Với chính sách khuyến khích và hỗ hỗ của nhà nước đối với nguồn năng lượng tái tạo, vài năm gần đây đã có hàng trăm dự án điện mặt trời ĐMT) được triển khai xây dựng, tập trung tại nhiều tỉnh: Ninh Thuận, Bình Thuận, Đắk Lắk, Tây Ninh, Bình Phước, Lâm Đồng...
Tuy nhiên có một thực tế, sự phát triển quá nóng của các dự án ĐMT tập trung vào các các khu vực có nguồn bức xạ lớn đã dẫn đến nguy cơ quá tải lưới điện và mất an toàn trong vận hành hệ thống điện.
| Một dự án điện mặt trời được đưa vào vận hành. Điện mặt trời áp mái là nguồn năng lượng xanh phát huy nhiều lợi ích. |
Theo thống kê, 2 tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận hiện có 38 nhà máy điện gió, điện mặt trời, với tổng công suất đặt 2.027 MW. Dự kiến, đến tháng 12/2020, công suất điện gió và điện mặt trời ở 2 tỉnh này sẽ tăng lên 4.240 MW. Trong khi nguồn công suất tại chỗ rất lớn thì nhu cầu phụ tải của Ninh Thuận và Bình Thuận lại rất nhỏ dẫn đến thực trạng đa số các đường dây, TBA từ 110-500 kV trên địa bàn đều quá tải. Trong đó có đường dây quá tải lên đến 360%. Mức mang tải của các đường dây còn tiếp tục tăng lên trong thời gian tới khi tiếp tục có nhiều dự án đang trong giai đoạn hoàn thiện đưa vào vận hành.
Theo báo cáo của Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN), Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ thiếu điện, nhất là giai đoạn từ 2021-2025 và sau đó. Đặc biệt, dự báo đến năm 2023, hệ thống sẽ thiếu hụt khoảng 12 tỷ kWh, chiếm 5% so với nhu cầu của cả nước.
Trong bối cảnh hệ thống điện đang chịu nhiều áp lực về bảo đảm cung ứng điện, đặc biệt sau năm 2020 khi cả nước không có nguồn khai thác mới, đòi hỏi phải tiếp tục đa dang hóa các nguồn năng lượng tái tạo, đặc biệt là nguồn năng lượng mặt trời đáp ứng nhu cầu điện cho phát triển kinh tế, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.
Một trong giải pháp được coi là khả thi nhất hiện nay là phát triển điện mặt trời áp mái (ĐMTAM)- là loại hình ĐMT được lắp đặt với quy mô nhỏ trên mái nhà dân, mái tòa nhà thương mại, mái công xưởng, nhà máy... với quy mô vài kW tới MW.
Trang trại năng lượng xanh
Theo EVN, ĐMTAM có thể nối lưới trực tiếp vào lưới điện hạ thế và trung thế, không gây quá tải. Đối với các hộ dân, doanh nghiệp, khi lắp đặt ĐMTAM có thể làm cho nhiệt độ trong nhà mát hơn, tiết kiệm chi phí, đồng thời có thể bán lại điện cho EVN…
Theo các chuyên gia về ngành điện, quy mô các dự án ĐMT thường từ suýt soát 50 MW tới vài trăm MW. Một dự án ĐMT có quy mô 50 MW cần diện tích đất bằng phẳng khoảng 60 hecta, khá tốn đất đai. Trong khi đó, ĐMTAM tận dụng diện tích mặt bằng mái lớn tại các khu dân cư, cơ sở sản xuất của doanh nghiệp. Một trong những hướng đi được các chuyên gia nhìn nhận có nhiều khả thi hiện nay là phát triển ĐMTAM tại các trang trại sản xuất nông nghiệp hộ gia đình.
Theo đó, mô hình này vừa tận dụng mặt bằng mái phát điện để phục vụ cho sản xuất, tiết kiệm chi phí, đồng thời phát huy được nguồn lực đất đai bên dưới. Khi áp dụng mô hình này, cả địa phương, doanh nghiệp và người dân đều được lợi bởi đây là mô hình sản xuất xanh, sạch, thân thiện với môi trường, doanh nghiệp tiết kiệm được chi phí, thu hút thêm lao động tại các địa phương, đồng thời chia sẻ những áp lực cho ngành điện.
Tại Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg do Thủ tướng Chính phủ ban hành đã nêu rõ về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án ĐMT tại Việt Nam, trong đó có nêu giá bán điện từ các nhà máy ĐMT, bao gồm cả từ trang trại ĐMT và ĐMTAM là 9,35 US cent/ kWh (2086 đồng/ kWh theo tỷ giá chuyển đổi năm 2017).
Để khuyến khích hơn nữa phát triển ĐMTAM, ngày 8/1/2019 Thủ tướng Chính phủ lại ban hành Quyết định số 02/2019/QĐ-TTg của về sửa đổi một số điều của Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg ngày 11/4/2017, trong đó thay vì hộ đầu tư ĐMTAM chỉ bán phần dư của điện từ nguồn ĐMTAM như quy định trước (qua cơ chế bù trừ), thì sẽ được bán toàn bộ lượng điện sản xuất từ ĐMTAM với giá ưu đãi, còn vẫn mua riêng rẽ điện của EVN với giá hiện hành (bình quân 1720 đồng/ kWh) qua điện kế 2 chiều.
Thực hiện chủ trương của Chính phủ, EVN đã chỉ đạo các đơn vị trực thuộc tiên phong triển khai lắp đặt hệ thống điện mặt trời áp mái, tính đến cuối năm 2018, các đơn vị trực thuộc đã lắp đặt được 54 công trình với tổng công suất 3,2 MWp. Đối với khách hàng là các công sở, doanh nghiệp, hộ gia đình…, các Tổng Công ty Điện lực và Công ty điện lực đã ký kết thực hiện đấu nối, lắp đặt công tơ hai chiều, xác nhận chỉ số công tơ và sản lượng điện năng giao nhận với 1800 khách hàng đăng ký bán điện mặt trời áp mái với tổng công suất 30,12 MWp.
Mặc dù vậy, tại cuộc hội thảo mới đây, ông Trần Đình Nhân, Tổng giám đốc EVN cho biết dù đã có định hướng, cơ chế hỗ trợ của Chính phủ và sự vào cuộc tích cực của các Bộ, ngành, song hai năm qua địa phương song 2 năm qua mới có 1.800 hộ tham gia lắp đặt điện mặt trời với khoảng 30 MW còn quá nhỏ so với tiềm năng.
Theo phản ánh từ các đơn vị điện lực và các chuyên gia, việc người dân chưa mặn mà với ĐMTAM là do khả năng tài chính ban đầu của hộ gia đình, khu vực phía Bắc và Trung Bộ có giờ nắng ít hơn các tỉnh phía Nam nên hiệu quả đầu tư còn thấp, nhận thức tại một số địa phương còn chưa đúng và đầy đủ về nguồn năng lượng tái tạo…
Từ những rào cản nêu trên, EVN đã đưa ra nhiều kiến nghị như: tuyên truyền quảng bá về lợi ích của phát triển ĐMTAM; Chính phủ nên có các cơ chế hỗ trợ các hộ gia đình một phần kinh phí đầu tư ban đầu nhằm khuyến khích các hộ lắp đặt ĐMTAM; Bộ Công Thương sớm ban hành Thông tư thay thế, hoặc sửa đổi Thông Tư 16/2017/TT-BCT về tiêu chuẩn kỹ thuật và cơ chế mới khuyến khích ĐMTAM…
