Con đường trải đá đổ nhựa đầu tiên nối từ khu Đồn Thủy (nay gần Bệnh viện 108) tới Thành Hà Nội, đi qua các khu đất trống, hồ đầm - chưa có phố nên khi đó cũng chưa có vỉa hè. Chỉ sau những năm 1890, khi lấp hào, phá Thành Hà Nội, đi kèm với làm hệ thống cống thoát nước và hình thành các khu phố vuông vức phía Đông và phía Nam hồ Gươm, đường phố dần hình thành, cùng với nó là các con đường lớn với vỉa hè hai bên cũng dần rõ hình.
Tất nhiên vỉa hè đầu tiên có ở phố Tây. Đã là phố Tây thì theo luật nghiêm ngặt, chả thế mà các vị trưởng lão mấy làng ven phố Tây khi có lệnh nhập vào thành phố phải làm đơn: “Xin cho chúng tôi được là người nhà quê, vì chưa quen với những luật lệ hà khắc của thành phố”. Cái luật lệ ấy bao gồm: Phải xây nhà gạch, cấm sửa nhà mái lá vách đất (dễ cháy), không được vứt rác, thoát nước thải ra vỉa hè, làm mất vệ sinh sẽ bị phạt nặng.
Vỉa hè mới đầu cũng chỉ xây gạch bó vỉa, nền đất nhưng cây cối do thành phố trồng theo thiết kế. Các loại cây cỏ trong vườn cấm chỉ xòe lá ra vỉa hè. Mấy chục năm sống trong những quy định nghiêm túc, dân phố ta cũng theo lệ ấy. Trong nhận thức của người dân Hà Nội từ lâu thì đơn giản chỉ có 2 chữ “chung” và “riêng”.
Nhà tôi cũng ở mặt phố từ lâu, ông bà tôi để lại cho cái nhà riêng có bằng khoán điền thổ đàng hoàng, ngay trong bằng khoán có một nét mực đỏ gọi là chỉ giới đường đó phân vạch rạch ròi, bên trong là sở hữu đất tư, bên ngoài là đất công - “quốc gia công thổ”, một khái niệm rất thiêng liêng mà không có bất cứ công dân nào dám vượt qua.
Vỉa hè Hà Nội đã được bảo toàn hơn 50 năm lịch sử và nó đảm bảo cho thành phố phát triển thương mại, dân sinh mà không gặp bất cứ trở ngại nào. Không một viên gạch tư nào xây lấn, không một kệ hàng nào kê ra vỉa hè. Hàng rong gánh quanh phố thoải mái nhưng ngồi xuống vỉa hè là cảnh sát tuýt còi ngay, bán hàng cũng đứng bán xong rồi đi, không có gánh hàng rong nào bày trên vỉa hè. Hà Nội - Kẻ Chợ phồn vinh bao năm trước đã chứng minh trật tự vỉa hè và kinh tế hàng phố - phố hàng phát triển ngoạn mục.
Những năm chiến tranh phá hoại, vỉa hè bị đào bới làm hầm trú ẩn. Khi bom đạn qua đi thì cái hầm biến thành bể trữ nước, cấp từ đường ống cũ kỹ. Hà Nội muôn vàn khó khăn, nhà cửa chật chội, vỉa hè là nơi bà con dùng để đun bếp lò than, bán nước chè, chữa xe đạp hay đơn giản là kê cái chõng ra nằm ngủ những đêm mất điện, dần dà cả ngày cũng không cất vào. Nhưng những thứ ấy chẳng làm nên nền kinh tế vỉa hè.
Vỉa hè bị lấn chiếm còn bởi thói quen di chuyển bằng xe máy dưới lòng đường, ghếch chân lên là mua được hàng. Hàng và xe bày đến mức không còn vỉa hè để đi bộ nữa - đó là cuộc lấn chiếm vỉa hè làm kinh tế, gọi tắt là kinh tế vỉa hè. Mua bán trên hè quen dần tới mức ngại vào chợ vì phải gửi xe và được thể, chợ cóc tràn ra vỉa hè lòng đường.
Nhà cửa chật chội, mỗi tối các nhà cất vài cái xe máy vào nhà, rút lên gác xép ngủ. Ban ngày phải đẩy xe ra vỉa hè để lấy chỗ sinh hoạt. Cả số nhà có mấy chục cái xe máy thì vỉa hè không đủ nên bày luôn xuống lòng đường . Hàng hóa bán vỉa hè chưa đủ nay kê thêm bàn ghế, bếp núc thành luôn cái “restaurant street” một đặc sản đường phố, đâu như còn có dự định công nhận di sản.
“Nhất cận thị, nhị cận giang”, chợ búa và giao thông là 2 yếu tố tương tác để hàng hóa lưu thông thuận tiện. Nhưng thuận tiện có giới hạn chung và riêng. Chiếm cái của chung để thuận cho cái thói quen riêng làm trật tự xã hội đảo lộn. Từ chỗ người dân chiếm vỉa hè làm nơi kiếm lợi riêng, dẫn đến các nhóm lợi ích liên kết nhau.
Mấy ngày nay chuyện xử lý nghiêm tất cả các hành vi vi phạm về trật tự đô thị đang thành tâm điểm của hai thành phố lớn. Mừng là được cả xã hội đồng tình, đây có phải là lúc cư dân hai thành phố đã chán ghét sự tùy tiện, cẩu thả và dần dần quý cái trật tự ngăn nắp. Người dân muốn bỏ dần cảnh nhộn nhạo, bất an để lần bước dần về phố phường ngăn nắp. Nhà ra nhà, phố ra phố, đường ra đường, hè ra hè.
Nhưng mỗi nơi mỗi vẻ, trong Nam cần nóng, mạnh thì ngoài Bắc ta cần lạnh và bền. Vừa duy trì trật tự kỷ cương vừa lo nơi chốn cất giữ xe máy, ô tô ổn định. Vừa “quét” vỉa hè sạch sẽ thì cũng lo nơi chợ búa đủ chỗ bán mua. Đã làm cho vỉa hè quang đãng thì cũng cần chăm chút cho nó sạch đẹp, thiết kế cẩn thận, thi công kỹ càng, đừng để gạch lát khấp khểnh mục nát, đừng để các tủ điện, trụ nước, tủ viễn thông bừa bãi - những thứ bày đặt tùy tiện cũng là thứ xấu xí. Giữ cho trật tự đường phố đẹp cũng là giữ cho trật tự xã hội nghiêm, những việc đúng đạo lý, hợp lòng dân thì cách nào nhân dân cũng ủng hộ.
