Bội chi và nợ công cao – “cái gai” trên đường Việt Nam tăng trưởng

Năm mới 2017 đã đến. Trong hàng loạt dự báo về kinh tế Việt Nam năm mới này, bên cạnh những triển vọng tích cực, giới chuyên gia cho rằng bội chi ngân sách lớn và nợ công tăng cao vẫn như “cái gai” trên đường tăng trưởng.

Trong báo cáo đánh giá triển vọng kinh tế vĩ mô Việt Nam mới nhất (ngày 1/1/2017), khối nghiên cứu của ngân hàng HSBC cảnh báo “nợ công vẫn tăng và có thể ảnh hưởng đến những lựa chọn chính sách trong trường hợp tăng trưởng sẽ thoái trào thời gian tới”.

Phân tích rõ hơn, các chuyên gia của HSBC cho rằng, trong bối cảnh tăng trưởng mạnh, chắc chắn cần thiết phải tiếp tục đầu tư vào cơ sở hạ tầng để duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế mạnh. Tuy nhiên, trong thời gian dài, có thể phải đảm bảo việc điều điều tiết tăng trưởng nợ. Việc hiện đại hóa và tăng trưởng ngoạn mục của Việt Nam có được là nhờ sự gia tăng nhanh hơn về nợ công của quốc gia.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng đã cho biết nợ công trong 5 năm qua tăng lên trung bình 18,4% và nhanh hơn gấp 3 lần so với tốc độ tăng trưởng kinh tế. Còn theo Ủy ban Tài chính và Ngân sách của Quốc hội, tất cả các chỉ số nợ công của Việt Nam (bao gồm cả tỷ lệ công nợ trên GDP, thu ngân sách, tỷ lệ dịch vụ nợ trên GDP, cũng như doanh thu của Chính phủ) được thiết lập để tiếp cận hoặc vượt quá ngưỡng an toàn của mình. Ví dụ, tỷ lệ dịch vụ nợ trên doanh thu Chính phủ đã đạt 27,4% trong năm 2015, vượt quá giới hạn cho phép chỉ ở mức 25%.

Trong bối cảnh này, Quốc hội Việt Nam đã thông qua một nghị quyết Chính phủ tăng giới hạn trên của nợ Chính phủ lên 54% GDP so với mức 50% trước đây. Quốc hội cũng đã đặt mục tiêu doanh thu đạt 6,846 triệu tỷ đồng (tương đương 306,51 tỷ USD) cho 5 năm tới, trong khi không thay đổi trần nợ công và nợ nước ngoài ở mức tương ứng 65% và 50% GDP.

Việc sửa đổi này, theo HSBC, là xuất phát từ nguồn thu Nhà nước đang giảm, đặc biệt là do giá dầu thô thấp. Thống kê chính thức cho thấy doanh thu từ dầu chiếm 30% ngân sách quốc gia Việt Nam trong năm 2005, 20% vào năm 2010, và chỉ 10% trong năm 2015.

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã cam kết "tái cơ cấu" nợ công với sự giám sát chặt chẽ hơn các dự án được tài trợ bởi Bộ Tài chính để đảm bảo rằng những dự án này thật sự hiệu quả và được sử dụng đúng mục đích. Chính phủ cũng sẽ hạn chế việc cấp bảo lãnh vay vốn, và giám sát chặt chẽ các khoản nợ phát sinh do chính quyền tỉnh và thành phố. Hơn nữa, Chính phủ cũng sẽ cố gắng giảm chi phí cho vay, điều chỉnh lại luật về ngân sách Nhà nước và quản lý nợ công, và xem xét những chiến lược và chương trình để quản lý nợ công trong trung hạn.

HSBC đánh giá “việc tái cơ cấu tài chính công là một trong những cải cách quan trọng mà Chính phủ cần phải thực hiện khi nền kinh tế chủ yếu dựa vào chi tiêu công để thúc đẩy phát triển”.

Chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, ông Sebastian Eckardt, cho rằng: Bội chi ngân sách ở mức cao đã và đang diễn ra trong nhiều năm gần đây. Bội chi ngân sách bình quân ở mức 5,5% GDP trong 5 năm qua dẫn đến nợ công tăng cao. Mặc dù rủi ro khó khăn nợ cấp tính vẫn tương đối thấp, nhưng nợ công thời gian qua tăng nhanh và đang tiến sát đến ngưỡng theo luật định ở mức 65% GDP.

Bộ Tài chính cho biết tổng dư nợ công của Việt Nam tính đến cuối năm 2015 (gồm nợ của Chính phủ, nợ được Chính phủ bảo lãnh và nợ của chính quyền địa phương) được ước tính ở mức 62,2% GDP, cao hơn khoảng 12 điểm phần trăm so với năm 2011 và đang nhanh chóng tiến sát mức trần luật định là 65% GDP.

Trong khi đó, nhu cầu huy động vốn trung hạn cho ngân sách - bao gồm cả nhu cầu trả nợ ngắn hạn trong nước- lại rất lớn và chi trả lãi suất đang tăng lên. Hơn nữa, khả năng tiếp cận nguồn vốn có tính chất ưu đãi của nước ngoài đương nhiên sẽ tiếp tục bị thắt chặt khi Việt Nam cũng cố được vị thế của mình là quốc gia thu nhập trung bình và phải phụ thuộc nhiều hơn vào thị trường vốn quốc tế để huy động vốn cho Chính phủ.

Trong bối cảnh đó, theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tổng thu ngân sách Nhà nước từ đầu năm đến thời điểm 15/12/2016 ước tính đạt 943,3 nghìn tỷ đồng, bằng 93% dự toán năm. Chi ngân sách ước tính 1.135,5 nghìn tỷ đồng, bằng 89,2% dự toán năm. Chi trả nợ và viện trợ đạt 150.300 tỷ đồng, bằng 96,9% kế hoạch. Tới thời điểm này, bội chi ngân sách tương đương 190.200 tỷ đồng. WB cho rằng, kết quả thu chi ngân sách năm 2016 tiếp tục thể hiện những áp lực lâu nay với ngân sách.

Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia đánh giá, chi thường xuyên và chi trả nợ tăng nhanh khiến dư địa chi đầu tư phát triển bị hạn chế, tỷ trọng chi đầu tư phát triển trong cơ cấu chi vẫn ở mức thấp và giảm qua các năm (tỷ trọng chi đầu tư phát triển trong tổng chi NSNN giảm từ 26,5% năm 2011 xuống còn 20% năm 2016. Bình quân giai đoạn 2011-2015 là 24,3%).

Bội chi NSNN cao nên nợ công tiếp tục tăng, dự kiến năm 2016 ở mức 64,98% GDP so với 62,2% GDP của năm 2015, sát ngưỡng 65%. Nợ Chính phủ và nợ nước ngoài của Quốc gia so với GDP dự kiến lần lượt ở mức 53,1% và 45,7% GDP. Nghĩa vụ trả nợ của Chính phủ so với thu NSNN vẫn ở mức cao (ước năm 2016 là 26,3%), số vay đảo nợ để trả nợ gốc hàng năm tăng mạnh (số vay đảo nợ qua các năm: 2012 (20.000 tỷ); 2013 (47.000 tỷ); 2014 (106.000 tỷ); 2015 (125.000 tỷ); 2016 (95.000 tỷ) cho thấy áp lực trả nợ vẫn còn lớn.

Ngân hàng Thế giới cho rằng, Việt Nam đã có kế hoạch mục tiêu giảm bội chi ngân sách xuống 3,5% GDP vào năm 2020. Điều quan trọng lúc này là phải có được các biện pháp chính sách cụ thể để đảm bảo thực hiện các chỉ tiêu điều chỉnh theo dự kiến. WB dự báo năm 2017, GDP Việt Nam tăng trưởng 6,3%, nhưng nợ công lên tới 65,2% GDP và cân đối ngân sách thì thâm hụt 4,5%GDP.

Theo đồng hồ nợ công toàn cầu The Global Debt Clock trên trang Economist.com, tại thời điểm 11h20 ngày 1/1/2017, tổng nợ công của Việt Nam 94,854 tỷ USD; tương đương nợ chiếm 45,6% GDP; nợ theo bình quân 1.039 USD/người; mức gia tăng nợ 9,3%/năm.