Làn sóng này diễn ra trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.
Theo thống kê từ Bộ Ngoại giao Nhật Bản, số lao động của nước này đang làm việc ở các quốc gia Đông Nam Á hiện ở mức hơn 83.000 người trong năm 2017, tăng hơn 32% so với năm 2012. Ở cùng thời điểm, con số này ở Trung Quốc đã giảm 16% xuống còn 70.000 người. Đáng chú ý, số lượng người Nhật làm việc ở các nước Đông Nam Á cũng ở mức cao nhất trên thế giới, vượt qua cả Bắc Mỹ và châu Âu.
| Một công trình xây dựng tại Bangkok, Thái Lan, nơi số lao động Nhật Bản đã tăng 33% trong vòng 5 năm |
Xu hướng suy giảm người lao động Nhật Bản ở Trung Quốc bắt đầu rõ nét từ 6 năm trước, khi các cuộc biểu tình phản đối Nhật tại Trung Quốc tăng cao bắt nguồn từ vấn đề tranh chấp lãnh thổ. Ngoài ra, việc mức lương cơ bản ở Trung Quốc tăng và sự cạnh tranh khốc liệt từ DN nội địa cũng khiến các DN Nhật Bản giảm quy mô hoạt động tại thị trường này. Vào tháng 9, Suzuki Motor đã quyết định ngừng dây chuyền sản xuất tại Trung Quốc với lý do doanh số giảm. Nikon cũng có bước đi tương tự khi đóng cửa nhà máy sản xuất máy ảnh kỹ thuật số tại tỉnh Giang Tô vào năm ngoái. Honeys Holdings, công ty thời trang từng có 600 chi nhánh tại Trung Quốc ở thời kì phát triển mạnh, hiện đang thoái vốn khỏi đây do sự cạnh tranh từ các trang bán hàng online.
Trong khi đó, tình hình lại hoàn toàn ngược lại ở các nước Đông Nam Á. Chỉ riêng tại Thái Lan, số lao động Nhật Bản đã tăng 33% lên 33.000 người trong khoảng thời gian 2012 – 2017. Tại Singapore, số lao động cũng tăng 28% lên 13.000 người.
Ngoài ra, các công ty Nhật cũng di dời các nhà máy sản xuất khỏi Trung Quốc nhằm tránh tác động từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, điển hình như việc Panasonic bắt đầu đẩy mạnh sản xuất phụ kiện ô tô phục vụ xuất khẩu tại Thái Lan và một số quốc gia khác, thay vì Trung Quốc.Năm 2017, nguồn vốn đầu tư trực tiếp từ Nhật Bản đến các quốc gia Đông Nam Á ước tính vào khoảng 22 tỷ USD, tăng gấp đôi năm 2012. Bên cạnh việc đầu tư vào các ngành sản xuất, các DN Nhật Bản đang bắt đầu hướng tới ngành dịch vụ. Vào tháng 6 vừa qua, Toyota Motor đã đầu tư vào Grab, ứng dụng gọi xe đang chiếm lĩnh phần lớn thị phần tại khu vực Đông Nam Á. Ở cùng thời điểm, dòng vốn đầu tư từ Nhật Bản vào Trung Quốc đã giảm 30% xuống còn 9,6 tỷ USD.
Xu hướng rút vốn đầu tư tại Trung Quốc cũng đang gia tăng từ DN Mỹ và Hàn Quốc, với mức suy giảm vào khoảng 18% và 22% trong năm 2017.
Những số liệu trên cho thấy khu vực Đông Nam Á đang phần nào hưởng lợi từ căng thẳng thương mại Mỹ - Trung. Đây vừa là cơ hội, đồng thời là thách thức để các nước nắm lấy nhằm tạo đà cho sự tăng trưởng dài hạn. Tuy nhiên, sự ảnh hưởng của nền kinh tế Trung Quốc trong khu vực châu Á được dự báo sẽ khó suy giảm, khi GDP của 10 nước Đông Nam Á trong năm 2017 chỉ ở mức 2.700 tỷ USD, trong khi con số này của Trung Quốc hiện đã lên tới 12.000 tỷ USD. Khoảng cách này được dự báo sẽ còn tiếp tục mở rộng với GDP của Trung Quốc vượt lên 20.000 tỷ USD trong năm 2022 và các nước Đông Nam Á vào khoảng 4.000 tỷ USD.
