Xuất khẩu tăng trưởng chưa bền vững

Kinhtedothi - Trong các ngành, lĩnh vực năm 2015, xuất khẩu (XK) hàng hóa vẫn là điểm sáng, với 10 điểm vượt trội. Tuy nhiên, cùng với đó là những thách thức cũng không nhỏ, bởi về lĩnh vực xuất, nhập khẩu cũng còn những yếu kém, bất cập, cùng những cơ hội để hàng hóa nước ngoài tràn vào Việt Nam.

Những điểm nhấn

Điểm vượt trội đầu tiên phải kể đến đó là, kim ngạch XK hàng hóa đạt mức cao nhất từ trước tới nay. Năm 2015 so với năm 2014, kim ngạch XK hàng hóa tăng khoảng 8%. Kết quả này đạt được trong điều kiện giá cả XK tiếp tục giảm so với năm trước, đặc biệt là giá dầu thô, một số nông, thủy sản trong điều kiện kim ngạch xuất, nhập khẩu của nhiều nước là đối tác thương mại lớn của Việt Nam bị sụt giảm về tốc độ tăng hoặc bị giảm tuyệt đối, là một cố gắng lớn trong nỗ lực mở cửa, hội nhập ngày một sâu, rộng, với tầm cao mới.

Với tổng kim ngạch XK hàng hóa đạt quy mô và tốc độ tăng đạt được như trên, kim ngạch XK bình quân đầu người của Việt Nam đạt xấp xỉ 1.770 USD, cao hơn nhiều so với năm 2014 (1.655 USD/người), cao nhất từ trước tới nay.

KIM NGẠCH XUẤT KHẨU HÀNG HÓA QUA CÁC NĂM (TỶ USD)

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Bên cạnh đó, mặc dù tốc độ tăng GDP và GDP bình quân đầu người tính bằng USD theo tỷ giá hối đoái cao lên, nhưng tỷ lệ XK hàng hóa/GDP năm 2015 đạt khoảng 81,5%, cao hơn tỷ lệ 79,2%, cao nhất từ trước tới nay và thuộc loại cao trên thế giới. Điều đó chứng tỏ độ mở của nền kinh tế Việt Nam thuộc loại khá rộng và tăng nhanh chóng.

Tính theo mặt hàng XK, có 23 mặt hàng đạt trên 1 tỷ USD, trong đó có 8 mặt hàng đạt trên 5 tỷ USD, đặc biệt, lần đầu tiên Việt Nam có 1 mặt hàng (điện thoại các loại và linh kiện) vượt qua mốc 30 tỷ USD. Đóng góp lớn (tăng từ 500 triệu USD trở lên) vào mức tăng kim ngạch tuyệt đối có 7 mặt hàng (điện thoại, máy tính, dệt may, giày dép, máy ảnh và máy quay phim, máy móc và dụng cụ phụ tùng, gỗ và sản phẩm gỗ). Trong khi đó, tính theo thị trường XK, có 29 nước và vùng lãnh thổ đạt trên 1 tỷ USD, trong đó có 7 thị trường đạt trên 5 tỷ USD (Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Hongkong (Trung Quốc), Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Đức); đặc biệt, lần đầu tiên có 1 thị trường (Mỹ) vượt qua mốc 30 tỷ USD. Ngoài ra cũng phải kể đến việc cơ cấu XK có sự chuyển dịch theo hướng tích cực.

Các mặt hàng có kỹ thuật - công nghệ cao (điện thoại, máy tính, máy ảnh và máy quay phim, máy móc), các mặt hàng sử dụng nhiều lao động (dệt may, giày dép, gỗ và sản phẩm gỗ, túi xách và ví, mũ, ba lô, ô dù...) tăng cao hơn, nên tỷ trọng tăng lên.

Mặc dù vị thế đã chuyển từ xuất siêu trong 3 năm trước sang nhập siêu trong năm nay, nhưng một mặt đã thể hiện nhu cầu đầu tư, sản xuất tiêu dùng tăng lên; mặt khác, nhập siêu chủ yếu là đầu năm, từ mấy tháng nay đã xuất siêu và tính chung cả năm tỷ lệ nhập siêu so với XK thực tế cũng thấp xa so với Nghị quyết của Quốc hội (khoảng 2% so với 5%). Kim ngạch XK tuy chưa đạt được kế hoạch của năm nay (tăng 10%, tức là phải đạt 165,2 tỷ USD), nhưng nếu so với kế hoạch 5 năm (tăng 10%/năm, hay đến năm 2015 đạt 116,3 tỷ USD), thì sau khi đã vượt trước 2 năm (từ năm 2013), năm nay đã vượt rất xa (tới 45,9 tỷ USD, bình quân thời kỳ 2011 - 2015 tăng 17,6%/năm).

Mục tiêu đề ra cho năm 2016 là tăng 10% và nhập siêu ở mức 5% - tính ra kim ngạch XK phải đạt 178,4 tỷ USD, hay tăng 16,2 tỷ USD; mức nhập siêu sẽ là trên 8,9 tỷ USD. Đây là mục tiêu có tính khả thi, bởi vì với 8 hiệp định thương mại tự do (FTA) cũ đã ký, với các FTA thế hệ mới, việc tham gia Hiệp định Đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP), Cộng đồng Kinh tế ASEAN... sẽ mở ra cơ hội để thu hút đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh XK vào các thị trường lớn.

Nhưng vẫn bấp bênh

Tuy nhiên, thách thức cũng không nhỏ. Những yếu kém, bất cập thể hiện trên nhiều mặt. Cơ cấu hàng XK tuy chuyển dịch, nhưng còn chậm, tỷ trọng hàng nguyên liệu thô, chưa chế biến hoặc mới sơ chế, hàng gia công, lắp ráp còn lớn. Hàng có thương hiệu riêng và XK thẳng chưa nhiều. Giá XK giảm (ước 2,6%, nhiều mặt hàng còn giảm sâu hơn, nhất là dầu thô, cà phê...).

Bên cạnh một số mặt hàng đóng góp mức tăng lớn, cũng có một số mặt hàng có mức giảm lớn (trên 500 triệu USD), như dầu thô, thủy sản, cà phê... Địa bàn XK vẫn tập trung ở những nơi thu hút nhiều vốn đầu tư nước ngoài. Thị trường XK là châu Phi, một số nước Đông Âu cũ còn có quy mô nhỏ. Bên cạnh những thị trường có mức tăng lớn cũng còn một số thị trường giảm lớn, như Australia, Nhật Bản...

Bên cạnh các thị trường xuất siêu lớn, cũng còn một số thị trường nhập siêu lớn và tăng lên, như Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Thái Lan... Khu vực kinh tế trong nước XK bị giảm, tỷ trọng trong tổng kim ngạch XK giảm (chỉ còn dưới 30%), nhập siêu lớn và tăng lên. Trong khi khu vực có vốn đầu tư nước ngoài XK tăng, tỷ trọng tăng (chiếm hơn 70%), nhập khẩu cũng tăng và xuất siêu tăng không đáng kể.