Vaccine ngừa Covid-19: Châu Á đang tính xa hơn

Cải thiện phân phối và tiếp cận vaccine

Tại cuộc họp trực tuyến diễn ra hôm 5/6 vừa qua, các bộ trưởng thương mại thuộc 21 nền kinh tế thành viên Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) đã nhất trí mục tiêu đạt được sự phục hồi kinh tế mạnh mẽ trong bối cảnh đại dịch Covid-19, bắt đầu bằng việc tăng tốc phân phối vaccine.

Trong một tuyên bố chung, các bộ trưởng thương mại APEC nêu rõ: “Nhận thức được vai trò của tiêm chủng mở rộng ngừa Covid-19 như một lợi ích công cộng toàn cầu, chúng tôi cần khẩn cấp đẩy nhanh việc sản xuất và phân phối vaccine ngừa Covid-19 một cách an toàn, hiệu quả, đảm bảo chất lượng và giá cả phải chăng”.

Tuyên bố cũng nhấn mạnh vai trò của thương mại và đầu tư trong việc đảm bảo tiếp cận rộng rãi và bình đẳng đối với vaccine. Bên cạnh đó, các bộ trưởng APEC cũng đã thảo luận về việc loại bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine ngừa Covid-19, hiện đang được đàm phán tại Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

APEC từ lâu đã tập trung vào việc dỡ bỏ các rào cản thương mại, tuy nhiên nhiều quốc gia thành viên vẫn đang đấu tranh để có thể triển khai đủ vaccine Covid-19 để tiêm chủng đánh bại các đợt bùng phát virus liên tiếp.

Ở phần lớn khu vực châu Á - Thái Bình Dương, tỷ lệ người được tiêm chủng cho đến nay ở mức thấp, bao gồm những nơi như Thái Lan, Đài Loan… đã từng tránh được những đợt bùng phát lớn thời gian đầu nhưng nay lại chứng kiến các ca bệnh bùng phát mạnh trở lại gần đây.

Các thành viên APEC như Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand đang xếp vào hàng kém nhất trong số các quốc gia phát triển trong việc tiêm chủng ngừa Covid-19 cho người dân nước mình, thấp hơn một số nước đang phát triển như Brazil và Ấn Độ. Australia cũng được cho đang có thành tích tương đối kém.

“Vấn đề cấp bách nhất mà khu vực của chúng ta phải đối mặt là để mọi người dân tiêm vaccine ngừa Covid-19 càng nhanh càng tốt”, Bộ trưởng Thương mại và Tăng trưởng Xuất khẩu của New Zealand Damien O'Connor, người chủ trì cuộc họp hôm 5/6 nói, nhấn mạnh rằng việc phân phối thành công vaccine trên khắp khu vực là đặc biệt quan trọng đối với sự phục hồi của các quốc gia. Ông O'Connor lưu ý, khu vực gần 3 tỷ dân vẫn đang thiếu gần 5 tỷ liều vaccine Covid-19.

Tuần này, Tổng thống Joe Biden thông báo Mỹ sẽ nhanh chóng tài trợ hơn 80 triệu liều vaccine Covid-19 thừa ra nước ngoài, thông qua chương trình COVAX do Liên Hợp quốc hậu thuẫn, được hứa hẹn sẽ “tiếp sức” cho cuộc chiến với đại dịch của châu Á, Nam và Trung Mỹ, châu Phi và các nước khác. Đó sẽ là một sự thúc đẩy đáng kể cho sáng kiến COVAX đang bị tụt hậu, cho đến nay mới chỉ chia sẻ được 76 triệu liều cho các quốc gia khó khăn.

Ngoài số vaccine được nhận theo chương trình COVAX, nhằm đa dạng hóa nguồn cung, các nước châu Á một mặt thúc đẩy đàm phán để mua vaccine, mặt khác kêu gọi các nước giàu chia sẻ lượng vaccine dư thừa và phê chuẩn sử dụng khẩn cấp các loại vaccine ngừa Covid-19 khác nhau.

Chỉ trong vòng chưa đầy 1 tháng qua, khu vực châu Á đã chứng kiến Hàn Quốc cấp phép sử dụng loại vaccine ngừa Covid-19 thứ 4 là vaccine của Moderna (Mỹ), sau các vaccine của AstraZeneca (Anh/Thụy Điển), Pfizer và Johnson&Johnson (Mỹ). Nhật Bản cũng chính thức phê duyệt vaccine của AstraZeneca và Moderna, đồng thời cho phép sử dụng vaccine của Pfizer cho trẻ từ 12 tuổi trở lên. Thái Lan và Việt Nam vừa cấp phép sử dụng khẩn cấp vaccine Sinopharm của Trung Quốc…

Tuy nhiên, một rào cản trong tiếp cận vaccine được Ban Thư ký APEC chỉ ra là mặc dù mức thuế trung bình đối với vaccine chỉ ở mức 0,8%, nhưng thuế đối với một số sản phẩm khác như thiết bị đông lạnh, lọ và dung dịch cồn có thể cao tới 30% đối với một số quốc gia.

Bên cạnh đó, kiểm soát các bằng sáng chế cho vaccine là một vấn đề còn gây tranh cãi. Mỹ đã kêu gọi các quốc gia và công ty dược phẩm từ bỏ bằng sáng chế vaccine Covid-19 để giúp tăng nguồn cung, trong khi các quan chức cho biết họ dự kiến sẽ thảo luận về vấn đề đó trong một cuộc đàm phán vào cuối tuần này. Nhưng một số bên, bao gồm chính phủ nhiều quốc gia châu Âu, nói rằng quyền sở hữu trí tuệ như vậy là rất quan trọng để thúc đẩy sản xuất vaccine và không nên bị từ bỏ.

Bộ trưởng O'Connor hôm 5/6 cho biết, việc từ bỏ rộng rãi các quyền như vậy cần có sự đồng thuận theo các quy định của WTO. Trước thực tế khó khăn trong tiếp cận vaccine ngoại nhập kể trên, các nước châu Á dường như đang tính xa hơn cho chiến lược tiêm chủng ngừa Covid-19 của mình.

Thúc đẩy vaccine “nhà trồng”

Nhiều quốc gia châu Á đang đặt cược vào loạt ứng cử viên vaccine được phát triển trong nước, sau khi vật lộn để đảm bảo nguồn cung từ nước ngoài. Mặc dù các loại vaccine được phát triển trong nước khó có thể đến kịp thời để cứu vãn tình trạng thiếu hụt hiện tại, nhưng các nhà chức trách và các chuyên gia khoa học coi cách tiếp cận này là một khoản đầu tư dài hạn.

Nhiều chuyên gia cho rằng Covid-19 sẽ lưu hành “vô thời hạn”, đồng nghĩa với sự xuất hiện của các biến thể có khả năng kháng với các loại vaccine mà thế giới hiện có, thúc đẩy nhu cầu tiêm vaccine tăng cường để duy trì khả năng miễn dịch trong nhiều năm tới. Khi nguồn cung vượt quá nhu cầu trong nước, các quốc gia đã phát triển vaccine của riêng mình có thể tận dụng nhu cầu ở các quốc gia khó khăn hơn, tạo cơ hội cho “ngoại giao vaccine”.

Tại Nhật Bản - nơi chưa đến 10% dân số được tiêm mũi vaccine Covid-19 đầu tiên - ít nhất 4 công ty dược phẩm, bao gồm Daiichi Sankyo có trụ sở tại Tokyo và Shionogi Pharmaceutical có trụ sở tại Osaka, đã tiến hành thử nghiệm giai đoạn 1 hoặc giai đoạn 2 cho một số ứng viên dựa trên cả cơ chế mRNA và công nghệ virus bất hoạt truyền thống. Ken Ishii - Giám đốc Trung tâm Chế tạo vaccine Quốc tế ở Tokyo, dự đoán 1 hoặc 2 loại vaccine “nhà trồng” sẽ có mặt ở Nhật Bản vào nửa cuối năm 2022.

Tại Hàn Quốc, nơi có khoảng 14% dân số đã được tiêm mũi 1, ít nhất 5 công ty địa phương đang nỗ lực phát triển vaccine của riêng mình, nổi bật như các ứng viên của Genexine và SK Bioscience đang trải qua thử nghiệm giai đoạn 2. Tháng 4 vừa qua, Bộ trưởng Y tế nước này Kwon Deok-cheol cho biết, 1 hoặc 2 loại vaccine “made in Korea” sẽ được phê duyệt sử dụng vào cuối năm 2021 hoặc đầu năm 2022. Chính phủ Hàn Quốc đặt mục tiêu tự cung cấp vaccine vào năm 2025, trong khi đã đẩy mạnh đầu tư cơ sở hạ tầng cùng năng lực R&D trong những năm qua.

Ấn Độ, quốc gia đã báo cáo gần 350.000 trường hợp tử vong trong khi chống chọi với đợt nhiễm trùng thứ 2 tàn khốc, đã mạnh dạn sử dụng hơn 21 triệu liều Covaxin tự sản xuất, được phát triển bởi Bharat Biotech hợp tác với Hội đồng Nghiên cứu Y khoa Ấn Độ. Bharat Biotech - có trụ sở tại Hyderabad - đặt mục tiêu cung cấp 80 triệu liều Covaxin mỗi tháng kể từ tháng 8 tới, mặc dù loại vaccine này hiện chưa nhận được sự chấp thuận của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Công ty cũng đang phát triển một loại vaccine dạng xịt mũi.

Chính phủ Ấn Độ tuần qua đã đặt hàng 300 triệu liều vaccine Covid-19 đang thử nghiệm giai đoạn 3 của Biological-E, một công ty dược phẩm có trụ sở tại Hyderabad, trong quá trình thực hiện cam kết tiêm chủng cho mọi người dân Ấn Độ vào cuối năm nay.

“Thỏa thuận với Biological-E là một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn của chính phủ Ấn Độ nhằm khuyến khích các nhà sản xuất vaccine bản địa bằng cách hỗ trợ họ trong nghiên cứu và phát triển, cũng như hỗ trợ tài chính”, Bộ Y tế Ấn Độ cho biết trong một tuyên bố.

Tại Đông Nam Á, Thái Lan và Indonesia cũng đang đầu tư vào các loại vaccine được sản xuất trong nước. Cụ thể, Thái Lan - nơi chưa đến 5% dân số được tiêm mũi 1, dự kiến trong tháng này sẽ bắt đầu thử nghiệm giai đoạn 1 đối với vaccine mNRA đầu tiên của nước này, có tên là ChulaCov19.

Kiat Ruxrungtham, người đang dẫn đầu việc phát triển vaccine này của Đại học Chulalongkorn, cho biết nhóm của ông đã lên kế hoạch để vaccine hoạt động như một chất tăng cường cho các biến thể mới nổi, sau khi hầu hết người Thái đã được tiêm vaccine của AstraZeneca và Sinovac (Trung Quốc) thế hệ đầu tiên. ChulaCov19 dự kiến có thể sẵn sàng để sản xuất hàng loạt vào đầu năm 2022.

“Nó sẽ không cạnh tranh với vaccine Covid-19 thế hệ đầu tiên. Đối với chúng tôi, điều quan trọng nhất là nhìn vào tính bền vững và lâu dài”, ông Kiat nói, nhận định rằng Thái Lan cũng có thể trở thành nước xuất khẩu vaccine sang các nước kém phát triển hơn trong khu vực như Campuchia và Lào.

Tại Indonesia - quốc gia Đông Nam Á chịu ảnh hưởng nặng nề nhất với hơn 50.000 ca tử vong - các cơ quan quản lý y tế đang kỳ vọng lớn vào vaccine Covid-19 Merah Putih, là sự hợp tác của 6 tổ chức địa phương, bao gồm Đại học Indonesia và Viện Khoa học Indonesia, dự kiến sẽ hoàn thành các thử nghiệm lâm sàng vào cuối năm nay và bắt đầu sản xuất hàng loạt vào đầu năm 2022.

“Đó sẽ là một sự khác biệt nếu vaccine Covid-19 trở thành một loại “vaccine theo mùa” như để điều trị bệnh cúm thông thường”, ông Ken Ishii nhận định, nhấn mạnh rằng các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan… hoàn toàn có thể phát triển vaccine của riêng mình, miễn là tiến hành đúng cách các thử nghiệm lâm sàng, với số lượng lớn người tham gia nhằm theo dõi các tác dụng phụ và hiệu quả điều trị.