Châu Âu trả bao nhiêu cho năng lượng nhập khẩu từ Nga?
Các nhà lãnh đạo của EU hiện đang thảo luận về các biện pháp trừng phạt đối với dầu mỏ của Nga. Tuy nhiên, Liên minh châu Âu (EU) gồm 27 thành viên nhận thấy rằng việc đảo lộn thông lệ hàng thập kỷ phụ thuộc vào dầu mỏ và khí đốt tự nhiên của Nga không phải là một vấn đề đơn giản.
Khí đốt và dầu của Nga vẫn đang chảy sang châu Âu ngay cả khi chính phủ các nước này có các động thái phản đối cuộc xung đột Nga – Ukraine. Theo tính toán của các nhà phân tích tại tổ chức tư vấn Bruegel ở Brussels, Bỉ, mỗi ngày EU phải trả cho Nga 450 triệu USD tiền dầu và 400 triệu USD tiền khí đốt tự nhiên.
Điều đó có nghĩa là nguồn thu từ xuất khẩu năng lượng đang hỗ trợ ngân sách của Điện Kremlin, bổ sung vào dự trữ ngoại tệ ngay cả khi các lệnh trừng phạt của phương Tây nhắm vào nguồn dự trữ của Nga ở nước ngoài. Từ năm 2011 đến 2020, chính phủ Nga thu được trung bình 43% doanh thu từ dầu khí.
Bao nhiêu dầu của Nga chảy sang châu Âu?
Châu Âu là khách hàng mua dầu thô lớn nhất của Nga. Theo "Đánh giá thống kê năng lượng thế giới" (BP Statistical Review of World Energy) của tập đoàn BP, trong tổng số 260 triệu tấn dầu xuất khẩu của Nga, EU nhập khẩu 138 triệu tấn vào năm 2020, tương đương 53%. Dầu thô được tinh chế thành nhiên liệu để sưởi ấm và lái xe, cũng như là nguyên liệu để sản xuất cho ngành công nghiệp. Châu Âu nhập khẩu gần như toàn bộ dầu thô từ Nga.
Tại sao EU lại nhắm đến dầu thay vì khí gas tự nhiên?
EU khó có thể tìm được các nguồn nhập khẩu khí đốt tự nhiên thay thế Nga do khí đốt tự nhiên chủ yếu được dẫn bằng đường ống lắp đặt từ Nga sang các nước trong Liên minh Châu Âu. Còn các nguồn nhập khẩu khác như dầu chủ yếu được vận chuyển bằng tàu và có nguồn cung phong phú.
Nếu cắt giảm khí đốt tự nhiên ngay lập tức, những nước công nghiệp nặng như Đức có thể gánh chịu các hậu quả nặng nề như tăng số lượng người thất nghiệp do phải đóng cửa các nhà máy vì thiếu nguyên liệu sản xuất. Thậm chí các doanh nghiệp, hiệp hội công nghiệp cũng phản đối tẩy chay khí đốt Nga.
Các nhà kinh tế cho rằng việc cắt giảm cả khí đốt tự nhiên và dầu mỏ có thể sẽ gây ra suy thoái ở châu Âu. Các chính phủ châu Âu đã đồng ý ngừng nhập khẩu than của Nga bắt đầu từ tháng 8, nhưng đó chỉ là một phần nhỏ trong những gì EU nhập khẩu từ Nga.
Điều gì sẽ xảy ra nếu Nga ngừng cung cấp dầu cho EU?
Trước cuộc xung đột Nga – Ukraine, châu Âu nhập khẩu 3,8 triệu thùng dầu một ngày từ Nga. Về lý thuyết, các nước EU có thể thay thế nguồn cung đó bằng dầu ở Trung Đông, những nước hiện chủ yếu xuất khẩu dầu sang châu Á. Hoặc EU có thể nhập khẩu dầu từ Hoa Kỳ, Mỹ Latinh và châu Phi. Trong khi đó, dầu rẻ từ Nga có thể chuyển hướng xuất khẩu sang châu Á.
Tuy nhiên trên thực tế, chúng ta không thể thay đổi thị trường toàn cầu chỉ trong một thời gian ngắn. Tại châu Âu, các nhà máy lọc sản xuất xăng và các sản phẩm khác được thiết lập cho loại dầu đặc biệt của Nga. Một số nhà máy lọc dầu lớn tại châu Âu phụ thuộc vào đường ống từ Nga.
Các nhà phân tích tại tổ chức tư vấn Bruegel cho rằng các nước châu Âu nên sẵn sàng áp dụng các biện pháp để giảm sử dụng nhiên liệu, chẳng hạn miễn phí sử dụng các phương tiện giao thông công cộng và khuyến khích đi chung xe. Nếu những biện pháp đó không hiệu quả, châu Âu sẽ cần sử dụng những biện pháp cứng rắn hơn như cấm lái xe chẵn lẻ dựa trên biển số xe. Các biện pháp tương tự đã được thực hiện trong lệnh cấm vận dầu mỏ năm 1973 của OPEC, khi đó Đức đã áp dụng “ngày Chủ nhật cấm ô tô”.
Các quốc gia trong EU có thể áp dụng các biện pháp trên để kéo dài thời gian, giúp thị trường các đủ thời gian để tái định hướng cơ cấu khỏi dầu mỏ của Nga. Đức đã cho biết họ có kế hoạch chấm dứt nhập khẩu dầu của Nga vào cuối năm nay. Giá dầu có thể sẽ tăng không chỉ đối với châu Âu và còn với cả thế giới do dầu mỏ là loại hàng hóa toàn cầu. Điều này làm tăng chi phí lái xe và nhiên liệu sưởi ấm và lạm phát tiêu dùng cũng cao hơn.
Nga là nhà cung cấp nhiên liệu diesel lớn của châu Âu cho xe tải và thiết bị nông nghiệp, dẫn tới giá dầu ảnh hưởng đến giá của nhiều loại thực phẩm và hàng hóa.
Thị trường dầu toàn cầu sẽ ra sao?
Tất cả dầu của Nga không thể được chuyển hướng từ châu Âu sang châu Á do các hạn chế về vận chuyển và logistics. Không rõ Ấn Độ và Trung Quốc sẽ mua dầu của Nga ở mức độ nào nếu điều đó có thể khiến hai nước này “đắc tội” với lệnh trừng phạt Nga do EU đặt ra.
Tập đoàn dầu mỏ OPEC do Saudi Arabia dẫn đầu, tuyên bố họ sẽ không tăng sản lượng để bù đắp cho bất kì sự mất mát nào về nguồn cung từ Nga do các lệnh trừng phạt của EU.
Nhu cầu dầu toàn cầu ở mức cao khi các nền kinh tế bắt đầu phục hồi sau đại dịch Covid-19, những bất ổn về cuộc xung đột Nga – Ukraine đã thắt chặt thị trường dầu và đẩy giá cả lên cao. Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ra lệnh giải phóng 1 triệu thùng dầu mỗi ngày từ kho dự trữ xăng dầu chiến lược của quốc gia trong sáu tháng nhằm kìm chế giá xăng dầu tăng cao đối với người dân Mỹ. Trong khi đó, 30 quốc gia thành viên trong Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cũng giải phóng 60 triệu thùng dầu từ nguồn dự trữ khẩn cấp của mình.
Nếu kịch bản nghiêm trọng nhất xảy ra, Nga sẽ tổn thất 3,8 triệu thùng dầu mối ngày cho châu Âu, các quốc gia khác từ chối dầu của Nga, giá dầu có thể tăng vọt lên 180 USD/thùng, dẫn tới suy giảm tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên theo Phó chủ tịch phân tích của Rystad Energy, ông Claudio Galimberti, kịch bản này khó có thể xảy ra và châu Âu có thể mất 1,5 triệu đến 2 triệu thùng một ngày, giá dầu đạt 120 đến 130 USD/ thùng vào cuối năm nay.
Ở một kịch bản khác nhẹ nhàng hơn, hầu hết dầu bị châu Âu “tẩy chay” của Nga sẽ bán cho các nước “đói năng lượng” khác vớimức giá rẻ hơn và Nga sẽ chỉ tổn thất 1 triệu thùng mỗi ngày. Giá dầu sẽ giảm xuống dưới 100 USD/thùng vào tháng 6 và tiếp tục giảm xuống còn 60 USD vào cuối năm nay.
Dầu thô Urals là sản phẩm xuất khẩu chính của Nga sang châu Âu, giá tiêu chuẩn của loại dầu này đã giảm xuống mức chiết khấu 35 USD/thùng so với giá dầu Brent chuẩn quốc tế. Tuy nhiên Nga vẫn hạn chế được thiệt hại về doanh thu do giá dầu nói chung vẫn “được giá”. Những khoản thu ngoại tệ đang giúp hỗ trợ tài chính Nga giữa các lệnh trừng phạt từ EU.
