Ngày 8/5, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội tổ chức phiên giải trình việc chấp hành pháp luật về phòng, chống mua bán người.
Thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, hơn 10 năm thi hành Luật Phòng, chống mua bán người đã góp phần kiềm chế tội phạm và vi phạm pháp luật, góp phần bảo đảm trật tự an toàn xã hội.Tuy nhiên, tội phạm mua bán người có chiều hướng gia tăng và diễn biến phức tạp, thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi, đối tượng nạn nhân cũng mở rộng không chỉ còn là phụ nữ, trẻ em mà cả nam giới, trẻ sơ sinh, bào thai, nội tạng… Ngày càng có nhiều vụ mua bán người trong nước bị phát hiện gây bất an, lo lắng trong nhân dân.
Báo cáo tại phiên giải trình, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Mai Thị Phương Hoa cho biết, trong những năm gần đây, cả nước phát hiện 440 vụ với 876 đối tượng vi phạm và 1.240 nạn nhân bị mua bán, nghi bị mua bán. Hiện nay đã xuất hiện tình trạng mua bán thai nhi, mua bán nam giới để cưỡng bức lao động trên tàu cá. Ở một số nơi nổi lên tình trạng mua bán trẻ sơ sinh núp bóng tinh vi các tổ chức mang danh thiện nguyện tự phát. Đã xuất hiện nhiều đường dây phạm tội mua bán người với các thủ đoạn “việc nhẹ, lương cao”, tổ chức cho nạn nhân vượt biên để ép buộc làm việc bất hợp pháp trên nước bạn. Nếu nạn nhân muốn về nước phải trả một khoản tiền chuộc lớn…
Các đối tượng lợi dụng thủ tục đơn giản trong việc kết hôn với người nước ngoài, cho nhận con nuôi có yếu tố nước ngoài, du lịch, thăm thân để tổ chức cho nạn nhân ra nước ngoài, sau đó thu giữ giấy tờ, bán sang tay nhiều chủ để cưỡng bức lao động, cưỡng bức mại dâm. Loại hình tội phạm này còn lợi dụng quy định về hiến ghép tạng, các đối tượng tìm gặp các nạn nhân khó khăn về kinh tế có nhu cầu bán nội tạng, thương lượng mua với giá rẻ, làm giả giấy tờ, sau đó bán cho người bệnh với giá cao.
Đến nay, cơ quan điều tra các cấp thuộc Bộ Công an đã khởi tố 386 vụ/808 bị can liên quan đến mua bán người. Tuy nhiên, số lượng các vụ phạm tội được phát hiện, điều tra, xử lý còn ít so với tình hình thực tế.
Cơ quan có thẩm quyền đã tiến hành giải cứu và phối hợp giải cứu cho 352 nạn nhân; tiếp nhận, xác minh nạn nhân từ nước ngoài trở về 545 nạn nhân. Có 288 người được cấp giấy xác nhận nạn nhân; 86 nạn nhân được công an chuyển giao cho địa phương. Trong các vụ án liên quan mua bán người vừa qua có 744 nạn nhân là nữ, 275 nạn nhân nam, 841 nạn nhân trên 16 tuổi và 178 nạn nhân dưới 16 tuổi…
Tại phiên giải trình, các đại biểu đặt nhiều câu hỏi và đề nghị các cơ quan có trách nhiệm giải trình làm rõ một số vấn đề như nhận định tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật về mua bán người;công tác thông tin tuyên truyền, giáo dục phổ biến pháp luật; công tác phối hợp giữa các cơ quan liên quan trong chủ động phát hiện, xử lý tội phạm, hợp tác quốc tế; việc giải cứu, hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng cho nạn nhân của mua bán người; công tác xây dựng pháp luật, lộ trình sửa đổi Luật Phòng, chống mua bán người và các văn bản có liên quan.
Trong đó, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Nguyễn Thị Thuỷ nêu câu hỏi: Có hay không nguy cơ buôn bán người qua việc kết hôn với người nước ngoài, nhận con nuôi; lợi dụng đi lao động ở nước ngoài rồi trốn ở lại?
Đại biểu Trần Văn Tuấn – Phó Trưởng đoàn ĐBQH chuyên trách tỉnh Bắc Giang dẫn báo cáo cho thấy quản lý nhà nước liên quan kết hôn với người nước ngoài, cho và nhận con nuôi còn có sơ hở. Ông đặt vấn đề, sơ hở này trong tổ chức thực hiện hay chính trong quy định của pháp luật? Qua khảo sát một số tỉnh biên giới cho thấy, ngoài trường hợp đăng ý kết hôn được cơ quan có thẩm quyền thực hiện thì còn trường hợp phụ nữ tự ý ra nước ngoài lấy chồng, hay bị lừa gạt ra nước ngoài lấy chồng. Rồi có trường hợp mang con về Việt Nam hay mang thai rồi mới về Việt Nam sinh con.
“Bộ Tư pháp phải làm rõ những bất cập về xác minh quốc tịch, đăng ký khai sinh cũng như vấn đề liên quan đặt ra; liệu quy định pháp luật đã đầy đủ, chặt chẽ hay chưa và nếu cần thì phải hướng dẫn thế nào” - đại biểu Trần Văn Tuấn đề nghị.
Trong khi đó, đại biểu Dương Khắc Mai - Phó Trưởng Đoàn ĐBQH chuyên trách tỉnh Đắk Nông cho rằng, pháp luật của chúng ta còn khá dễ dãi với việc kết hôn có yếu tố nước ngoài cũng như nuôi con nuôi; kiểm soát vấn đề này chưa chặt chẽ. Đại biểu mong Bộ Tư pháp với trách nhiệm của mình sẽ có kiến nghị đề xuất sửa luật, có quy định chặt chẽ hơn.
Ngoài ra, theo đại biểu Dương Khắc Mai, tình trạng giả danh kết hôn với người Việt Nam, sau đó nạn nhân bị bán cho đối tượng khác, gây hệ luỵ nặng nề. Thậm chí có trường hợp làm vợ chung cho cả gia đình ở nước ngoài, rất đau lòng.
Tiềm ẩn nguy cơ mua bán người qua hoạt động đưa người đi lao động ở nước ngoài
Trước câu hỏi có hay không nguy cơ tiềm ẩn mua bán người qua hoạt động đưa người Việt Nam đi lao động ở nước ngoài theo hợp đồng, Thứ trưởng Bộ LĐTB&XH Lê Tấn Dũng khẳng định là có.Theo đó, hiện có trên 500.000 người lao động Việt Nam đang làm việc ở nước ngoài. Trong đó, tạiNhật Bản là 250.000 người, Đài Loan (Trung Quốc) khoảng 230.000 người, Hàn Quốc khoảng 40.000 người. Số người ở lại (bất hợp pháp) khoảng 46.000 người.
Theo Thứ trưởng Bộ LĐTB&XH Lê Tấn Dũng, hệ thống pháp luật thể hiện rõ về quan hệ lao động, quy định liên quan người Việt Nam đi lao động ở nước ngoài cũng rất cụ thể, hàng loạt văn bản hướng dẫn chi tiết được ban hành. Bộ cũng đang rà soát và sắp tới DN nào không đủ tiêu chí, điều kiện thì cương quyết rút giấy phép, không thể để thiếu tiêu chí này, tiêu chí nọ hay có nhiều vi phạm. Cùng với đó, tăng cường tuyên truyền, thanh tra, kiểm tra, xử ý kịp thời.
Liên quan tiềm ẩn nguy cơ từ kết hôn với người nước ngoài, nuôi con nuôi, nhất là báo cáo nghiên cứu đánh giá rằng thủ tục còn đơn giản, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Mai Lương Khôi nhấn mạnh, hồ sơ thực hiện rất chặt chẽ, rõ thẩm quyền, sơ hở nếu có là ở khâu tổ chức thực hiện và phối hợp phòng, chống, trong đó cái khó là hợp tác xuyên quốc gia. Theo đó, phải tập trung tuyên truyền để nâng cao kiến thức pháp luật về hôn nhân với người nước ngoài; xúc tiến tương trợ tư pháp, bảo hộ công dân.Hoàn thiện pháp luật về nuôi con nuôi cũng là vấn đề cần chú trọng. Đặc biệt, phải có sự phối hợp theo dõi kiểm tra tình hình sau khi thực hiện cho nhận con nuôi để phát hiện; phòng, chống hành vi mua bán trẻ em.
Tội phạm mua bán người diễn biến phức tạp và có xu hướng gia tăng ở một số địa bàn
Phát biểu bế mạc phiên giải trình, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu rõ: Qua giải trình cho thấy, thời gian qua tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật về mua bán người diễn biến phức tạp và có xu hướng gia tăng ở một số địa bàn với tính chất, thủ đoạn ngày càng tinh vi, phạm tội có tổ chức, xuyên quốc gia, trên không gian mạng, có sự câu kết chặt chẽ giữa các đối tượng mua và bán, có cả đối tượng ở trong nước và ngoài nước; xuất hiện nhiều đường dây phạm tội với thủ đoạn mới và nạn nhân phải gánh chịu rất nhiều hệ quả rất nặng nề như bị cưỡng bức lao động, quấy rối tình dục…
Trước tình hình đó, các bộ, ngành, địa phương đã thực hiện nhiều giải pháp góp phần kiềm chế tội phạm và vi phạm pháp luật mua bán người như: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật; lồng ghép công tác phòng ngừa mua bán người với các chương trình phát triển kinh tế – xã hội; đẩy mạnh công tác phòng ngừa, quản lý, thanh tra, kiểm tra các cơ sở, lĩnh vực kinh doanh dịch vụ tiềm ẩn nguy cơ mua bán người…
Để tăng cường hơn nữa hiệu quả của các mặt công tác trong phòng, chống mua bán người, Ủy ban Tư pháp đề nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Công an phối hợp với các Bộ, ngành liên quan khẩn trương hoàn thiện hồ sơ dự án Luật Phòng, chống mua bán người (sửa đổi) trình Quốc hội bổ sung vào Chương trình xây dựng luật năm 2024. Đồng thời, chỉ đạo đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng, chống mua bán người. Chú trọng tuyên truyền, phổ biến về tình hình tội phạm, nguy cơ, phương thức, thủ đoạn tội phạm mua bán người thường sử dụng; tập trung vào các đối tượng có nguy cơ bị mua bán với phương pháp phù hợp với từng đối tượng, lứa tuổi, phong tục, tập quán.
Cùng với đó, chỉ đạo tăng cường lồng ghép có hiệu quả nội dung phòng, chống mua bán người vào chương trình phát triển kinh tế - xã hội; tăng cường quản lý, thanh tra, kiểm tra chặt chẽ các cơ sở sản xuất, kinh doanh dịch vụ tiềm ẩn nhiều nguy cơ mua bán người.
Chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tiếp tục triển khai có hiệu quả Chương trình phòng, chống mua bán người giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030. Tăng cường nguồn lực thích đáng cho việc triển khai các biện pháp phòng ngừa, phát hiện, đấu tranh, xử lý tội phạm mua bán người, hỗ trợ nạn nhân tái hòa nhập cộng đồng.
Ngoài ra, đẩy nhanh tiến độ đàm phán, ký kết các hiệp định về dẫn độ tội phạm, chuyển giao người thi hành án phạt tù giữa Việt Nam và các nước mà Việt Nam chưa có các thỏa thuận song phương; tăng cường hợp tác với các cơ quan Liên hợp quốc, tổ chức quốc tế về phòng, chống mua bán người…
