Tại hội thảo, nhiều ý kiến về việc thực hiện các mục tiêu trong Quyết định của Thủ tướng Chính phủ số 508/QĐ/2022/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược cải cách thuế đến năm 2030. Trong đó, chuyên gia đề xuất phương thức đánh thuế hỗn hợp để hài hòa nhiều mục tiêu khác nhau.
Bảo đảm nguyên tắc hài hòa lợi ích Nhà nước, người dân và doanh nghiệp
Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Tổng Thư ký VCCI Đậu Anh Tuấn cho rằng, bên cạnh những kết quả quan trọng đạt được trong việc định hướng sản xuất, tiêu dùng của xã hội, điều tiết thu nhập của người tiêu dùng; tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước (NSNN), cộng đồng DN kỳ vọng thuế TTĐB cần đáp ứng yêu cầu cao hơn như cần đảm bảo được một môi trường kinh doanh ổn định, thuận lợi, hài hòa lợi ích của Nhà nước, người dân và DN.
Trong khi đó, Chủ tịch VTCA Nguyễn Thị Cúc nhấn mạnh, trong 32 năm qua (1990 - 2022), nước ta đã ban hành và sửa đổi bổ sung thuế TTĐB một cách linh hoạt với mục tiêu định hướng sản xuất kinh doanh, hướng dẫn tiêu dùng, bảo đảm sức khỏe cộng đồng. Theo bà Nguyễn Thị Cúc, tăng thuế TTĐB nhằm hạn chế tiêu dùng thuốc lá là việc làm cần thiết.
Bên cạnh một chính sách thuế hợp lý, các biện pháp khác như: Tuyên truyền về tác hại thuốc lá; kiểm soát và hạn chế thuốc lá nhập lậu; thực hiện nghiêm việc phạt trực tiếp vào hành vi hút thuốc lá nơi công cộng… cũng cần được thực hiện một cách đồng bộ.
Chính vì thế việc tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá nên có lộ trình để các DN sản xuất kinh doanh có thể điều chỉnh, sắp xếp bố trí hoạt động sản xuất, kinh doanh, vừa đảm bảo vừa ổn định sản xuất, vừa đóng góp nguồn thu cho NSNN, hạn chế thuốc lá lậu, tránh thất thu thuế, đồng thời góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Lộ trình này cần cân nhắc cả về thời gian và mức thuế điều tiết.
“Chúng tôi đề xuất hai năm đầu thực hiện phương pháp thuế hỗn hợp - tương đối và tuyệt đối, bên cạnh thuế suất 75% có thể tăng thêm mức thuế tuyệt đối từ 1.000 đồng/bao. Tiếp đến sẽ nâng dần theo lộ trình 2 năm tiếp theo nâng từ 1.000 đồng/bao lên 1.500 đồng/bao. Từ năm thứ 5 sẽ điều chỉnh tăng 2.000 đồng/bao” - bà Nguyễn Thị Cúc nêu ý kiến.
Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính) Lê Thị Thùy Vân cho rằng, phương thức đánh thuế TTĐB đối với thuốc lá trên thế giới khá đa dạng (tỷ lệ %, mức tuyệt đối hoặc hỗn hợp).
Tuy nhiên Việt Nam mới chỉ áp dụng phương thức đánh thuế TTĐB đối với thuốc lá theo tỷ lệ phần trăm và phương thức này đang bộc lộ nhiều hạn chế như không theo kịp tốc độ lạm phát, khuyến khích sự gia tăng thuốc lá giá rẻ hiện đang sẵn có trên thị trường, từ đó, gia tăng khả năng tiếp cận và hút thuốc lá đối với thanh thiếu niên và tăng tỷ lệ hút thuốc lá thụ động ở trẻ em.
Trong khi đó, phương thức đánh thuế theo mức tuyệt đối và đặc biệt là phương thức đánh thuế hỗn hợp hiện đang được sử dụng phổ biến tại nhiều quốc gia do lợi ích mang lại của phương pháp này, đồng thời khuyến nghị việc tăng thuế TTĐB theo phương pháp hỗn hợp cần có lộ trình để đảm bảo số thuế tuyệt đối tăng qua các năm cần tương ứng với tốc độ lạm phát.
Tổng giám đốc Công ty kiểm toán và tư vấn PwC Việt Nam Đinh Thị Quỳnh Vân cho biết, thế giới hiện phổ biến 3 phương thức đánh thuế TTĐB. Đó là cơ cấu thuế tương đối theo tỉ lệ phần trăm trên giá bán, cơ cấu thuế tuyệt đối (mức thuế cố định tính trên đơn vị hàng hóa) và cơ cấu thuế hỗn hợp (kết hợp giữa thuế tính theo tỉ lệ phần trăm và thuế tuyệt đối).
Trích dẫn số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới, bà Vân cho biết trong 3 phương thức, số quốc gia chọn đánh thuế tuyệt đối là đông nhất (66 quốc gia), tiếp đến là thuế hỗn hợp (61 quốc gia) và thuế theo tỉ lệ phần trăm (47 quốc gia). So với gần 15 năm trước (2008) thì cách tính thuế hỗn hợp có sự gia tăng về số lượng quốc gia chọn lựa.
Phương thức thuế tính theo tỉ lệ phần trăm có ưu điểm là tự động điều chỉnh theo lạm phát. Nhưng cách tính thuế này không thúc đẩy đầu tư sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, vì khi đầu tư nâng cao chất lượng thì giá thành sẽ cao, giá bán phải tăng cao tương ứng, dẫn đến gánh nặng thuế lớn hơn theo hiệu ứng số nhân của cơ cấu thuế.
Chính vì thế, bà Đinh Thị Quỳnh Vân kiến nghị, cải cách cơ cấu thuế theo hướng khuyến khích nâng cao chất lượng để giảm ảnh hưởng xấu đến sức khỏe - chuyển sang hệ thống hỗn hợp và dùng yếu tố thuế tuyệt đối để điều tiết thị trường tiêu thụ một cách hợp lý.
“Nếu Việt Nam tăng thuế TTĐB gây sốc thì thuế TTĐB sẽ là gánh nặng và Việt Nam có thể sẽ đi theo vết xe đổ của Malaysia, Anh, Đức khi tăng thuế TTĐB đột ngột, đột biến. Đó là nạn thuốc lá lậu, thuốc lá bất hợp pháp tràn lan, lấn át thuốc lá truyền thống, khiến ngân sách thất thu, không đạt mục đích giảm lượng người hút thuốc và cũng có thể đẩy nhiều công ty thuốc lá vào chỗ đóng cửa còn người lao động thất nghiệp” - bà Đinh Thị Quỳnh Vân nêu ý kiên.
Cân não bài toán tăng thuế và chống thuốc lá lậu
Tại hội thảo, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam Hồ Lê Nghĩa cho biết, thuốc lá lậu hiện là vấn nạn của thị trường thuốc lá tại Việt Nam. “Hiệp hội đề nghị Nhà nước và các cơ quan hữu quan áp dụng các biện pháp mạnh mẽ và quyết liệt hơn và sử dụng một phần kinh phí từ Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá để đẩy mạnh công tác chống thuốc lá lậu, qua đó tăng nguồn thu ngân sách từ ngành thuốc lá hợp pháp, thay vì đẩy nhanh việc gia tăng thuế và áp đặt thêm các khoản thu mới trên sản phẩm thuốc lá hợp pháp” - ông Hồ Lê Nghĩa nêu rõ.
Dẫn số liệu thống kê việc tăng thuế những năm qua chưa đạt mục tiêu quản lý, không nên là công cụ ưu tiên hàng đầu trong quản lý nhà nước đối với tiêu thụ thuốc lá, TS Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện quản lý kinh tế T.Ư nhấn mạnh đến việc, chính sách thuế tới đây phải đảm bảo giúp DN kinh doanh hợp pháp tiếp tục duy trì và phát triển sản xuất, cung ứng thuốc lá chất lượng cao hơn với chi phí hợp lý, thúc đẩy chuyển sang tiêu thụ thuốc lá có chất lượng với giá hợp lý, hạn chế và quyết liệt đẩy lùi nạn thuốc lá lậu.
“Đối với Nhà nước, thu thuế cao nhất có thể, mà không đánh đổi các 2 mục tiêu lớn này” - ông Cung phân tích. Ngoài ra, theo ông Nguyễn Đình Cung, song với việc áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp (tương đối và tuyệt đối) để định hướng thị trường, tăng chất lượng sản phẩm, Chính phủ cũng cần quyết liệt thúc đẩy các giải pháp phi thuế.
Ông Young Jae Song - Tổng giám đốc Công ty liên doanh BAT - Vinataba, kiến nghị Nhà nước cân nhắc một lộ trình hợp lý với mức tăng phù hợp, chưa nên tăng thuế TTĐB trong vòng 1 - 2 năm tới để tránh việc tăng sốc gây bất ổn thị trường, môi trường kinh doanh và gia tăng thuốc lá lậu cũng như những vấn đề về an sinh xã hội.
Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá thế hệ mới cũng được thảo luận tại Hội thảo. Trong những năm gần đây, thuốc lá thế hệ mới nhập lậu đang dần phổ biến. Dữ liệu khảo sát thị trường cho thấy, ước tính tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá thế hệ mới năm 2021 là 1%, tức là khoảng 280.000, trong đó khoảng 90% là sản phẩm thuốc lá điện tử, còn lại là sản phẩm thuốc lá làm nóng.
Tất cả sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đều là hàng nhập lậu, ảnh hưởng đến ngành sản xuất, kinh doanh thuốc lá trong nước và quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng về quản lý chất lượng và giá cả sản phẩm. Vì lý do đó, ông Young Jae Song kiến nghị, Nhà nước nên nghiên cứu hành lang pháp luật cũng như mức thuế TTĐB hợp lý đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới này; có tiêu chuẩn kiểm soát chất lượng để giảm thiểu rủi ro cho người tiêu dùng, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, hạn chế thuốc lá lậu, ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh của DN đồng thời bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.
Trong Quyết định số 508/QĐ/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chiến lược cải cách thuế đến năm 2030 nêu rõ, xây dựng lộ trình điều chỉnh tăng thuế đối với các mặt hàng thuốc lá, bia, rượu để hạn chế sản xuất, tiêu dùng và thực hiện các cam kết quốc tế; nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối đối với một số hàng hóa, dịch vụ chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.
