Tình trạng các cây xăng lại ngừng bán hàng: Hệ lụy từ quản lý lỏng lẻo

Các doanh nghiệp (DN) kinh doanh xăng dầu ngừng bán xăng với nhiều lý do khác nhau, song gốc của câu chuyện vẫn là mức hoa hồng, chiết khấu (%) mà các DN đầu mối kinh doanh xăng dầu trả cho các đại lý quá thấp so với chi phí.

Hoa hồng thấp, nhiều cây xăng  bán hàng cầm chừng. Ảnh: Hoài Nam

“Hoa hồng” làm rối thị trường

Mức chiết khấu hiện nay do các DN đầu mối quy định cho đại lý dao động từ 200 - 300 đồng/lít, sau khi trừ chi phí vận chuyển các đại lý được hưởng khoảng 100 - 150 đồng/lít. Thậm chí có những đại lý chỉ được hưởng khoảng 50 đồng/lít xăng. Với mức chiết khấu như vậy, nhiều đại lý cho biết chưa đủ để trả lương cho nhân viên, đó là chưa tính đến các chi phí khác như: điện, hao hụt xăng dầu, hao mòn máy móc.

Ông Đàm Quang Dũng, Phó Giám đốc Công ty Xăng dầu Hà Sơn Bình cho biết: Mức hoa hồng bình quân với mỗi đại lý phải từ 400 - 450 đồng/lít xăng mới hòa vốn và có lãi, trong khi hiện nay, mức này chỉ bằng một nửa. Đây chính là lý do khiến nhiều đại lý ngưng bán hoặc bán hàng nhỏ giọt. Ông Đàm Quang Dũng cũng phủ nhận việc cây xăng ngừng bán là do không có nguồn hàng, khẳng định DN vẫn cấp đủ hàng theo tiến độ.

Trong khi đó, chủ một cây xăng tiết lộ, khi hoa hồng giảm mạnh, chi phí đầu vào gia tăng, một số đại lý xăng dầu muốn tồn tại đã chọn phương án bán cầm chừng để đối phó với cơ quan chức năng. Tuy nhiên, không phải DN nào cũng gặp khó mà đa phần vẫn có "mánh" để tồn tại. Ngoài chiêu hạn chế bán hàng, một số đại lý đã nảy sinh gian lận thương mại thông qua việc tìm nguồn hàng giá rẻ trôi nổi, không rõ nguồn gốc hoặc đong thiếu, bán sai chủng loại...

Khống chế thù lao cho đại lý

Câu chuyện đại lý than lỗ không phải là mới. Mỗi khi có biến động về giá xăng dầu, phí hoa hồng được điều chỉnh là các chủ trạm xăng lại gặp khó khăn và đến nay vẫn chưa được giải quyết triệt để.

Hiện nay, Thông tư 234/2009/TT - BTC của Bộ Tài chính có quy định định mức chi phí kinh doanh để tính giá cơ sở là 600 đồng/lít xăng dầu, đã bao gồm cả thù lao đại lý. Tuy nhiên, Thông tư 36/2009/TT- BCT của Bộ Công Thương ban hành lại bỏ định mức chi phí thù lao đại lý. Chi phí này là thoả thuận giữa các đại lý và tổng đại lý với nhau. Chính vì sự lỏng lẻo, chồng chéo này đã tạo ra kẽ hở cho việc cạnh tranh không lành mạnh.

Mỗi khi giá xăng, dầu trên thị trường thế giới giảm, DN đầu mối có lãi lại tăng mức thù lao này lên, gây tình trạng cạnh tranh không bình đẳng giữa các đại lý. Tuy nhiên, cũng có lúc do kinh doanh ít lãi, hoặc lỗ, DN sẽ giảm hoa hồng xuống dẫn đến hiện tượng các cây xăng tư nhân ngừng bán. Có những thời điểm thù lao đại lý lại xuống rất thấp, chỉ có hơn 100 đồng/lít xăng, dầu nhưng có những thời điểm mức thù lao này vượt trên 600, thậm chí tới 1.000 đồng. Và hoa hồng trở thành "van điều tiết" mỗi khi các DN đầu mối muốn tăng giá hay chưa muốn giảm giá xăng dầu.

Trong đề xuất sửa đổi, bổ sung một số nội dung tại Nghị định 84/2009/NĐ- CP  Bộ Tài chính báo cáo gửi Thủ tướng có nội dung liên quan đến thù lao (hoa hồng) cho đại lý khống chế không được vượt quá 50% mức chi phí bán lẻ bình quân 860 đồng/lít, (tức 430 đồng/lít) thì một số đại lý xăng dầu đã phản ứng kêu thấp.

Bàn về vấn đề này, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, khung hoa hồng cho các đại lý mà Bộ đưa ra là cần thiết để tránh việc các DN vượt rào và đã tính đến lợi ích của các DN và đại lý, bảo đảm hài hòa lợi ích cho các bên. Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong, nên quy định mức trần và sàn hoa hồng cho đại lý làm căn cứ để DN trả thù lao cho các đại lý.

Tuy nhiên, cả hai vị chuyên gia đều nhấn mạnh, để biết định mức chi phí hiện tại là cao hay thấp phải thẩm định, kiểm toán. Bản thân đại lý phải có kế hoạch kinh doanh theo đúng thị trường, cạnh tranh thị phần… Quan trọng hơn là phải tiến tới thị trường có cạnh tranh. Nếu phân phối xăng dầu nằm trong một cơ quan độc quyền sẽ tiếp tục dẫn đến các độc quyền khác, làm méo mó giá cả và sẽ luôn gây thiếu hụt nguồn cung, thiệt hại cuối cùng vẫn là người tiêu dùng.