Đừng coi thường chứng trầm cảm ở trẻ

Trầm cảm không chỉ là chuyện riêng của người lớn mà trẻ em, kể cả trẻ nhỏ cũng có thể bị trầm cảm.

Trong thực tế, nhiều trẻ trầm cảm bị cha mẹ kết tội nhút nhát, lười biếng, cứng đầu, không biết nghe lời. Không ít trường hợp trẻ trầm cảm bị chẩn đoán nhầm thành rối loạn tăng động giảm chú ý, phản ứng tạm thời với stress…

Một đứa trẻ trước đây thường chơi đùa với bạn bè nay đột nhiên chỉ thích ở một mình, chẳng có mối quan tâm gì đặt biệt, trò chơi trước đây từng gây hứng thú nay chẳng mấy ý nghĩa với trẻ... Đó có thể là những biểu hiện của bệnh trầm cảm.

Đừng coi thường chứng trầm cảm ở trẻ - Ảnh 1

Báo cáo Sức khỏe vị thành niên Thế giới 2014 nêu rõ trầm cảm là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh tật và tàn tật ở độ tuổi vị thành niên (10-19 tuổi), quá nửa các rối loạn tâm thần xuất hiện trước tuổi 14 nhưng thường bị bỏ sót.

Bác sĩ Trần Thu Thủy, Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết, trầm cảm ở trẻ em bao gồm các rối loạn cảm xúc như loạn khí sắc, trầm cảm điển hình hoặc rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Đây là bệnh sức khỏe tâm thần trầm trọng, có thể ảnh hưởng tới những trẻ rất nhỏ tuổi.

Trầm cảm có nguy cơ tái phát rất cao, đợt sau nặng hơn đợt trước và có thể dẫn tới toan tính tự tử, tự tử thành công. Trẻ em từng bị một đợt trầm cảm có nguy cơ bị đợt tiếp theo trong vòng 5 năm. Phát hiện sớm và can thiệp tốt là điều hết sức quan trọng ngay trong lần trầm cảm đầu tiên.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ trầm cảm ở trẻ em

- Gặp căng thẳng, trải qua mất mát

- Rối loạn chú ý, rối loạn hành vi

- Mắc bệnh mạn tính

- Gặp khó khăn trong học tập

- Nghiện thuốc lá, rượu hay ma túy

- Gia đình có người bị trầm cảm.

Biểu hiện trầm cảm ở trẻ em

Buồn rầu không nhất thiết đồng nghĩa với trầm cảm. Cũng là điều bình thường nếu trẻ đau khổ khi bị mất mát hoặc buồn bã vì bị bạn bè chơi xấu, chuyện này thường chỉ kéo dài vài ngày. Nếu tình trạng rầu rĩ kéo dài vài tuần hoặc có vẻ ảnh hưởng tới các hoạt động thường kỳ và quan hệ của trẻ thì cần nghĩ tới trầm cảm. Trầm cảm không phải là sự thay đổi nhất thời của cảm xúc, đó là cảm giác vô vọng kéo dài, là sự thiếu hụt năng lượng và nhiệt tình kéo trường diễn trong vài tuần, vài tháng, thậm chí là vài năm.

Một trong các biểu hiện quan trọng của trầm cảm chính là sự bực bội mãn tính. Trẻ bị trầm cảm có thể gặp khó khăn trong quan hệ với bạn bè và gia đình, hoặc bị thay đổi cảm xúc quá mức. Chúng thường tỏ ra lãnh đạm, không có khả năng tập trung, thiếu sức sống, thiếu nhiệt huyết và không mấy khi vui vẻ. Đôi khi trẻ tỏ ra cáu bẳn, hờn dỗi, thậm chí là hung hăng. Khi đủ lớn chúng thường tự gọi mình là đồ ngốc, là gười vô dụng và vô phương cứu chữa… Trẻ có thể bận rộn với các ý tưởng về chết chóc và thậm chí còn tìm cách tự tử. Trẻ vị thành niên bị trầm cảm có thể lạm dụng rượu hay ma túy, dùng những thứ này để cảm thấy dễ chịu hơn.

Biểu hiện trầm cảm ở trẻ theo từng lứa tuổi:

Sơ sinh - 3 tuổi

- Kém ăn, chậm lớn không do nguyên nhân thể lực;

- Lãnh đạm, không thích chơi đùa, có những cơn cáu giận, ít thể hiện các cảm xúc tích cực nói chung.

3-5 tuổi

- Lóng ngóng, hay gặp tai nạn

- Ám ảnh sợ hay có những nỗi sợ hãi quá mức

- Trậm trễ hoặc thoái lui trong các mốc phát triển, ví dụ trong kỹ năng ngồi bô

- Xin lỗi quá mức vì những sai phạm nhỏ như đánh đổ thức ăn, quên dọn đồ chơi...

6-8 tuổi

- Có những than phiền rất mơ hồ về thể lực

- Hành vi hung bạo

- Bám chặt bố mẹ, tránh người lạ, ngại đối đầu với thách thức.

9-12 tuổi

- Nói về chuyện chết chóc

- Lo ngại quá mức về việc học ở trường

- Mất ngủ, tự buộc tội mình vì đã khiến cha mẹ và thầy cô thất vọng.

Theo bác sĩ Trần Thu Thủy, việc trẻ thể hiện một vài hay thậm chí tất cả các biểu hiện nói trên không có nghĩa là trẻ mắc chứng rối loạn trầm cảm. Tuy nhiên, khi có các biểu hiện này, đặc biệt là nếu ở mức độ nặng và/hoặc kéo dài 1 tháng trở lên, cần đưa trẻ đi khám chuyên gia tâm thần nhi khoa. Chẩn đoán và điều trị sớm có thể giúp rút ngắn các đợt trầm cảm, tránh xảy ra các đợt mới và ngăn ngừa việc trẻ học kém, tự gây tổn thương hoặc tự tử.

Đừng coi thường chứng trầm cảm ở trẻ - Ảnh 2

Dấu hiệu thường gặp của trầm cảm ở trẻ em

Buồn rầu, khóc lóc, tuyệt vọng trường diễn

Cô lập, thu mình khỏi các hoạt động từng được ưa chuộng

Khó chịu, bực bội hay giận giữ ngày càng gia tăng

Không nhiệt tình, năng nổ

Uể oải, mệt mỏi mạn tính

Quá nhạy cảm khi bị từ chối hay thất bại

Khó khăn trong xây dựng các mối quan hệ xã hội

Thường xuyên phàn nàn về sức khỏe như đau đầu, đau dạ dày

Thường xuyên bỏ học hoặc học kém

Không quyết đoán, thiếu khả năng tập trung, hay quên

Tự ti, mặc cảm tội lỗi quá mức

Thay đổi lớn trong thói quen ăn uống, ngủ nghỉ (ví dụ sụt cân mạnh, mất ngủ)

Nói về chuyện bỏ nhà hay đã tìm cách bỏ nhà

Thường xuyên nghĩ về cái chết hay có ý định tự tử, tự hủy hoại cơ thể.

Cách điều trị

Với trẻ trầm cảm mức độ vừa và nặng, tốt nhất là kết hợp liệu pháp tâm lý (ví dụ trị liệu nhận thức - hành vi) và thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc như Prozac hay Zoloft.

Với các bệnh nhân nhẹ thì nên bắt đầu bằng liệu pháp tâm lý, chỉ dùng thuốc bổ sung nếu liệu pháp này không đủ hiệu quả.

Trong liệu pháp nhận thức - hành vi, trẻ vị thành niên được giải thích rằng cách suy nghĩ của mỗi người có thể ảnh hưởng tới cảm xúc và hành vi của người đó, rằng suy nghĩ tiêu cực sẽ dẫn tới các triệu chứng trầm cảm, lo âu. Trẻ được học cách nhận biết các dấu hiệu báo trước của suy nghĩ tiêu cực và chuyển những suy nghĩ tiêu cực thành tích cực, nhờ đó trẻ cảm thấy dễ chịu hơn và có ít dấu hiệu trầm cảm hơn.