Thay đổi là tất yếu
Sau hơn 120 năm tồn tại, những chiếc vé giấy (loại vé từ) để đi xe buýt hay tàu điện sẽ chỉ còn lại trong ký ức của người dân Paris kể từ ngày 21/9/2023. Cơ quan Quản lý giao thông vùng Ile-de-France (IdFM) đã tiến hành thay thế loại vé này bằng thẻ thông minh và các ứng dụng trên điện thoại để hành khách di chuyển qua các cửa soát vé.
Với việc thử nghiệm thành công vào thập niên 90, những tiềm năng to lớn của thẻ thông minh đã nhanh chóng hấp dẫn và thúc đẩy nhiều TP triển khai áp dụng rộng rãi trong vận tải hành khách công cộng.
Là một bộ phận không thể thiếu của giao thông công cộng, trước hết hệ thống thẻ vé đóng vai trò phương tiện thông hành và thanh toán dịch vụ giữa bên mua là hành khách và bên bán là nhà cung cấp vận tải công cộng.
Những hình thức sơ khai ban đầu của thẻ vé là loại vé giấy, vé token (làm bằng kim loại, có kích cỡ đồng xu). Điều đáng nói là “sức sống” bền bỉ của hai loại thẻ hoàn toàn thủ công này. Cho đến nay, vé giấy vẫn phổ biến ở nhiều nơi kể từ khi xuất hiện vào năm 1840. Tại Hoa Kỳ, trên một số tuyến metro ở các TP lớn như New York, Philadelphia, Los Angeles, hành khách tiếp tục sử dụng token cho đến những năm 2000, sự đơn giản có lẽ chính là lý do giúp các loại thẻ này vẫn tồn tại hơn một thế kỷ.
Thế hệ thẻ vé từ, chất liệu bằng giấy hoặc nhựa và có in dải từ tính, ra đời muộn hơn và được triển khai rộng rãi từ những năm 1970. Loại thẻ này có ưu điểm là có thể tái sử dụng, tiết kiệm chi phí sản xuất. Tuy nhiên, nhược điểm của chúng là dễ bị “mòn” từ tính trên thẻ sau quá trình sử dụng.
Thập niên 90 chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ tin học viễn thông (ICT-Information and Communication Technologies), đồng thời các quốc gia bắt đầu hướng tới những mục tiêu phát triển bền vững. Hai làn sóng này nhanh chóng lan sang lĩnh vực giao thông vận tải nói chung và giao thông công cộng nói riêng, tạo ra sự thay đổi lớn về công nghệ, trong đó có công nghệ thẻ vé.
Thẻ thông minh, loại tiếp xúc và không tiếp xúc, có kích cỡ của một chiếc thẻ ngân hàng và hoạt động giống một chiếc máy tính tối giản. Độ bền cao, tốc độ soát vé nhanh, thanh toán không dùng tiền mặt là những ưu điểm lớn của thẻ thông minh.
Tại Moscow (Liên bang Nga), từ năm 2013 chính quyền TP đã đưa vào sử dụng thống nhất thẻ Troika cho toàn bộ mạng lưới giao thông công cộng. Kết quả cho thấy loại thẻ thông minh này rút ngắn 40% thời gian soát vé trên các tuyến metro, 5 - 20 phút trên các tuyến xe buýt. Không còn vé giấy cũng giúp TP này xanh, sạch hơn và tiết kiệm khoảng 39 triệu đô la Mỹ mỗi năm.
Một phiên bản khác của thẻ thông minh là sử dụng thẻ ngân hàng trong giao thông công cộng, phổ biến nhất là loại thẻ EMVcủa 3 nhà cung cấp dịch thanh toán quốc tế: Europay, Mastercard và Visa. Do EMV là chuẩn thanh toán rộng rãi trên hệ thống tài chính, ngân hàng toàn cầu, nên loại thẻ này có lợi thế đặc biệt lớn, từ khả năng tích hợp linh hoạt với các dịch vụ khác (bán lẻ, taxi, đỗ xe…) và đến khả năng liên thông giữa hệ thống giao thông công cộng của nhiều TP, thậm chí vượt qua biên giới các quốc gia.
Chìa khóa để nâng cao chất lượng vận tải
So với thời gian đầu tư xây dựng một tuyến BRT hay đường sắt đô thị, thời gian vận hành hệ thống giao thông công cộng dài hơn rất nhiều. Đồng nghĩa với tiềm năng, cơ hội lâu dài cho các nhà cung cấp thẻ thông minh. Vì vậy, các nhà sản xuất, cung cấp thẻ thông minh không ngừng nghiên cứu, cải tiến công nghệ và đưa ra nhiều giải pháp thẻ vé cho dịch vụ giao thông công cộng.
Sự chuyển đổi từ các loại vé truyền thống (vé giấy, token…) sang thẻ thông minh trong giao thông công cộng đã và đang diễn ra trên cả chiều rộng và chiều sâu. Cùng với đó là sự hình thành một thị trường thẻ vé thông minh rộng lớn, quy mô toàn cầu giá trị hàng chục tỷ đô la Mỹ.
Mới đây, Tập đoàn Samsung đã phối hợp với IdFM triển khai thử nghiệm sử dụng đồng hồ thông minh Galaxy Watch thế hệ 4, 5, 6 với khoảng 10 nghìn tình nguyện viên để di chuyển trong mạng lưới giao thông công cộng của Paris. Kết quả thử nghiệm sẽ là cơ sở để Samsung nâng cấp, cập nhật thiết bị, phần mềm của mình cho phép người dùng “lướt” nhanh qua các máy/cửa soát vé, kể cả khi mang theo hành lý. Một sự hợp tác đầy tiềm năng ngay trước thềm Oplympic2024 sẽ được tổ chức tại TP này và dự kiến thu hút khoảng 9,7 triệu du khách.
Rõ ràng thẻ thông minh không chỉ là chìa khóa quan trọng để nâng cao chất lượng vận tải hành khách công cộng, mà còn là xu thế mà chính quyền các TP đang nghiên cứu, lựa chọn nhằm góp phần xây dựng một đô thị thông minh, bền vững.
Hai kịch bản chuyển đổi được phân tích, lựa chọn là thay thế đồng loạt cho cả mạng lưới giao thông công cộng hoặc thay thế từng phần, chấp nhận sử dụng song song cả vé giấy và thẻ thông minh.
Những TP có nền tảng tài chính và trình độ phát triển cao thường dùng phương án thứ nhất, loại bỏ ngay các loại vé giấy và tập trung hoàn thành chuyển đổi sang thẻ thông minh trong thời gian tương đối ngắn. Các TP khác thực hiện chuyển đổi theo lộ trình từng bước, nâng cấp từng phần hệ thống phù hợp với nguồn lực cho phép.
Dù lựa chọn kịch bản nào, chính quyền các TP cần phải trả lời câu hỏi đầu tiên về khung tiêu chuẩn áp dụng. Vì hiện nay công nghệ thẻ thông minh của các nhà cung cấp chủ yếu là độc quyền và hầu như không thể tương thích với nhau. Một bài toán không dễ tìm lời giải!
