Hội thảo “Bảo vệ bản quyền báo chí trên môi trường số” là sự kiện do Hội Nhà báo Việt Nam, Hội Truyền thông số Việt Nam và Báo Đại biểu Nhân dân phối hợp tổ chức. Với sự tham gia của cơ quan quản lý, các đơn vị báo chí … Hội thảo có mục đích làm rõ thực trạng vi phạm bản quyền tác phẩm báo chí hiện nay, đồng thời thảo luận và tìm giải pháp hữu hiệu để bảo vệ bản quyền báo chí, đặc biệt trong môi trường số.
Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Trần Trọng Dũng khẳng định, chuyển đổi số đang là xu hướng tất yếu đòi hỏi các cơ quan báo chí thực hiện vì đây cũng chính là cơ hội để các tờ báo chuyển mình nhằm đáp ứng yêu cầu trong thời đại mới, thời đại của kết nối internet vạn vật và trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên môi trường số cũng mang lại nhiều thách thức lớn cho các cơ quan báo chí, tiêu biểu là vấn nạn vi phạm bản quyền.
Hiện tượng vi phạm quyền trên môi trường số đối với các cơ quan báo chí đang diễn ra phổ biến với tốc độ cao, tính chất ngày càng nghiêm trọng, phức tạp, phạm vi ngày càng rộng. Đây chính là rào cản lớn đối với chuyển đổi số báo chí ở các cơ quan báo chí hiện nay. Bảo vệ bản quyền báo chí trên môi trường số trở thành vấn đề cấp bách với mọi nhà báo, mọi cơ quan báo chí.
Mặc dù về mặt pháp luật, chúng ta đã có những công cụ như Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Báo chí, Luật Tiếp cận thông tin cùng 10 Điều Quy định về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo gồm những điều khoản nhằm cảnh báo, ngăn ngừa, phát hiện và xử phạt vi phạm bản quyền. Nhưng việc phân định quyền quản lý Nhà nước về sở hữu trí tuệ hiện còn bị phân tán, chưa có sự thống nhất cũng như phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị chức năng; các quy định về trình tự, thủ tục thực hiện các biện pháp chế tài xử phạt còn chưa đầy đủ, ở mức thấp, chưa rõ ràng và còn mâu thuẫn, chồng chéo gây khó khăn trong việc xử lý các hành vi vi phạm cũng như bảo vệ bản quyền tác giả một cách hiệu quả.
Cũng theo Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, việc bảo vệ được quyền tác giả đồng nghĩa với việc đảm bảo rằng các nhà báo, các tác giả được công nhận và được trả nhuận bút xứng đáng cho lao động nghiệp vụ báo chí của họ. Điều này thúc đẩy sự sáng tạo và đầu tư cho hoạt động sáng tạo nội dung báo chí, tạo động lực cho các nhà báo và các cơ quan báo chí đầu tư vào các dự án phát triển nội dung, các dự án đổi mới sáng tạo báo chí.
Bảo vệ bản quyền báo chí giúp ngăn chặn hiện tượng ăn cắp các chất liệu báo chí, giả mạo báo chí để lan truyền các thông tin sai lệch, xuyên tạc, tin giả mạo, thúc đẩy một nền báo chí với “hàng thật” và “hàng chất lượng cao”. Bảo vệ bản quyền báo chí là điều kiện tiên quyết để bảo vệ nguồn tài chính của cơ quan báo chí cũng như thực thi hiệu quả các mô hình kinh doanh nội dung số, góp phần giải bài toán về kinh tế báo chí truyền thông ở các cơ quan báo chí hiện nay, ông Trần Trọng Dũng nói.
Về phía các cơ quan báo chí, Tổng Biên tập Báo HàNộiMới Nguyễn Minh Đức cũng cho rằng, tình trạng vi phạm bản quyền các tác phẩm báo chí vẫn diễn ra khá phổ biến, đặc biệt là đối với các sản phẩm báo chí điện tử. Tốc độ và quy mô vi phạm ngày càng phức tạp và tinh vi. Đây có thể coi là vấn nạn trong thời đại “bùng nổ” của các nền tảng mạng xã hội, mà “nạn nhân” lớn nhất là các cơ quan báo chí.
Trên thực tế, chỉ cần một đơn vị đăng tải bài báo về một vấn đề “nóng” bất kỳ hay một sản phẩm báo chí có chất lượng, được tác giả tâm huyết, đầu tư công phu thì ngay sau đó, không khó để tìm kiếm các bài đăng y hệt về nội dung cũng như hình ảnh trên nhiều trang tin điện tử. Đã và đang tồn tại thực trạng rất nhiều báo, trang tin điện tử, mạng xã hội… tự ý lấy tin, bài, sản phẩm của những đơn vị khác để đăng tải lại, phục vụ nhiều mục đích cho cá nhân và cơ quan, cũng như doanh nghiệp mình. Thậm chí, nhiều website, fanpage còn giả thương hiệu các đơn vị báo chí chính thống để đưa những thông tin chưa được xác thực. Chưa kể, có thể dễ dàng bắt gặp các bài báo được sao chép sử dụng một phần hay toàn bộ tin, bài, ảnh của các bài báo khác mà không trích dẫn hoặc trích dẫn không đầy đủ nguồn và rất khó để kiểm soát tình trạng các báo lấy bài của nhau.
Theo ông Nguyễn Minh Đức, có nhiều nguyên nhân khiến vi phạm bản quyền ngày càng nhức nhối nhưng không dễ ngăn chặn. Trước hết là do sự phát triển mạnh mẽ của Internet khiến việc truyền tải và sao chép các tác phẩm trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết khi chỉ cần vài cú nhấp chuột là đã sao chép được. Bên cạnh đó là trình độ hiểu biết và ý thức của tổ chức, cá nhân về vấn đề này còn hạn chế. Các cơ quan báo chí chưa quyết liệt trong việc đối phó với tình trạng này. Ngoài ra, trong nhiều trường hợp, luật pháp chưa thực sự bắt kịp với sự phát triển của công nghệ, mức xử phạt trong lĩnh vực vi phạm bản quyền báo chí còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Đáng chú ý, Việt Nam cũng chưa có một tổ chức hoạt động chuyên nghiệp để xử lý những xung đột giữa người vi phạm bản quyền và các cơ quan báo chí.
Có một vài ví dụ về việc các báo tự đứng ra bảo vệ bản quyền tác phẩm của mình như Báo Tuổi Trẻ đã thành lập Liên minh với 5 cơ quan báo chí để cùng ngăn chặn việc tác phẩm của báo mình bị ăn cắp; Báo Pháp luật TP Hồ Chí Minh đã thành lập được Tổ bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí … Nếu các báo đều cùng nhau thực hiện đồng loạt mô hình này và vận hành nó, cũng là một nỗ lực tự thân. Từ đó, những quy tắc sẽ dần được hình thành, người sản xuất thông tin báo chí, cơ quan báo chí và người có nhu cầu cần phải có cuộc chơi sòng phẳng, có giao kèo hợp đồng rõ ràng. Khi đó, chúng ta sẽ không còn phải kêu than về những hiện tượng “ăn cắp chất xám” hay “nấu cháo trên lưng người làm báo”, Tổng Biên tập Báo HàNộiMới chia sẻ.
Về phía Cục Báo chí (Bộ TT&TT), Phó Cục trưởng Đặng Thị Phương Thảo cho biết, trong thời gian qua, Cục đã rất tích cực trong việc trợ giúp các cơ quan báo chí đấu tranh với vấn nạn vi phạm bản quyền. Tiêu biểu là với việc sửa đổi Luật Báo chí, Cục đã tham mưu cho Bộ một nội dung quan trọng là hoạt động báo chí trên không gian số nhằm đáp ứng sự phát triển của báo chí trong tình hình mới. Trong đó bản quyền báo chí là điểm nhấn. Bên cạnh đó Cục cũng đang tham mưu với Bộ xây dựng quy trình chuẩn nhằm trợ giúp báo chí đấu tranh với vi phạm bản quyền.
Ở thời điểm hiện tại, các cơ quan báo chí nếu phát hiện ra vi phạm bản quyền có thể trực tiếp thông báo tới Cục Báo chí hoặc Cục Phát thanh, truyền hình và thông tin điện tử, chúng tôi sẽ xử lý kịp thời, kể cả nền tảng xuyên biên giới như Tiktok, Facebook … Trong thời gian qua Trung tâm Lưu chiểu dữ liệu truyền thông số quốc gia của Cục đã có hai đề tài khoa học được nghiệm thu, đó là vận hành media hub để phối hợp với cơ quan báo chí đo, quét nội dung vi phạm bản quyền và hội đồng giúp xử lý vi phạm trong hoạt động báo chí. Các mô hình đang được chạy thử và có thể đưa vào triển khai diện rộng trong thời gian tới, bà Đặng Thị Phương Thảo nói thêm.
Bên cạnh tham luận xoay quanh vấn đề vi phạm và bảo vệ bản quyền báo chí của đại diện các cơ quan báo chí, Hội Nhà báo Việt Nam, luật sư … Trong khuôn khổ Hội thảo còn diễn ra Lễ Ký kết thỏa thuận hợp tác giữa Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam về “Nâng cao năng lực, kiến thức thực thi pháp luật bản quyền, phổ biến kiến thức và đạo đức văn hóa cơ quan báo chí trong thực thi bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí”.
