Nghị trường Quốc hội "dậy sóng" vì các vấn đề của ngành điện, dự án điện

Đại biểu Nguyễn Ngọc Phương (Quảng Bình) đề nghị Bộ trưởng cho biết có bao nhiêu dự án năng lượng điện tái tạo chậm tiến độ? Bộ trưởng có giải pháp gì để cho các doanh nghiệp thực hiện được dự án của mình mà không bị phá sản, đồng thời tăng nguồn điện lực cho tất cả các cơ quan hiện nay? Hiện nay việc thực hiện tiến độ điện gió hơn 1 năm, nguyên nhân không phải là do doanh nghiệp mà do vướng mắc của Luật Quy hoạch. Đến nay QH đã ban hành nghị quyết hướng dẫn, Chính phủ vẫn chưa ra nghị định. Vậy, chính sách ưu đãi cho các doanh nghiệp theo Nghị định số 39 của Chính phủ năm 2018 về chế độ phát triển các dự án điện gió có được kéo dài hay không? Đại biểu đề nghị Bộ trưởng trả lời, nếu không trả lời được thì đề nghị Phó Thủ tướng Chính phủ trả lời.

Trả lời chất vấn của đại biểu Nguyễn Ngọc Phương (Quảng Bình) liên quan đến các dự án, năng lượng tái tạo chậm tiến độ, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nêu rõ, ngoài các dự án đã được duyệt và đưa vào thực hiện theo Quyết định 11 của Thủ tướng với công suất phát lên tới gần 5.000 Mw, hiện nay chúng ta còn có là gần 260 dự án điện mặt trời với tổng công suất khoảng 28.300 Mw đang chờ đợi để được đưa vào quy hoạch. Tương tự như vậy có 150 dự án điện gió đang đợi phê duyệt.

Ngoài ra còn có 8 dự án lớn về điện khí nhập khẩu và cũng đang được nghiên cứu và báo cáo trình Chính phủ. Như vậy, chưa kể đến các dự án lớn về hệ thống hạ tầng, trong đó được chuyển tải điện, trạm biến áp đang cần được bổ sung vào quy hoạch để bảo đảm giải toả công suất. Sau khi có chủ trương hướng dẫn của QH về giải thích pháp luật, hiện nay Chính phủ đang chỉ đạo các bộ, ngành tổng hợp dự án thẩm định dự án để đưa vào dự án có quy hoạch tích hợp bổ sung cho việc trong quy hoạch để tổ chức triển khai thực hiện ngay trong năm 2020 đáp ứng yêu cầu phát triển của nền kinh tế.

Đối với điện gió, Chính phủ sẽ có văn bản chỉ đạo để đảm bảo cơ chế mới vẫn khuyến khích phát triển và khắc phục được những mặt hạn chế và phát huy tính tích cực của cơ chế trước đây nhưng đồng thời cũng tạo nên môi trường công bằng và minh bạch cho tất cả các nhà đầu tư liên quan, kể cả trong điện mặt trời sắp tới sẽ thực hiện như vậy.

Cùng về vấn đề dự án điện, đại biểu Nguyễn Huy Thái (Bạc Liêu) đề cập đến việc Dự án Nhà máy Điện khí hóa lỏng LNG Bạc Liêu báo cáo với Thủ tướng 18 tháng nay và đã được Thủ tướng đồng ý về nguyên tắc. Nhà đầu tư đã hoàn thành thủ tục đầu tư tròn 12 tháng nay theo yêu cầu của Bộ Công Thương.

Thủ tướng đã hai lần chỉ đạo Bộ Công Thương có văn bản trình Thủ tướng phê duyệt bổ sung dự án và Quy hoạch Điện VII điều chỉnh. Trong thời gian chờ đợi các ban, bộ, ngành Trung ương, tỉnh Bạc Liêu và Đoàn đại biểu tỉnh Bạc Liêu đã có không dưới 30 văn bản đề nghị và kiến nghị sớm trình để phê duyệt dự án.

"Tuy nhiên, cho đến nay thì dự án quan trọng này của tỉnh nghèo Bạc Liêu vẫn chưa được Bộ trưởng Bộ Công Thương trình Thủ tướng phê duyệt. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết tại sao lại có sự chậm trễ như vậy? Cần tiếp tục thực hiện những thủ tục gì để dự án này được Bộ trưởng trình Thủ tướng phê duyệt bổ sung vào Quy hoạch Điện VII điều chỉnh?" - Ông Nguyễn Huy Thái đặt câu hỏi.

Trả lời chất vấn của đại biểu Nguyễn Huy Thái, Bộ trưởng cho biết, Bộ Công Thương đã thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng xem xét để sớm đưa vào bổ sung trong quy hoạch điện để phục vụ cho mục tiêu phát triển. Bộ Công thương đã triển khai việc tổ chức xin ý kiến của các bộ, ngành để thẩm định và tổng hợp báo cáo với Thủ tướng Chính phủ theo quy định pháp lý để bổ sung quy hoạch và triển khai thực hiện. Mặc dù còn thiếu ý kiến của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Quốc phòng nhưng vừa qua, Bộ Công thương đã có văn bản 1480 báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về việc bổ sung nhà máy điện này vào quy hoạch phát triển điện lực quốc gia để có cơ sở triển khai thực hiện.

Ngày 29/8 vừa qua, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đã chủ trì cuộc họp để xem xét các đề nghị của Bộ Công thương bổ sung quy hoạch này và các quy hoạch liên quan. Phó Thủ tướng đã có thông báo kết luận và yêu cầu Bộ Công Thương phải rà soát, đánh giá tổng hợp bổ sung một số khía cạnh có liên quan đến cả nhà máy Điện Bạc Liêu cũng như các giải pháp để bảo đảm đánh giá về hiệu quả và cũng như tác động chung đến cân đối điện và mặt bằng giá điện và rất nhiều vấn đề khác liên quan.

Bộ Công Thương đã có văn bản gửi các Bộ liên quan như Bộ Công an, Bộ Quốc phòng để lấy các ý kiến bổ sung với các dự án này và sau đó ngày 30/10/2019, Bộ Công Thương đã có văn bản 8224 gửi Thủ tướng Chính phủ để báo cáo việc hoàn thiện nội dung liên quan, trong đó có dự án nhà máy điện Bạc Liêu.

“Bộ Công Thương đã thực hiện khẩn trương. Có hai lần báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ để bổ sung quy hoạch dự án”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói và cho biết thêm, Chính phủ sẽ xem xét sau khi có ý kiến hướng dẫn của UBTVQH về giải thích pháp luật để bổ sung quy hoạch để triển khai thực hiện thời gian tới.

Điều hành Phiên chất vấn, Chủ tịch QH Nguyễn Thị Kim Ngân cũng đề nghị Bộ trưởng trả lời về việc giải quyết rất chậm đối với dự án Điện khí hóa lỏng Bạc Liêu. 8 tháng đầy đủ hết các thủ tục đầu tư, ý kiến kiến của Chính phủ, UBTVQH cũng đã xem xét việc này. "Người ta kêu rất nhiều. Cứ nói chung chung là sẽ xem xét thì rất khó. Đây là một dự án của khu vực đồng bằng sông Cửu Long, đề nghị Bộ trưởng có thể nói là trong cuối từ giờ tới cuối năm có giải quyết được dự án này hay không?" - Chủ tịch QH Nguyễn Thị Kim Ngân hỏi.

Báo cáo với Chủ tịch QH, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết, bản thân Bộ Công Thương cũng rất mong muốn sớm có được quyết định tổ chức triển khai dự án. Trên thực tế, chúng ta đang thiếu điện và đang rất cần những trung tâm này. Tuy nhiên, “tôi chắc cũng không thể nói được là thời điểm nào vì cái này chúng ta sẽ đợi Thủ tướng Chính phủ và Thường trực Chính phủ cho ý kiến và sau đó đó sẽ triển khai theo đúng quy định và hy vọng sẽ sớm được thực hiện việc này vào đầu năm 2020”, Bộ trưởng nói.

Tiếp tục tranh luận với Bộ trưởng về dự án Điện khí hóa lỏng Bạc Liêu, đại biểu Lê Thanh Vân (Cà Mau) cho biết, có thể nói, dự án này đã hoàn tất thủ tục. Ngày 9/4/2019 tại văn bản 135 của Văn phòng Chính phủ đã truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng cho triển khai và trách nhiệm này thuộc Bộ Công thương. Tiếp đó, Bộ Công thương lại vin vào Luật Quy hoạch và để chậm trễ cho đến tháng 6/2019.

Tại phiên họp tháng 6 của UBTVQH, Chủ tịch QH đã khẳng định rằng dự án này không vướng luật quy hoạch và đặc biệt là sau đó hai cơ quan của Chính phủ của QH là Bộ Kế hoạch và Đầu tư – cơ quan chủ trì dự thảo Luật quy hoạch và Ủy ban Kinh tế -cơ quan thẩm tra Luật Quy hoạch đều khẳng định dự án này không chịu tác động bởi khoản điểm a khoản 1 Điều 59 Luật Quy hoạch. Thế nhưng đến nay, Bộ Công thương vẫn đề nghị UBTVQH giải thích một số điều của Luật Điện lực để kéo dài thời gian triển khai dự án này.

Như vậy là không tuân thủ cam kết với nhà đầu tư. Đây là dự án kỳ vọng rất lớn thu hút đầu tư của cả một vùng đồng bằng sông Cửu Long nơi chúng ta đang rất quan tâm, Đảng và Quốc hội đều luôn hướng về đồng bằng sông Cửu Long nhưng trách nhiệm của Bộ Công Thương, theo đánh giá của đại biểu Lê Thanh Vân là “không tích cực, thậm chí là cố ý làm trái Luật Quy hoạch, cố ý làm trái chỉ đạo của Thủ tướng”. Đại biểu đề nghị Thủ tướng chỉ đạo triển khai ngay dự án này.

Về một số dự án điện, đại biểu Lưu Bình Nhưỡng (Bến Tre) cảm ơn Bộ trưởng đã thông tin, song ông nhấn mạnh dự án Nhiệt điện Long Phú cho đồng bằng sông Cửu Long đã thất bại và có khả năng sẽ trở thành dự án nghìn tỷ đắp chiếu.

“Đây là việc hết sức quan trọng và Nhà nước có khả năng sẽ mất hàng trăm triệu USD với vấn đề này”, ông Nhưỡng nói. Từ đó, ông cho rằng cần tập trung vào dự án điện Bạc Liêu để phục vụ cho vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Cũng tranh luận lại với Bộ trưởng liên quan đến điện và các dự án điện, đại biểu Vũ Thị Lưu Mai (TP Hà Nội) nêu 3 vấn đề: Thứ nhất là việc UBTVQH có ban hành Nghị quyết giải thích pháp luật hay không? Bộ trưởng có nói như thế này, khi có Nghị quyết mới của UBTVQH về giải thích pháp luật thì sẽ đủ điều kiện để tư nhân xây dựng đường dây 500 KV.

"Tôi nghĩ cách giải thích này chưa thực sự hợp lý, bởi vì hiện nay theo Hiến pháp và Luật Tổ chức Quốc hội, UBTVQH chỉ giải thích pháp luật trong trường hợp có cách hiểu khác nhau về cùng một vấn đề, còn về vấn đề này thì Khoản 2, Điều 4 của Luật Điện lực quy định rất rõ rồi và UBTVQH không thể giải thích trái quy định này. "- Bà Vũ Thị Lưu Mai nhận định.

Thứ hai là, về phương án xử lý của Bộ Công thương, Bộ trưởng có nói nguyên văn như thế này, Bộ Công Thương đã báo cáo Chính phủ cho phép đưa đường dây 500 KV như hợp phần của dự án phát điện mặt trời của Tập đoàn Trung Nam, tôi chưa biết Chính phủ đồng ý hay không, nhưng mà cũng đề nghị Bộ trưởng hết sức cân nhắc khi nêu quan điểm này, bởi vì nó sẽ trái với quy định của Luật Điện lực, pháp luật về đầu tư và pháp luật về đấu thầu.

Thứ ba là về tính khả thi của lộ trình thực hiện, Bộ trưởng nói đến cuối năm 2020 hy vọng là sẽ giải toả hết công suất cho các dự án điện, bảo đảm hiệu quả cho các nhà đầu tư, tôi nghĩ rằng hết sức cân nhắc về tính khả thi vì 4 lý do. Một là thời gian thực hiện chỉ còn 1 năm. Hai là, hiện nay cơ chế chính sách đều chưa rõ ràng, nếu như có sự điều chỉnh cũng cần thời gian và chưa tính đến quy trình đầu tư của chúng ta theo pháp luật về đầu tư công cũng rất mất thời gian. Ba là nguồn lực đầu tư chưa rõ ràng. Bốn là số lượng các dự án hiện nay quá lớn vào hôm qua, Bộ trưởng có nói đến thời điểm này mới giải toả hết 30% công suất, như vậy còn 70% nữa, tôi hy vọng rằng là trong 1 năm thì có thể giải toả hết và thiết nghĩ là khi đưa ra một thông điệp cần đảm bảo tính chắc chắn.

Trả lời đại biểu Vũ Thị Lưu Mai, "tư lệnh ngành" Công thương Trần Tuấn Anh cho biết, trong nội dung của Luật Đầu tư và đặc biệt là Luật Điện lực có một điều khoản quy định Nhà nước độc quyền trong truyền tải điện. Vì những nội dung trong Luật Điện lực và cả điều kiện kinh doanh trong lĩnh vực điện lực đã quyết định vai trò độc quyền của Nhà nước. Điều này dẫn đến không chủ động để đa dạng hóa được mô hình đầu tư của xã hội trong các hệ thống truyền tải điện, để đảm bảo nâng cao năng lực giải toả công suất hệ thống truyền tải điện quốc gia.

Do vậy, “chúng tôi đã rà soát pháp lý để có thể vận dụng pháp luật với sự cho phép của QH hướng dẫn giải thích từ ngữ. Ví dụ như độc quyền truyền tải điện có thể bao hàm nghĩa là Nhà nước chủ quản quản lý hệ thống truyền tải điện đó và việc vận hành hệ thống điện để đảm bảo vai trò của Nhà nước trong việc đảm bảo nền tảng an ninh năng lượng”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng cho biết, việc đầu tư cho các công trình truyền tải điện có thể xem xét, nếu như có hướng dẫn từ ngữ pháp luật thì hoàn toàn có thể tách khái niệm đầu tư cho các công trình nhất định trong hệ thống truyền tải điện để đảm bảo việc có cơ hội cho các thành phần kinh tế khác trong xã hội để tham gia đầu tư.

“Chính vì vậy, chúng tôi chủ động nghiên cứu các phương án để giải quyết những vấn đề tồn tại của hệ thống truyền tải điện, vốn phụ thuộc quá lớn vào nguồn ngân sách nhà nước và nguồn lực của Tập đoàn Điện lực Việt Nam. Tôi cũng xin báo cáo kiến nghị báo cáo với QH đây là ý kiến của Bộ Công thương, Chính phủ chưa có ý kiến chính thức. Chúng tôi sẽ tính toán phương án cơ bản lâu dài hoặc là phải sửa đổi Luật Điện lực và Luật Đầu tư để đảm bảo quyền độc quyền trong truyền tải điện nước giới hạn trong mức độ để đảm bảo an ninh chung, còn đầu tư đa dạng hơn”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nêu rõ.

Giải pháp thứ hai, theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, các dự án phát triển nguồn, thì trong Thông tư hướng dẫn thực hiện Luật Điện lực có quy định phương án đấu nối, trong đó có quy định về đường dây và trạm để đảm bảo cho truyền tải công suất của nhà máy đấu nối đến các hệ thống điện quốc gia. Các điểm đấu nối của hệ thống truyền tải điện quốc gia có thể được tính như những hệ thống đầu tư dự án của nhà đầu tư.

Ông Trần Tuấn Anh báo cáo với các đại biểu: "Câu chuyện của dự án đường dây 500kW của nhà đầu tư nhân đang được vận dụng trong góc độ như hệ thống đường dây phục vụ việc truyền tải trong phương án truyền tải phương án đấu nối của nhà máy điện này với hệ thống điện quốc gia, không vượt lên quy định hiện hành. Chúng tôi cũng xin ý kiến đã nêu trên có thể xem xét sửa đổi luật. Lúc đó có thể có những câu chuyện hướng dẫn cho doanh nghiệp và tác động xã hội dưới hình thức đầu tư công tư(BT) đầu tư bàn giao lại cho Nhà nước quản lý về hệ thống truyền tải điện quốc gia quản lý”.

Trong 15 phút báo cáo làm rõ thêm một số vấn đề, Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng nhắc đến trách nhiệm của Chính phủ, Thủ tướng trong việc đảm bảo cung ứng đủ điện cho phát triển kinh tế - xã hội. Ông nhấn mạnh điện năng có vai trò đặc biệt quan trọng, không thể thiếu và là một nhân tố quyết định thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Những năm qua, trong điều kiện còn nhiều khó khăn nhưng ngành điện, trong đó có các cơ quan quản lý Nhà nước, tập đoàn kinh tế Nhà nước cùng các nhà đầu tư đã nỗ lực để đầu tư phát triển hệ thống điện.

Tuy nhiên, theo Phó Thủ tướng, việc phát triển hệ thống điện đang gặp rất nhiều khó khăn. “Nếu chúng ta không có giải pháp hữu hiệu, quyết liệt để tháo gỡ sẽ có nguy cơ thiếu điện trong những năm tới”, Phó Thủ tướng cảnh báo.

Ông nêu thực tế cơ cấu nguồn điện đã có sự thay đổi rất nhanh dẫn đến việc chúng ta phải điều chỉnh quy hoạch, nếu không sẽ rất khó đáp ứng yêu cầu đủ điện cho sản xuất.

“Chúng ta dừng điện hạt nhân, nguồn điện than đầu tư rất khó khăn do lo ngại về vấn đề môi trường, cùng với đó rất nhiều dự án chậm tiến độ đã ảnh hưởng đến việc cung cấp, cung ứng nguồn điện cho phát triển kinh tế xã hội”, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng nêu thực tế.

Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng cũng cung cấp con số sơ bộ với khoảng 60 dự án đang đầu tư, trong đó có 35 dự án công suất từ 200 MW trở lên chậm tiến độ từ 1 đến 5 năm, thậm chí có dự án còn chậm kéo dài hơn nữa và với tổng công suất khoảng 39.000 MW, từ đó dẫn đến nguy cơ thiếu điện từ năm 2019.

"Do đó, Thủ tướng đã quyết định điều chỉnh quy hoạch điện nhằm bổ sung thêm các nguồn điện. Trong đó, đặc biệt là nguồn điện tái tạo và các nguồn điện khác để bù đắp sự thiếu hụt này. Điển hình, nguồn điện mặt trời, điện gió có rất nhiều nhưng không ô nhiễm môi trường, không tốn nhiên liệu." - Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng cho biết.

Kết luận phiên chất vấn, Chủ tịch QH Nguyễn Thị Kim Ngân đề nghị Bộ trưởng trả lời bằng văn bản cho các đại biểu Quốc hội. Cùng với Bộ trưởng Công thương, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng đã tham gia trả lời những nội dung có liên quan.

Để có những chuyển biến tích cực, khắc phục tồn tại, hạn chế nêu trên, Chủ tịch QH đề nghị Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công thương và các bộ, ngành liên quan nghiên cứu tiếp thu đầy đủ ý kiến của ĐBQH, triển khai hiệu quả các giải pháp trước mắt và lâu dài liên quan đến nhiệm vụ, lĩnh vực đã được chất vấn.

Cụ thể, năm 2020, hoàn thành Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia (Quy hoạch Điện VIII) và Quy hoạch phát triển năng lượng quốc gia theo quy định của Luật Quy hoạch bảo đảm phát triển cân đối giữa các vùng, miền, cân đối giữa nguồn và phụ tải; rà soát, xử lý vấn đề phát sinh trong quy hoạch, vận hành các dự án điện, điện khí, mặt trời, điện gió; huy động các nguồn lực, giải pháp về công nghệ để xây dựng hệ thống truyền tải điện, nâng cấp trạm biến áp, tăng cường đầu tư hệ thống truyền tải để giải tỏa nguồn điện; nghiên cứu cơ chế mới để huy động nguồn xã hội hóa cho việc xây dựng hệ thống truyền tải điện; tiếp tục mở rộng thị trường cạnh tranh bán buôn điện, thí điểm để các nhà máy điện gió và mặt trời bán điện trực tiếp cho khách hàng mua điện tiến tới hình thành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh vào năm 2023.

Tiếp tục huy động nguồn lực triển khai Đề án điện nông thôn, miền núi, hải đảo; nghiên cứu sửa đổi cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ bình quân, sửa đổi quy định về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện; rà soát, đẩy nhanh tiến độ, xử lý các tồn tại, phát sinh của các công trình, các dự án điện trọng điểm như đối với dự án điện Bạc Liêu, Long Phú, Ô Môn, Thái Bình 2 và các dự án điện khác đã được đại biểu Quốc hội chất vấn để đảm bản nhu cầu sử dụng điện trong năm 2020 và các năm tiếp theo, bảo đảm an ninh năng lượng, không để xảy ra tình trạng thiếu hụt điện cho sản xuất, kinh doanh.