Lần nào về thăm quê cũng trùng vào tiết thanh minh, không hiểu đó chỉ là sự tình cờ ngẫu nhiên hay các bậc tiền nhân đã khuất muốn thằng cháu xa quê lâu ngày đừng quên trách nhiệm với dòng tộc. Tiết Thanh minh nhằm vào tháng Ba kể cũng hợp lý, những cơn gió lạnh cuối mùa chỉ đủ cho khí trời dịu mát, cái nắng chớm hè chỉ đủ tô điểm sắc hồng cho gương mặt thiếu nữ nhưng với xứ Mường hình như mùa Đông còn dùng dằng chưa muốn đi. Cái khí lạnh vẫn còn thăn thắt, khí trời âm âm khiến thung lũng Mai Châu bồng bềnh như cô tiểu thư lười biếng. - “Quê mình buồn quá phải không cậu?” - Tiếng chị gái tôi nén tiếng thở dài. Mười tám tuổi chị lấy chồng mà chưa có ý niệm gì về cuộc sống và tình yêu, tất cả vì cái nghĩa, vì lòng nhiệt tình của gia đình anh trong những ngày bố chị lâm trọng bệnh. Mới hai lăm tuổi chị thành góa phụ. Có lẽ nỗi đau chồng chất nỗi đau khiến chị già đi rất nhanh, lầm lũi như một cái bóng, thảng hoặc khi tôi về thăm quê mới thấy chị tươi lên đôi chút nhưng nét cười cũng héo hắt rồi tan. Trong tiềm thức tuổi thơ tôi chị đẹp, một nét đẹp thuần hậu của con gái miền sơn cước, đẫy đà khỏe khoắn với gương mặt bầu bĩnh buồn buồn cam chịu rất đặc trưng… Lần đầu về quê cũng trong tiết Thanh minh, chẳng hiểu mô tê gì cứ có cỗ ăn là khoái, có ngày ba bốn lần ăn cỗ, nhà này chưa xong nhà khác lại đến tìm, hai bố con được đãi như thượng khách. Trong khi bố và các bác đi tảo mộ, chị dắt tôi ra chợ chơi, mỗi lần đi ngang cái đồn Tây còn sót lại với mấy khẩu đại liên nằm chỏng chơ hoen rỉ chị lại rì rầm kể chuyện cụ cố ngày xưa là quan lang đã có công giúp bộ đội công đồn trong chiến dịch Hòa Bình nên bị quan Tây ám hại, mộ cụ cố to lắm, bao giờ đến Thanh minh con cháu cũng phải có mặt đông đủ để đắp điếm, tu sửa đầu tiên nên ngày một to hơn, bề thế hẳn… Những câu chuyện tôi nghe lõm bõm câu được câu chăng nhưng trong tâm hồn non nớt trỗi dậy một niềm kiêu hãnh chen lẫn chút sợ hãi mơ hồ. Bữa cỗ ngày Thanh minh cũng đầy đủ, tươm tất. Với người Kinh ở đồng bằng mỗi năm hai lần một ngày giỗ và một ngày Tết thì người Mường cũng vậy thôi, chiều sâu tâm linh vắt qua thời gian dù có dị biệt thì tựu trung vẫn là hiếu nghĩa với các đấng sinh thành và anh em đoàn kết hòa mục. Có điều khiến tôi ngạc nhiên là mỗi lần tảo mộ, hình như những ngôi mộ mới còn nhiều hơn, mộ chưa xanh cỏ khiến tôi rùng mình lạnh sống lưng, sè sè nấm đất không bài vị không di ảnh, tất cả im lìm phó mặc giữa chiểu ảm đạm. Trong bữa tiệc hình như ai cũng nói cười ít hơn, thành kính tâm linh, họ cố gắng không đụng chạm đến người đã khuất. Không biết cơn lốc ma túy đã tràn đến cái xóm mường nhỏ bé này từ khi nào? Nhìn những người đàn bà như chị thổn thức tỉ mẩn nhổ từng cọng cỏ mà cổ họng như tắc nghẹn. Giờ thì tôi đã hiểu vì sao bầu trời tiết Thanh minh ở quê lại lành lạnh nhuốm màu âm khí…
