Cùng với việc tăng chế tài xử phạt sách lậu, sách giả, sự vào cuộc của các cơ quan quản lý, đơn vị làm sách, NXB cần coi việc đấu tranh bản quyền sách là câu chuyện của chính mình, không thể đùn đẩy.
Vấn đề trên được nêu lên tại Hội thảo khoa học “Sự tác động của xuất bản phẩm lậu, xuất bản phẩm giả đối với phát triển văn hóa đọc” do Cục Xuất bản, In và Phát hành phối hợp với Hội Xuất bản Việt Nam và một số nhà xuất bản tổ chức chiều 29/8 tại Hà Nội.
Báo động tình trạng buôn bán sách lậu, sách giả
Việc phát hành sách giả, sách lậu ngày một gia tăng dưới nhiều hình thức từ in truyền thống đến sách điện tử, sách nói… đã tác động xấu đến hoạt động xuất bản và việc tiếp cận tri thức của người dân cũng như mục tiêu phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng.
Theo Giám đốc Công ty Cổ phần sách điện tử Waka Đinh Quang Hoàng, vấn nạn làm giả, in lậu xuất bản phẩm ngày càng tinh vi. Gần 100 tấn sách với 400 đầu sách, 400.000 bản in lậu cùng các thiết bị in đã bị thu giữ (Thạch Thất, Hà Nội năm 2002), 90.000 cuốn sách giáo khoa giả (Thái Bình năm 2022), 7 tấn ấn phẩm không rõ nguồn gốc xuất xứ.
Chỉ riêng NXB Trẻ, hiện nay, hơn 300 đầu sách của đơn vị này đang bị làm giả, làm lậu. Đây là nhóm 20% số sách bán chạy nhất, đem lại 80% doanh số cho nhà xuất bản, hay nói cách khác là những đầu sách "nuôi sống" nhà xuất bản trong nhiều năm qua.
Đại diện Nhà xuất bản Trẻ Hoàng Anh Đào lấy ví dụ về một buổi ký tặng sách tại Hà Nội của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Một độc giả nhí mang theo 10 cuốn sách, đợi từ 8 giờ đến 12 giờ mới đến lượt. Khi nhìn vào chồng sách đó, Nguyễn Nhật Ánh dừng lại và trầm tư, nói rằng không thể ký tặng, vì toàn bộ 10 cuốn đều là sách giả.
Đại diện NXB Trẻ chia sẻ, không chỉ những cuốn sách mới và thu hút bạn đọc mới bị làm giả mà có những cuốn sách đã xuất bản trên 20 năm của Nguyễn Nhật Ánh vẫn tiếp tục bị làm giả, làm lậu từ đó tới nay. Cá biệt, có những cuốn sách của NXB này dù đã tái bản đến 76 lần, với mấy trăm ngàn bản, nhưng sách giả vẫn hoành hành. Vừa rồi có cuốn sách của Nguyễn Nhật Ánh, NXB này đã dùng chiến thuật in luôn 170.000 bản để phủ thị trường nhanh nhất, nhưng vẫn bị làm giả. Sách giả hoành hành dẫn đến một mối nguy hại rất lớn đó là lâu dần sẽ hình thành thói quen không tôn trọng quyền tác giả trong bạn đọc.
Không dừng lại ở sách truyền thống hay sách điện tử, các hành vi xâm phạm bản quyền với các sản phẩm sách nói phổ biến nhất vẫn là các kênh YouTube chuyên đăng tải sách nói vi phạm bản quyền. Việt Nam là một số ít các quốc gia có tỷ lệ người dùng internet tìm kiếm sách nói cao hơn sách điện tử (ebook). Dường như có thể tìm thấy phiên bản sách nói lậu của bất kỳ tựa sách bán chạy nào trên YouTube.
Không nên “đá bóng” cho người tiêu dùng
Tại hội thảo, đại diện các NXB Trẻ, TT&TT, Công ty CP sách Omega… kiến nghị giải pháp tăng chế tài xử phạt, cũng như sự sâu sát, quyết liệt xử lý sách lậu, sách giả từ cơ quan chức năng, còn mong muốn bạn đọc "hãy là người tiêu dùng thông minh, nói không với sách lậu, sách giả".
Đã có những trường học mà sinh viên bị đánh trượt khi dùng sách giả, sách lậu vì họ đã trượt ngay từ nhận thức, vi phạm pháp luật khi mới bước chân vào nhà trường. Do đó, trong tuyên truyền, câu chuyện bắt đầu từ ý thức sử dụng sách, tài liệu trong các cơ sở đào tạo rất quan trọng.
Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành Nguyễn Nguyên
Tuy nhiên đại diện từ Công ty sách điện tử Waka lại có góc nhìn phản biện. Đại diện Công ty CP Sách điện tử Waka nói rằng, việc chống sách lậu, sách giả đôi khi được “đá bóng” sang cho người tiêu dùng cuối. Câu khẩu hiệu: “Hãy là những người tiêu dùng thông thái” được ứng dụng ở tất cả các sản phẩm trên thị trường. Tuy nhiên, hiện nay sách giả, sách lậu có chất lượng không kém sách thật nhưng lại có giá thành thấp hơn rất nhiều. Điều này khiến người tiêu dùng nhận định mình “thông thái” khi bỏ số tiền ít nhưng lại mua được hàng chất lượng.
Khẳng định các cơ quan quản lý cũng nỗ lực hết sức chống sách giả, sách lậu, nhưng Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành Nguyễn Nguyên chia sẻ, đây là việc cần sự chung tay của toàn xã hội.
“Các NXB phải đồng lòng hiệp sức, vận dụng linh hoạt những giải pháp về quản lý thể chế; giải pháp kinh tế như tạo ra sản phẩm có tính cạnh tranh, mở các thị trường mới. Ngoài ra, phải liên hệ với hệ thống ngân hàng, logistics, thiết lập “danh sách đen” các đơn vị vi phạm để diệt tận gốc vấn nạn này” – ông Nguyễn Nguyên cho hay.
Đặc biệt, đơn vị làm sách, NXB phải coi câu chuyện đấu tranh bản quyền sách là câu chuyện của chính mình, không thể đùn đẩy cho cơ quan chức năng. Mặt khác, đơn vị xuất bản thời gian qua có xu hướng muốn hành chính hóa trong xử lý vi phạm bản quyền, trong khi nên xử lý bằng các biện pháp dân sự, tòa án sẽ hiệu quả hơn.
