Buổi sáng đầu tháng 2 năm 2014, tôi vừa đến BV thì nhận được điện thoại mời hội chẩn cho một bệnh nhi 2 tuổi bị sởi biến chứng viêm phổi, suy hô hấp rất nặng phải thở máy. Sau hội chẩn, chúng tôi tiên lượng cháu bé tử vong, đứng nhìn đứa trẻ đang chết dần dưới tay mình, tôi và các đồng nghiệp chỉ biết cúi gằm mặt trong im lặng để giấu đi sự bất lực.
Ngay sau đó tôi hiểu rằng dịch sởi đã bước vào giai đoạn rất phức tạp. Ở khu khám bệnh, từ sáng sớm đã không khác gì đàn ong vỡ tổ, những đứa trẻ bé xíu cùng bố mẹ đi xuyên đêm hàng trăm cây số, đợi khám 3 hoặc 4 giờ. Bác sĩ trực 24 giờ không ngủ, nhưng vẫn phải ở lại làm thêm 8 đến 10 tiếng của ngày hôm sau, hạn chế uống nước để khỏi đi tiểu, làm xuyên trưa, trong tâm trạng hết sức mệt mỏi, con số khám luôn từ 150 đến 200 bệnh nhi.
Trước đó, những người làm nghề y chúng tôi đã từng mơ tới một thế giới không có bệnh sởi, nhưng sự thật thì dịch sởi đã quay trở lại sau nhiều năm được khống chế một cách hiệu quả nhờ biện pháp tiêm phòng vaccine. Nguyên do là những con virus dán nhãn “tin giả” chui vào internet, mang theo những lời đe dọa như vaccine có chứa thủy ngân gây ngộ độc chết người, vaccine gây tự kỷ, vaccine gây suy giảm trí tuệ và nòi giống; làm cho các bà mẹ sợ hãi không dám cho con mình đi tiêm phòng.
Khi sởi chỉ mới gặp rải rác vài ca nhưng có biến chứng nặng, ngay lập tức mạng xã hội ngập tràn những thông tin tiêu cực, đủ lời đe dọa kèm theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị hết sức hoang đường, làm cho nhiều đứa trẻ hoàn toàn bình thường nhưng bỗng hạt bụi bay qua gây đỏ mắt, thế là bố mẹ mặc định con đang nhiễm bệnh nghiêm trọng, họ liên tục lo lắng và tìm mọi cách để con nhập viện.
Đó là chưa kể những bệnh nhi chỉ cảm lạnh hoặc sốt ho thông thường, hoàn toàn có thể tự chăm sóc ở nhà hoặc yên tâm điều trị ở trạm xá, nhưng các bậc phụ huynh vẫn nhất quyết phải đưa con đến BV, bởi nỗi hoảng sợ dịch sởi có thể giết chết con họ.
Hơn trăm đứa trẻ em chết vì sởi, y tế bị chỉ trích nặng nề, tôi thì chẳng bao giờ quên nổi từng bữa cơm gia đình lạnh ngắt với những giọt nước mắt nhỏ xuống, bởi chẳng có gì đau đớn hơn khi mỗi buổi tối muộn đặt lên bàn ăn là những ca bệnh nhi chết vì sởi.
Điều tôi băn khoăn, rằng ai, internet hay mạng xã hội, những tin giả nào sẽ phải chịu trách nhiệm trước những cái chết vô tội ấy. Thực tế chẳng có bất cứ một trách nhiệm pháp lý nào, nhưng cái chết của những đứa trẻ vô tội vì bệnh sởi là lời khép tội lớn nhất dành cho tất cả những ai vô trách nhiệm.
Là một bác sĩ đã trải qua các vụ dịch nghiêm trọng như SARS-CoV, dịch tả, dịch sởi, và đến bây giờ là đại dịch 2019-nCoV; tôi nhận thấy rằng công chúng dưới danh nghĩa truyền thông và mạng xã hội có thể góp phần ngăn chặn và khống chế dịch hiệu quả, nhưng một số ít lại có thể gieo rắc nỗi sợ hãi, gây hoảng loạn bao trùm, từ đó tìm các trục lợi cho bản thân.
Tôi cho rằng, những đại dịch nguy hiểm ở tầm cỡ quốc gia, công tác phòng và chống dịch cũng giống như một trận đánh lớn. Để giành được thắng lợi, thì ngay từ lúc chuẩn bị cho đến khi kết thúc trận đánh, mọi hành động không còn tranh luận sự đúng sai, mà bắt buộc phải tuân thủ một người chỉ huy, dù muốn hay không, bởi sự hỗn loạn sẽ nguy hiểm hơn rất nhiều so với sức tàn phá của dịch bệnh.
Phòng chống dịch 2019-nCoV ở Việt Nam, chính quyền cũng đã vào cuộc và có chỉ đạo quyết liệt, công an đã xử lý những cá nhân phao tin đồn nhảm, quản lý thị trường đang kiểm tra và sẽ có hình thức xử lý với hiện tượng găm hàng thổi giá. Nhưng ở thời điểm cấp bách của thiên tai địch họa, nếu vẫn cứ nói chuyện đúng sai, vẫn phải căn cứ vào pháp luật hiện thời, thì việc xử phạt những hành vi sai trái ấy sẽ chỉ dừng lại ở con số một vài chục triệu đồng, chừng đó không thể tạo nên cảm giác yên tâm cho người dân.
Để cuộc chiến chống dịch 2019-nCoV giành được thắng lợi, việc làm tối quan trọng là yên dân, bởi một khi dịch bệnh là sự nổi giận của tự nhiên thì con người phải thật bình tĩnh mới có thể hóa giải được dịch bệnh. Thật tiếc khi với nhiều người, thay vì chọn lọc thông tin từ những nguồn chính thức, thì họ lại tin vào những lời đồn thổi, những tin giật gân câu view có khi chỉ để bán hàng online.
Bộ Y tế đã giao cho một số BV giữ số điện thoại đường dây nóng, ngoài việc tiếp nhận thông tin dịch bệnh từ cộng đồng, nhiệm vụ chính của đường dây nóng là chiến đấu với cơn lũ không ngừng của những thông tin sai lệch, khiến cộng đồng hoảng loạn gọi đến.
Chỉ vài phút sau khi công bố số điện thoại, mọi người bắt đầu gọi đến đường dây nóng, tràn ngập những trăn trở dạng như nCoV có lây truyền qua đường tình dục, có thể độn thêm băng vệ sinh có cánh vào khẩu trang để ngăn chặn virus, quan hệ tình dục đều đặn liệu có chữa được nCoV… Hàng trăm hàng ngàn cuộc gọi như thế, nó vô hình trói buộc nguồn nhân lực y tế có hạn đang phải tập trung toàn lực khám chữa bệnh và dập dịch.
Trong một vụ dịch nghiêm trọng như nCoV, nếu để nỗi sợ hãi bao trùm, người dân sẽ không thể nhận biết được đúng sai, họ chỉ có thể phán xét theo quán tính phụ thuộc vào sự rối loạn của đám đông, đó chính là bi kịch đe dọa sự sống của rất nhiều người, đe dọa tới an toàn xã hội.
