Doanh nghiệp mua bán điện mặt trời trực tiếp, tại sao không?

Đó là ý kiến của các chuyên gia, nha quản lý, DN đưa ra tại Tọa đàm “Nghịch lý thừa điện mặt trời: Giải pháp nào đảm bảo quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp?” chiều 15/6.

Về tác động của thực trạng dư thừa nguồn điện mặt trời, Phó Giám đốc Ban Đầu tư Công ty CP Tập đoàn Hoành Sơn Lê Ngọc Hồ chia sẻ, điều này khiến nhiều DN đầu tư hàng nghìn tỷ đồng, nay nhà máy không thể chạy hết công suất.

"Tình trạng cắt giảm công suất của các nhà máy điện mặt trời đang diễn ra thường xuyên, liên tục. Có nhà máy chưa từng có một ngày được hoạt động đúng công suất, ngay từ khi bắt đầu vận hành đã bắt buộc phải cắt giảm 50 - 60% công suất/ngày, thiệt hại từ 200 - 250 triệu đồng. Nếu tình hình cứ kéo dài, chắc chắn sẽ phá sản" - ông Hồ thông tin và nhấn mạnh: Thiệt hại về việc không giải tỏa hết công suất của nhà máy là vô cùng lớn, bởi nguồn vốn để triển khai dự án của DN chủ yếu đều vay vốn từ ngân hàng, trong khi đó việc bán điện "phập phù" như hiện tại gây khó khăn cho việc vận hành nhà máy cũng như phải trả lãi và gốc cho ngân hàng.

Theo chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh, việc ồ ạt đầu tư, bùng nổ năng lượng điện mặt trời thời gian qua cho thấy rất nhiều quy hoạch có giá trị pháp lý cao, như điện VII đã bị phá vỡ.

Khẳng định không phải chỗ nào cũng phát triển được điện mặt trời, ông Ánh phân tích, dù Việt Nam có nhiều giờ nắng, nhưng thực tế các dự án năng lượng mặt trời lớn tập trung ở phía Nam Trung Bộ. Do đó, quy hoạch không chỉ về thời gian, mà còn không gian, địa điểm. Câu chuyện tiếp theo là năng lượng điện mặt trời bùng nổ nhưng truyền tải điện không theo kịp. Để đầu tư đường dây 220KV phải mất 2 - 3 năm, còn đường dây 500KV phải mất 5 năm, nên 6 tháng cho dự án điện mặt trời mà lại phân bổ tập trung vào địa phương là quá khó.

Ngoài các yếu tố về thời tiết, thời gian, thừa nhận nghịch lý thừa điện mặt trời rất đáng lo, ông Vũ Đình Ánh lý giải, thực tế phải nhìn thẳng vào ngành điện, điện là 1 hệ thống, không phải 1 mặt hàng thuần nhất. Điện có nhiều nguồn khác nhau, và nhiều chi phí. Ngành điện biến thiên cả cung - cầu, trách nhiệm của ngành điện phải giảm chênh lệch biến thiên, nên thừa thiếu điện có đáng lo hay không cũng không phải vấn đề. Về giá, mỗi nguồn có 1 giá, điện nằm trong danh mục quản lý giá.

Điện mặt trời tham gia vào thị trường lại có 1 biến số nữa. Thứ nhất là biến số nguồn năng lượng mặt trời, cần có dự phòng năng lượng mặt trời khi nguồn năng lượng này đột nhiên sụt giảm. Tiếp theo, gần đây, có biến thiên lớn về cầu của điện. Dịch Covid-19 đã tác động đến sản xuất, nhiều DN giải thể, dừng hoạt động, khiến tiêu thụ điện còn tăng trưởng bằng 1/3 so với trước đó. Nhưng chỉ một vài ngày tháng 6 vừa qua, cầu điện lại tăng vọt. Điều đó cho thấy, biến số về cầu điện cũng rất lớn. Dưới góc độ kinh tế, thừa hay thiếu điện mặt trời, xét cung - cầu không giống như thị trường hàng hoá thuần nhất.

Nói về tình trạng không có lưới truyền tải khiến các dự án phải cắt giảm công suất, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) Phạm Nguyên Hùng phân tích, việc đầu tư điện mặt trời diễn ra nhanh trong khi lưới điện truyền tải phân phối chưa kịp bổ sung. Do đó, lưới điện tại các khu vực này bị quá tải, dẫn đến phải cắt giảm nguồn điện trong một số thời điểm.

Theo ông Hùng, tại một số thời điểm, đặc biệt trong ngày nghỉ cuối tuần, dịp lễ Tết, hoặc thời gian dài ngày bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19, phụ tải xuống thấp hơn kế hoạch… trong khi vẫn phải thực hiện duy trì các nguồn điện truyền thống để đảm bảo an ninh hệ thống, dẫn đến quá tải hệ thống nguồn điện. Điều đó khiến các nhà máy điện năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió) đã phải điều chỉnh giảm công suất phát để đảm bảo vận hành an toàn lưới điện và an ninh hệ thống điện...

Giải pháp ngắn hạn, ông Hùng cho rằng tiếp tục giám sát, chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam, A0 và các đơn vị liên quan thực hiện giảm phát theo quy định tại các văn bản pháp luật; tiếp tục điều chỉnh giờ phát cao điểm cho các thuỷ điện nhỏ, nâng cao khả năng vận hành linh hoạt của các hệ thống nhiệt điện than, tuocbin khí.

Tuy nhiên về lâu dài, áp dụng các giải pháp lưới điện thông minh hỗ trợ giám sát vận hành lưới điện (AGC, nhà máy điện ảo…); phát triển đồng bộ nguồn - lưới điện; tăng cường hạ tầng SCADA/EMS để giám sát các nguồn điện (chú trọng nguồn điện nhỏ); nghiên cứu hệ thống lưu trữ năng lượng…

Bàn thêm về vấn đề này, ông Vũ Đình Ánh đánh giá cao đề xuất nên để DN điện mặt trời được bán trực tiếp. Về chính sách, cơ chế, cơ sở hạ tầng, DN điện được bán cho các hộ gia đình nhu cầu sử dụng điện lớn, kèm theo biện pháp quản lý, giá điện trực tiếp giữa người mua - bán điện. Qua đó, sẽ có được những kinh nghiệm rất tốt để phát triển thị trường điện trong thời gian tới, cùng với cả thị trường điện truyền thống. Một yếu tố cũng rất quan trọng khi xu thế hiện nhu cầu điện đối với hộ tiêu thụ điện lớn là môi trường trong hội nhập quốc tế, việc mua bán điện trực tiếp cũng sẽ đưa được các yếu tố thị trường, cạnh tranh vào.