“Không nên hô hào phát triển tập đoàn kinh tế (TĐKT), rồi trao đặc quyền, đặc lợi để khuyến khích. Nên để thị trường tự vận động, khi các DN phát triển tới mức đủ lớn sẽ thành TĐ. Nhà nước chỉ đứng ngoài kiểm soát nhằm hạn chế rủi ro tới nền kinh tế do các TĐ tạo ra, chống độc quyền…”, đó là ý kiến mà TS Trần Tiến Cường - nguyên Trưởng ban Cải cách đổi mới DN Nhà nước (DNNN), Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư (CIEM) đóng góp vào Báo cáo nghiên cứu thực trạng và giải pháp phát triển bền vững TĐKT ở Việt Nam do CIEM vừa công bố.
Ghi nhận sức vươn của tập đoàn tư nhân
Báo cáo trên cũng cho thấy, kể từ năm 2005 đến nay, các TĐKT Nhà nước tăng khá nhanh và chiếm tỷ lệ áp đảo trong nhóm các DN có quy mô lớn nhất (15 vị trí trong top 20 DN, TĐKT lớn nhất Việt Nam). Các TĐ này giữ vị trí thống lĩnh theo ngành: 99% trong sản xuất phân bón, 97% trong khai thác than, 94% trong sản xuất điện, gas; 91% trong truyền thông; 88% trong lĩnh vực bảo hiểm. Mặc dù có những chuyển biến tích cực tại các TĐKT Nhà nước nhưng Báo cáo cũng ghi nhận sự vươn lên mạnh của các TĐKT tư nhân khi có sự tăng trưởng nhanh về tổng giá trị tài sản và vốn: Giai đoạn 2005 – 2013, tăng trưởng vốn chủ sở hữu 37,42%, tài sản tăng 42,85%. Sau khi hình thành, các TĐKT đều có sự tăng trưởng khá ấn tượng về tất cả các chỉ tiêu. Thực tế, các TĐKT tư nhân có mức độ hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu tốt hơn so với các TĐKT Nhà nước: Tỷ lệ lợi nhuận trên vốn (ROE) bình quân của 20 TĐKT lớn nhất thuộc khu vực tư nhân đạt 8,45% trong năm 2012 và 12,27% trong năm 2013, trong khi các TĐKT, tổng công ty, DNNN ước đạt 5,28% trong năm 2012 và 7,30% trong năm 2013.
Ông Bùi Văn Dũng - Trưởng ban Cải cách và Phát triển DN (CIEM) đánh giá, kết quả khảo sát trên cho thấy, các TĐKT tư nhân dường như đang có những bước phát triển bền vững hơn so với các TĐKT Nhà nước. Tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu bình quân của các TĐ tư nhân duy trì ổn định ở mức xấp xỉ 55%, cao hơn một chút so với tỷ lệ 50% của toàn bộ khu vực DN Việt Nam (không kể những DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài - FDI). Trong khi đó, các DNNN có xu hướng sử dụng đòn bẩy tài chính nhiều hơn DN tư nhân.
Cần thống nhất cách nhìn về tập đoàn
Dù đã hơn 10 năm thành lập TĐKT nhưng chúng ta vẫn loay hoay, điều đó cho thấy hiện chưa có nhận thức thống nhất về TĐKT, vẫn có những nhận thức khác nhau về mô hình này ở Việt Nam. Cụ thể, theo phân tích của ông Bùi Văn Dũng, trước năm 2005, TĐKT được xác định là pháp nhân kinh tế, còn hiện nay theo Luật DN (số 60/2005/QH11) thì TĐKT được xác định là “nhóm công ty có quy mô lớn”. Khái niệm này dẫn đến 2 cách hiểu: Một là, nhóm công ty có số lượng lớn các công ty và trong đó có thể bao gồm cả công ty quy mô lớn và công ty quy mô không lớn. Cách hiểu thứ hai là nhóm công ty chỉ bao gồm các công ty có quy mô lớn. Còn theo chuẩn mực kế toán xác định “TĐKT bao gồm công ty mẹ và các công ty con”.
Từ thực tế này nên thời gian qua, theo TS Đinh Quang Ty - Hội đồng Lý luận T.Ư (đơn vị đặt hàng nghiên cứu) cho rằng, các TĐKT Nhà nước thành lập thời gian qua thiên về chính trị nhiều hơn yếu tố kinh tế. “Phong trào TĐKT ai cũng biết, bên cạnh cái được đã có một số bất ổn lớn liên quan tới khối TĐKT Nhà nước, khởi nguồn là Vinashin, rồi Vinalines. Trong 10 năm qua, nền kinh tế Việt Nam có những trục trặc lớn, và những trục trặc đó liên đới gì với các TĐKT? Lợi ích nhóm, sân sau có hay không?.. Những câu hỏi lớn đó vẫn chưa được trả lời” - TS Đinh Quang Ty đặt câu hỏi.
Ở góc độ khác, Viện trưởng CIEM Nguyễn Đình Cung đưa ra dẫn chứng, cách Bộ Công Thương đang bảo vệ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho thấy, Bộ này đang đứng ở vai chủ sở hữu để ứng xử chứ không phải là cơ quan quản lý Nhà nước. Vì thế, trật tự thị trường không được quản lý, không cạnh tranh lành mạnh, tạo ra dư địa cho địa tô, cho lợi ích nhóm.
Cần hướng tới việc thành lập TĐKT dựa trên nguyên tắc thị trường, dựa trên nhu cầu nội tại của các DN. Với TĐKT Nhà nước, phải tái cơ cấu hướng tới sử dụng hiệu quả nguồn lực tài nguyên, vốn; thiết lập và vận hành hệ thống giám sát; Nhà nước phải thực hiện tốt chức năng chủ sở hữu với tư cách một nhà đầu tư; áp dụng nguyên tắc, kỷ luật thị trường với tất cả các TĐKT… Đó là những vấn đề cấp thiết trong công cuộc tái cơ cấu tổng thể nền kinh tế hiện nay.
Khai thác than của Tập đoàn TKV tại Quảng Ninh.
|
