Dự Luật về chuyển đổi giới tính- sáng kiến lập pháp của đại biểu Quốc hội

Sáng 10/4, tại Phiên họp thứ 22, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023 tại phiên họp. Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, hàng năm, Chính phủ và một số cơ quan được chỉ định có thể trình Dự án Luật, đề nghị bổ sung vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh. Năm nay, ngoài Chính phủ và các cơ quan, còn có Tờ trình, đề xuất bổ sung dự án Luật của đại biểu Quốc hội về Luật Bản dạng giới. 

Dự Luật tập trung vào dạng giới nam và nữ

Trình bày Tờ trình về xây dựng Luật Bản dạng giới, đại biểu Nguyễn Anh Trí (đoàn TP Hà Nội) cho biết, về căn cứ chính trị của việc xây dựng luật này là văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Hiến pháp năm 2013,  các quy định của Bộ luật Dân sự.

Đại biểu nhấn mạnh, việc xây dựng luật là cần thiết để khẳng định quyền tự xác lập bản dạng giới, chuyển đổi giới tính là một quyền nhân thân cơ bản của công dân; khẳng định sự tôn trọng quyền tự xác lập bản dạng giới của một công dân; đảm bảo cho họ được sống bình đẳng trong xã hội như mọi công dân với các dạng giới truyền thống thông thường khác... 

Theo đại biểu Nguyễn Anh Trí, việc xây dựng luật hướng đến thay đổi nhận thức của cộng đồng, xã hội về chuyển đổi giới tính không phải là bệnh lý hay rối loạn tâm thần, lệch lạc về hành vi, nhận thức và lối sống…; phải được tôn trọng bằng pháp luật như một phạm trù về nhân quyền trong xã hội văn minh; khuyến khích người chuyển giới có thái độ và hành vi tích cực, hòa đồng với xã hội. Đồng thời, Dự án Luật sẽ thể hiện giá trị nhân bản, nhân văn và nhân đạo cao cả của Nhà nước CHXHCN Việt Nam; bảo vệ cộng đồng yếu thế và không để ai bị bỏ lại phía sau.

Về phạm vi điều chỉnh của Dự án Luật, đại biểu Nguyễn Anh Trí cho biết, mặc dù có rất nhiều dạng giới khác nhau, tuy nhiên, để phù hợp với văn hóa, xã hội, phong tục, tập quán của Việt Nam và hệ thống pháp luật hiện hành, phạm vi điều chỉnh của Luật chỉ tập trung vào 2 dạng giới nam và nữ.

Theo đó, Luật quy định về quyền và nghĩa vụ của người chuyển đổi giới tính từ nữ sang nam hoặc từ nam sang nữ; cơ quan có thẩm quyền, thực hiện xác nhận giới tính của người chuyển đổi giới tính; điều kiện, hồ sơ, thủ tục đối với người có nguyện vọng chuyển đổi giới tính; điều kiện, hồ sơ, thủ tục đối với tổ chức, cá nhân thực hiện can thiệp y học.

Dự án Luật dự kiến được xây dựng nhằm cụ thể hóa các chính sách như: Khẳng định công dân có quyền chuyển đổi giới tính, quyền được công nhận giới tính mới khác giới tính khi sinh theo yêu cầu của công dân, quyền được lựa chọn hình thức can thiệp y học để chuyển đổi giới tính của công dân.

Thực tiễn cũng đòi hỏi

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban Pháp luật và Thường trực Ủy ban Xã hội đánh giá cao sự nỗ lực, tâm huyết của đại biểu Quốc hội trong việc chuẩn bị hồ sơ đề nghị xây dựng Luật và nhận thấy việc ban hành luật để quy định về vấn đề chuyển đổi giới tính là cần thiết nhằm cụ thể hóa quy định của Bộ luật Dân sự, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.

Theo Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng, đại biểu Quốc hội đã nghiêm túc tiếp thu ý kiến của các cơ quan thẩm tra, xác định lại phạm vi điều chỉnh của Luật, tập trung vào vấn đề chuyển đổi giới tính; một số chính sách đã được tiếp thu làm rõ hơn, phù hợp với yêu cầu cụ thể hóa quy định của Bộ luật Dân sự về chuyển đổi giới tính; điều chỉnh tiến độ trình Quốc hội lần đầu tại Kỳ họp thứ 8.

“Do đó, đa số ý kiến trong Ủy ban Pháp luật cơ bản thống nhất việc đưa dự án Luật vào Chương trình năm 2024, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 8. Đồng thời, đề nghị Chính phủ sớm có ý kiến về đề nghị xây dựng Luật và phân công Bộ Y tế, Bộ Tư pháp phối hợp chặt chẽ với đại biểu trong quá trình xây dựng dự án Luật; đề nghị Văn phòng Quốc hội, Viện Nghiên cứu lập pháp hỗ trợ đại biểu trong việc hoàn thiện hồ sơ theo quy định” – Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng nói.

Bên cạnh đó, vẫn còn một số ý kiến băn khoăn rằng đây là Dự Luật khó, nhạy cảm, còn nhiều ý kiến khác nhau, hồ sơ đề nghị xây dựng luật chưa làm rõ cơ sở chính trị và cơ sở thực tiễn cho việc xây dựng, ban hành luật. Ngoài ra, phạm vi điều chỉnh trùng lặp với dự án Luật Chuyển đổi giới tính đang được Chính phủ nghiên cứu, đề xuất và Chính phủ cũng chưa có ý kiến chính thức. Do đó, đề nghị đại biểu Quốc hội tiếp tục nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng để hoàn thiện hồ sơ đề nghị xây dựng luật.

Phát biểu tại Phiên họp, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường đánh giá cao sự tâm huyết, trách nhiệm với cộng đồng của đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí, đồng thời bày tỏ sự ủng hộ đối với các vị đại biểu Quốc hội kỳ trình sáng kiến lập pháp, chia sẻ với các cơ quan nhà nước trong công tác lập pháp.

Tổng Thư ký Quốc hội nhận định, phạm vi điều chỉnh của Dự án Luật Bản dạng giới đã thể hiện tương đối rõ; đại biểu cũng đã làm rõ được tính cấp thiết, sự cần thiết ban hành luật nhằm đảm bảo quyền chuyển đổi giới tính của cá nhân… 

Theo Tổng Thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường, vấn đề chuyển đổi giới tính thời ở điểm này cũng đã tương đối cởi mở. Nếu chúng ta không xây dựng hành lang pháp lý cho vấn đề này thì sẽ gặp cả vấn đề về thể chế lẫn thực tiễn, vấn đề hội nhập quốc tế. 

Đối với Dự án Luật này, trong kết luận phần thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, các ý kiến tại Phiên họp đánh giá rất cao và ghi nhận sự cố gắng, nỗ lực, nhiệt tình, trách nhiệm của đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí. Tuy nhiên, ý kiến các cơ quan còn khác nhau nên Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao Ủy ban Pháp luật chủ trì, phối hợp với Ủy ban Xã hội của Quốc hội, Bộ Tư pháp, Bộ Y tế làm việc với đại biểu Nguyễn Anh Trí và báo cáo xin ý kiến lại Chính phủ để thống nhất nội dung và đại biểu báo cáo lại Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét trong phiên họp tháng 5/2023.