Tuy nhiên, hiện nay tình trạng quy hoạch treo, dự án treo vẫn xảy ra ở nhiều nơi, làm ảnh hưởng đến lợi ích của người dân, Nhà nước và nhất là gây lãng phí nguồn lực xã hội, phá vỡ tổng thể về quy hoạch, kiến trúc, hạ tầng đô thị.
Lãng phí do quy hoạch treo, dự án treo
Tại Hà Nội cũng như các đô thị lớn trong cả nước, nhiều năm qua, tình trạng quy hoạch treo, dự án treo diễn ra ở nhiều nơi làm người dân không thể đầu tư xây dựng nhà cửa, phát triển kinh tế. Tình trạng quy hoạch treo xuất phát từ rất nhiều nguyên nhân khác nhau, tuy nhiên Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam Đào Ngọc Nghiêm cho rằng, một trong những nguyên nhân chính là do các quy hoạch đô thị đều có giai đoạn quy hoạch khoảng 10 – 20 năm hoặc xa hơn nên nhiều đồ án không thể thực hiện trong một sớm, một chiều vì thiếu nguồn lực. Trong khi đó, cũng không huy động được nhà đầu tư vào thực hiện các khu vực đã có quy hoạch, vì chưa tạo ra sự hấp dẫn. Do đó dẫn đến tình trạng quy hoạch treo, dự án treo, đất đai không được khai thác, sử dụng có hiệu quả, gây lãng phí.
Thời gian qua, các địa phương đã rốt ráo vào cuộc xử lý nhưng hiệu quả chưa cao, các dự án chậm tiến độ kéo dài vẫn khó xử lý triệt để. Tại Hà Nội, qua rà soát đến nay có hơn 700 dự án vốn ngoài ngân sách có sử dụng đất chậm triển khai, với tổng diện tích đất trên 5.000ha, nằm rải rác ở khắp các quận, huyện. Từ công trình phục vụ dân sinh đến cả những dự án nằm ở trung tâm TP được xem là “đất vàng” cũng rơi vào hoàn cảnh “đắp chiếu”. Mặc dù tình trạng này đã diễn ra hàng chục năm nay nhưng trên thực tế việc xử lý những dự án treo không phải là vấn đề đơn giản. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do trong quá trình rà soát, UBND quận, huyện báo cáo chưa đầy đủ về thông tin, tính pháp lý của dự án. Đồng thời, chưa nghiêm túc trong công tác giám sát đầu tư, thiếu chế tài xử phạt chủ đầu tư không hợp tác. Ngoài ra, do thay đổi chính sách đất đai, quy hoạch, chính sách giải phóng mặt bằng... Để chấm dứt hoạt động của dự án cũng cần phải đối chiếu sai phạm, phù hợp quy định pháp luật để có cơ sở thu hồi.
Giải pháp quy hoạch tạm thời
Các chuyên gia đánh giá, thực tế ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và
Quy hoạch giai đoạn quá độ không chỉ là một công cụ giúp truyền đạt các giá trị do dự án mang lại mà còn tạo ra sự giao lưu với cộng đồng cư dân trong tương lai. Việc xây dựng “nền văn hóa chung” tiến bộ, có tính đặc thù của từng địa điểm có thể được thực hiện nhanh chóng hơn, từ đó tạo được sự hòa nhập của dự án mới vào môi trường xung quanh và củng cố sự gắn kết giữa các cư dân tương lai. Quy hoạch giai đoạn quá độ rất cần được sự quan tâm của giới chuyên gia Việt Nam và các cấp chính quyền địa phương cũng như cơ quan, ban ngành có liên quan.
Giám đốc PRX-Vietnam Emmanuel Cerise
ngay cả ở các đô thị nhỏ hơn, hiện tượng đất đô thị mòn mỏi chờ dự án triển khai vẫn khá phổ biến. Để không lãng phí nguồn lực quan trọng này, Giám đốc PRX-Vietnam Emmanuel Cerise đã chia sẻ kinh nghiệm quy hoạch cho giai đoạn quá độ đô thị ở Pháp trong hơn 10 năm qua, đặc biệt ở Vùng Île-de-France, nhằm khai thác tối ưu quỹ đất trong các giai đoạn chờ triển khai dự án chính thức. “Trong hơn 10 năm qua, quy hoạch giai đoạn quá độ tại Vùng Île-de-France đã quy tụ được nhiều ý tưởng, sáng kiến nhằm tạo nên sức sống tạm thời cho nhiều địa điểm là những khu đất hoặc công trình chưa được đưa vào khai thác. Tuy cách làm này chưa thực sự phổ biến đối với tất cả các trường hợp dự án bị bỏ hoang, song vẫn cho thấy đây là một công cụ quan trọng để phát huy giá trị tại nhiều khu vực và là đòn bẩy cho các dự án đô thị sáng tạo hơn” - ông Emmanuel Cerise cho hay.
Những khu đất bị bỏ hoang trước đây tại Vùng Île-de-France thường bị đánh giá một cách tiêu cực, nhất là trong bối cảnh Thủ đô nước Pháp luôn phải chịu nhiều áp lực lớn về quỹ đất cho phát triển. Vì vậy, việc áp dụng quy hoạch giai đoạn quá độ không chỉ tạo nên sự thay đổi về hình ảnh, giá trị cho các dự án mà còn mang đến thay đổi trong cách thức phát triển đô thị. Bên cạnh đó, do các dự án đô thị thường phải triển khai thực hiện trong thời gian dài nên quy hoạch giai đoạn quá độ đã góp phần khai thác được tối ưu quỹ đất trong giai đoạn chờ triển khai dự án chính thức.
Nhìn nhận về vấn đề này tại Việt Nam, ông Emmanuel Cerise đánh giá, tuy khái niệm quy hoạch giai đoạn quá độ chưa phổ biến ở Việt Nam, song một số thử nghiệm về chuyển đổi công năng đã từng được thực hiện, đặc biệt là với trường hợp khu Zone 9 ở Hà Nội – địa điểm quy tụ các hoạt động văn hóa tại một khu đất công nghiệp bị bỏ hoang tạm thời sau khi thỏa thuận được với chủ sở hữu của địa điểm này. Nhờ có các thủ tục dễ dàng thành lập DN hoặc hoạt động kinh doanh tại Việt Nam, cũng có những cơ sở kinh doanh nhà hàng hoặc quán cà phê được bố trí với các kết cấu mang tính tạm thời tại những địa điểm hoặc thậm chí là những công trình chưa được khai thác theo công năng chính thức (như trường hợp quán bar Café Thủ Đô ở Hà Nội).
Giám đốc PRX-Vietnam cũng cho rằng, các ví dụ tại Vùng Île-de-France cũng cho thấy, những địa điểm nằm trong nội đô khi trở thành không gian tự do, được kiểm soát và phân luồng, đều được người dân địa phương đánh giá cao. Trong khi đó, các đô thị Việt Nam nói chung, đô thị lớn nói riêng hiện nay thiếu không gian công cộng, văn hóa, sân chơi thể thao. Việc sử dụng đất chờ dự án, trong một thời gian dài hoặc thậm chí trong một thời gian tương đối ngắn vài tháng, có thể được khai thác để bù đắp khoảng trống này. Các mô hình khai thác sân bóng mini hiện nay thường đòi hỏi rất ít kinh phí đầu tư và trang thiết bị. Với những địa điểm dành cho sáng tạo nghệ thuật đôi khi cũng không cần đầu tư quá nhiều về cơ sở hạ tầng.q
