Bài 3: Kinh nghiệm từ Singapore, Canada và Bắc Âu trong thúc đẩy đối mới sáng tạo AI

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành động lực quan trọng thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động và giải quyết các thách thức xã hội toàn cầu.

Nhiều quốc gia phát triển đã sớm nhận ra tiềm năng này và xây dựng chiến lược quốc gia nhằm tận dụng AI một cách có trách nhiệm, hướng tới lợi ích công cộng. Singapore, Canada cùng các nước Bắc Âu như Phần Lan, Thụy Điển, Đan Mạch và Na Uy đang dẫn đầu trong lĩnh vực này, với những mô hình thành công đáng học hỏi.

Chiến lược toàn diện của Singapore

Singapore nổi lên như một trung tâm AI hàng đầu châu Á nhờ tầm nhìn chiến lược rõ ràng và đầu tư mạnh mẽ. Quốc gia này đã cập nhật Chiến lược Quốc gia về AI phiên bản 2.0 (NAIS 2.0) vào năm 2023, với khẩu hiệu “AI vì lợi ích công cộng, cho Singapore và thế giới”.

NAIS 2.0 tập trung vào ba hệ thống chính: thúc đẩy hoạt động, phát triển con người và cộng đồng, cùng cơ sở hạ tầng môi trường. Chính phủ Singapore cam kết đầu tư hơn 1 tỷ SGD trong vòng 5 năm để phát triển tài năng AI, nâng cao năng lực tính toán và hỗ trợ ngành công nghiệp.

Một trong những điểm nổi bật của chiến lược này là chương trình AI Singapore, kết hợp giữa chính phủ, giới học thuật và doanh nghiệp tư nhân, đã thu hút hàng trăm dự án nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn. Đến năm 2025, Singapore đã đạt được những bước tiến lớn trong việc triển khai AI ở các lĩnh vực then chốt như y tế, tài chính và quy hoạch đô thị.

Ví dụ, các hệ thống AI dự báo giao thông và tối ưu hóa năng lượng đã góp phần nâng cao chất cuộc sống cho cư dân. Ngoài ra, đảo quốc này còn dẫn đầu thế giới về chỉ số sẵn sàng AI của chính phủ, theo báo cáo của Salesforce năm 2025, nhờ khung quản trị AI minh bạch và đáng tin cậy.

Singapore còn chú trọng đào tạo nhân lực, với mục tiêu đào tạo 15.000 chuyên gia AI và các chương trình học bổng kỹ thuật số. Những nỗ lực này không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp địa phương mà còn thu hút các tập đoàn công nghệ lớn như Google, Microsoft đầu tư vào các trung tâm AI tại đây.

Kết quả là, hệ sinh thái khởi nghiệp AI của Singapore phát triển mạnh mẽ, với hàng trăm startup trong nước được nhận vốn đầu tư lớn, góp phần biến quốc gia này thành cầu nối AI cho cả khu vực Đông Nam Á.

Canada dẫn dắt nghiên cứu và thương mại hóa AI

Canada được xem là cái nôi của nghiên cứu AI hiện đại, với những tên tuổi lớn như Geoffrey Hinton, người được xem là “cha đẻ của học sâu”. Đây cũng là quốc gia đầu tiên có chiến lược AI tầm quốc gia được chính phủ tài trợ.

Cụ thể, Chiến lược Pan-Canadian về Trí tuệ Nhân tạo (PCAIS), được Chính phủ Canada triển khai từ năm 2017, đã khẳng định vị thế tiên phong của nước này trong các chiến lược về AI. Đến năm 2025, Canada tiếp tục cập nhật chiến lược mới, trong đó tập trung vào tính toán chủ quyền AI với khoản đầu tư 2 tỷ CAD để xây dựng hạ tầng tính toán nội địa.

Ba trụ cột chính của PCAIS bao gồm nghiên cứu, phát triển nhân tài và thương mại hóa. Các viện nghiên cứu hàng đầu của Canada như Vector, Mila và Amii đã nhận được hàng trăm triệu CAD hỗ trợ, thu hút tài năng toàn cầu và sản sinh ra hàng loạt startup AI.

Canada hiện đóng góp khoảng 7% bài báo nghiên cứu AI toàn cầu, theo Chỉ số AI Stanford 2025. Nhiều công ty khởi nghiệp của nước này đã đạt được thành công lớn, như Cohere hay Element AI, với giá trị mua lại ước tính lên tới hàng tỷ USD. 

Bên cạnh đó, Chính phủ Ottawa còn thành lập Viện An toàn AI Canada để đảm bảo phát triển AI có trách nhiệm, đồng thời thúc đẩy áp dụng AI trong các ngành kinh tế mũi nhọn như sản xuất và tài nguyên. Đến nay, hơn 670 startup AI đã hình thành, với giá trị trên thị trường đạt mức xấp xỉ 4,13 tỷ USD theo ước tính của năm 2024. 

Những thành tựu trên đạt được nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, giới học thuật và các doanh nghiệp Canada, cùng những cam kết mạnh mẽ về duy trì đạo đức AI.

Mô hình hợp tác khu vực ở Bắc Âu

Các nước Bắc Âu nổi bật với cách tiếp cận AI tập trung vào đạo đức, bền vững và hợp tác liên quốc gia. Trong đó, Phần Lan là quốc gia tiên phong khi ban hành chiến lược AI quốc gia đầu tiên ở châu Âu năm 2017, nhằm biến nước này thành nơi đi đầu trong việc ứng dụng AI. 

Đến năm 2025, Phần Lan tiếp tục dẫn đầu châu Âu nhờ Trung tâm AI Phần Lan (FCAI), một cộng đồng chuyên gia hàng đầu do Đại học Aalto, Đại học Helsinki và Trung tâm Nghiên cứu Kỹ thuật VTT đồng sáng lập. FCAI không chỉ thúc đẩy nghiên cứu cơ bản mà còn hỗ trợ ứng dụng thực tiễn, hợp tác chặt chẽ với ngành công nghiệp trong nước. 

Bên cạnh đó, Chính phủ Phần Lan còn hỗ trợ mở  các chương trình đào tạo đại trà, nổi bật là khóa học trực tuyến miễn phí “Elements of AI”, thu hút hàng triệu người tham gia toàn cầu, giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng AI cho công chúng.

Thụy Điển, với việc sáng lập Trung tâm AI Quốc gia (AI Sweden), đã quy tụ hơn 170 đối tác công tư từ doanh nghiệp, chính phủ và học thuật, tập trung ứng dụng AI trong các ngành y tế, năng lượng và hành chính công. AI Sweden đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hạ tầng dữ liệu và mô hình ngôn ngữ lớn phù hợp với khu vực.

Trong khi đó, Chính phủ Đan Mạch nhấn mạnh khung đạo đức AI với các nguyên tắc cơ bản, đảm bảo AI hướng tới con người, đáng tin cậy và tuân thủ quy định châu Âu. Các quốc gia khác như Na Uy và Iceland cũng tham gia tích cực vào lĩnh vực này, với trọng tâm hướng tới nghiên cứu và đổi mới, đặc biệt qua các dự án liên quan đến môi trường và an ninh.

Điểm chung nổi bật trong các mô hình đổi mới sáng tạo AI ở Bắc Âu là sự hợp tác mang tính khu vực. Tháng 10/2025, các nước này đã chính thức ra mắt New Nordics AI, trung tâm AI chung cho cả khu vực Bắc Âu và Baltic, với trụ sở chính tại Stockholm (Thụy Điển). Trung tâm này được hỗ trợ bởi Hội đồng Bộ trưởng Bắc Âu với kinh phí 30 triệu DKK trong ba năm đầu, nhằm thúc đẩy ứng dụng AI có trách nhiệm, chia sẻ kiến thức và tăng cường cạnh tranh toàn cầu. 

Bên cạnh đó, các trung tâm nghiên cứu AI mang tầm quốc gia như WASP (Thụy Điển), Pioneer Centre (Đan Mạch) và NORA (Na Uy) đã ký thỏa thuận hợp tác từ đầu năm 2025 dưới khuôn khổ Nordic AI Partnership, cùng với FCAI (Phần Lan) và CADIA (Iceland). Thỏa thuận này thúc đẩy chia sẻ tài nguyên, dự án chung và trao đổi nghiên cứu, giúp Bắc Âu vượt qua hạn chế về quy mô dân số, biến khu vực thành một trong những hệ sinh thái AI sáng tạo nhất thế giới.

Từ kinh nghiệm của Singapore, Canada và Bắc Âu, có thể thấy rõ rằng thành công trong thúc đẩy đổi mới sáng tạo với AI đòi hỏi chiến lược quốc gia dài hạn, đầu tư đồng bộ vào nhân tài, hạ tầng và đạo đức. Singapore để lại bài học về cách biến một quốc gia có diện tích nhỏ hẹp thành trung tâm toàn cầu nhờ tầm nhìn “AI vì lợi ích công cộng”. Canada chứng minh sức mạnh của nghiên cứu cơ bản kết hợp thương mại hóa, trong khi Bắc Âu nhấn mạnh hợp tác và trách nhiệm xã hội.

Việt Nam đang ở giai đoạn đầu phát triển AI, với tiềm năng lớn từ lực lượng lao động trẻ và hệ thống số hóa đang tăng tốc. Chúng ta cần học hỏi để xây dựng chiến lược AI quốc gia toàn diện, tăng cường hợp tác quốc tế, đào tạo nhân tài và đảm bảo AI phục vụ phát triển bền vững.

Nếu tận dụng tốt, AI sẽ là động lực đưa Việt Nam tiến nhanh trên bản đồ đổi mới sáng tạo thế giới.

Đọc Bài 1: AI bước vào nghệ thuật: quản lý thế nào để nuôi dưỡng sáng tạo  

        Bài 2: Các mô hình quản trị bản quyền nghệ thuật trong thời đại AI của Mỹ, Hàn Quốc và Australia