập khẩu kim loại đất hiếm.
Hồi tháng 3/2024, Cố vấn trưởng Cơ quan Liên bang về Sử dụng Tài nguyên Khoáng sản, ông Dmitry Oleynik, nói rằng thị phần của Nga trên thị trường đất hiếm toàn cầu chỉ ở mức 1% và hầu như không có hoạt động chế biến nào.
Phát biểu tại Diễn đàn Công nghệ tương lai hôm 21/2 vừa qua, Tổng thống Vladimir Putin nhấn mạnh rằng Nga cần tăng cường sản xuất kim loại đất hiếm để bắt kịp tiến bộ công nghệ.
Bộ Công thương Nga hôm 26/2 thông báo, nước này đang chuẩn bị triển khai các dự án đầu tư lớn trong lĩnh vực kim loại đất hiếm tại Murmansk, Irkutsk, Yakutia và các khu vực khác.
Nga đặt mục tiêu trở thành một trong năm nhà sản xuất kim loại đất hiếm hàng đầu, chiếm tới 12% thị phần toàn cầu vào năm 2030. Moscow dự kiến nâng sản lượng khai thác đất hiếm lên 50.000 tấn, qua đó giảm đáng kể sự phụ thuộc vào nhập khẩu.
Cơ hội
Theo Chủ tịch Hiệp hội các nhà công nghiệp khai khoáng Nga Valery Yazev, Nga có trữ lượng lớn chưa được khai thác của tất cả 17 nguyên tố đất hiếm và Mỹ "cần tất cả chúng và nhu cầu chắc chắn sẽ tăng lên theo từng năm".
Ông Yazev giải thích rằng việc chiết xuất đất hiếm từ bùn đỏ và chất thải phosphogypsum đi kèm với quá trình sản xuất kim loại như nhôm và titan là "một phương án khả thi”.
Theo các chuyên gia, tiềm năng đất hiếm của Nga là vô tận, từ neodymium và praseodymium dùng để sản xuất nam châm siêu mạnh cho động cơ điện, tua bin gió, vi điện tử và thiết bị hàng không, cho đến scandium - hợp kim nhôm chủ yếu được sử dụng trong ngành hàng không vũ trụ và thiết bị thể thao).
"Nếu Mỹ và Nga bỏ qua tất cả căng thẳng, xung đột lợi ích,… cùng hợp tác khai thác đất hiếm, điều này sẽ đem lại lợi ích cho cả hai nước cũng như trên thị trường toàn cầu”.
Thách thức
Nhưng theo Peter Arkell - Chủ tịch Hiệp hội Khai thác Toàn cầu Trung Quốc, Nga sẽ không dễ dàng để nhanh chóng hưởng lợi từ hoạt động khai thác kim loại đất hiếm.
Chuyên gia Arkell giải thích rằng Mỹ hiện đang mong muốn tìm được nhà cung cấp đất hiếm mới sau khi Trung Quốc áp đặt lệnh cấm xuất khẩu một số kim loại đặc biệt để đáp trả biện pháp hạn chế công nghệ của Mỹ.
“Tuy nhiên, chỉ tiếp cận được với nguyên liệu thô cần thiết để sản xuất các nguyên tố đất hiếm cần thiết cho sản xuất chất bán dẫn hoặc pin là chưa đủ” - ông Arkell cho biết, đồng thời nhấn mạnh rằng thành công của Trung Quốc không chỉ dựa trên việc tiếp cận đất hiếm, mà còn nằm ở khả năng tinh chế và sản xuất loại kim loại này để sản xuất các sản phẩm kỹ thuật công nghệ cao.
Theo ông Arkell, để “hái được quả ngọt” trong lĩnh vực khai thác đất hiếm, Bắc Kinh đã mất tới 25 năm cùng khoản đầu tư khổng lồ và những rủi ro về môi trường.
"Bên cạnh việc đối mặt với rủi ro đáng kể về môi trường, nước Mỹ sẽ cần phải chuẩn bị nguồn tài chính không nhỏ để đầu tư xây dựng các nhà máy chế biến đất hiếm tốn kém” - vị chuyên gia Trung Quốc cho hay.
Do đó, thay vì lựa chọn nhập khẩu nguyên liệu thô của Moscow, người Mỹ lại chuyển hướng mua đất hiếm đã được tinh chế tại Nga, theo chuyên gia Arkel.
Ông Arkell cũng bày tỏ lo ngại rằng rủi ro kinh tế và chính trị có thể làm gián đoạn nguồn cung đất hiếm của Nga khi ám chỉ sự thay đổi thất thường trong hợp tác kinh tế giữa các quốc gia phương Tây với Moscow.
