Viếng mộ nhà thơ dịch “Nhật ký trong tù” sang tiếng Phần Lan

Tác giả của bản dịch đó là Pentti Saarikoski, một nhà thơ nổi tiếng ở Phần Lan vào thập niên 60 - 70 thế kỷ trước. Chỉ một năm sau khi ra đời, vào năm 1970, bản dịch đã được tái bản 2 lần, góp phần đem lại cho nhà thơ, dịch giả Saarikoski giải thưởng nhà nước về dịch thuật cùng với 5 tác phẩm dịch khác của ông.

Pentti Saarikoski và bản dịch “Nhật ký trong tù” sang tiếng Phần Lan

Lý do khiến Saarikoski dịch Nhật ký trong tù sang tiếng Phần Lan được ông viết trong trang đầu và trang cuối bìa 4 của bản dịch: “Tôi dịch những bài thơ này trong thời gian ngừng bắn khi Nhân dân Việt Nam tiếc thương vĩnh biệt người giải phóng và vị lãnh tụ của họ. Tôi dịch những bài thơ này vì đây là những bài thơ hay. Bởi vì tôi ngưỡng mộ cuộc đời hoạt động của Hồ Chí Minh. Cuộc đấu tranh dũng cảm, kiên cường của ông cho tự do của dân tộc, một cuộc đấu tranh mà Nhân dân sẽ chiến thắng. Ông đã đem đến cho người dân sự tự tin. Ông đã đem đến cho họ những lời khuyên”.

Ho Tsi Minh: Poliittisen vangin runot không chỉ là cuốn sách đầu tiên được dịch ra tiếng Phần Lan mà còn là tác phẩm văn học Việt Nam được in nhiều lần nhất (3 lần) ở Phần Lan cho đến nay. Thế nhưng, điều ngạc nhiên và đáng tiếc là trong danh mục sưu tầm các tác phẩm Nhật ký trong tù bằng tiếng nước ngoài của Bảo tàng Hồ Chí Minh cũng như của Khu di tích Phủ chủ tịch bản dịch tiếng Phần Lan vẫn vắng mặt và mãi đến rất gần đây, bản dịch này mới được chúng tôi biết đến và giới thiệu với bạn đọc Việt Nam cùng với một bản dịch “Nhật ký trong tù” khác bằng tiếng Na Uy, cũng được xuất bản lần đầu tiên ở nước này đã hơn nửa thế kỷ.

Ngôi mộ độc đáo của Saarikoski trong nghĩa trang Tu viện Valamo

Mặc dù là người sùng tín chúa Jesu, song Pentti Saarikoski không thực sự là tín đồ của một tôn giáo nào mà chỉ bị mê hoặc bởi Orthodox, tôn giáo chính của vùng quê mà ông đã sinh ra ở gần vùng hồ Ladoga, Karelia, nơi có Tu viện Valamo (cũ). Sau chiến tranh Thế giới thứ hai, vùng đất này thuộc về Liên bang Nga, nên một số tu sĩ Orthodox đã rời khỏi tu viện cũ, mang theo biểu tượng tôn giáo của mình đến vùng đất mới và thành lập nên Tu viện Valamo Mới ở Heinävesi, một vùng quê yên tĩnh ở miền trung Phần Lan.

Gia đình người viết bên mộ Saarikoski

Sau gần 10 năm sống ở Thụy Điển với người vợ thứ tư, tháng 8 năm 1983 Saarikoski trở về Phần Lan và đã dành vài tuần nghỉ ở Tu viện Valamo Mới. Nhưng không ngờ Tu viện đã trở thành nơi an nghỉ cuối cùng của ông. Ông bị xơ gan dẫn đến chảy máu trong và được đưa đến bệnh viện thành phố Joensu (cách Tu viện 30km).

Trong những ngày Pentti Saarikoski nằm bất tỉnh ở bệnh viện Joensu, Thủ tướng Phần Lan lúc bấy giờ là Kalevi Sorsa đã gửi một bức điện tới bệnh viện: “Hãy bình phục, chúng tôi cần bạn”. Nhưng sáng ngày 24/8/1983 nhà thơ huyền thoại đã qua đời khi chỉ mới 45 tuổi.

Hai ngày sau, một đám tang nhỏ theo nghi lễ Orthodox được tổ chức tại nhà nguyện trong nghĩa trang tu viện Valamo chỉ với sự hiện diện của những người thân trong gia đình ông. Theo di nguyện của ông và gia đình, thi hài của ông đã được an táng tại một nơi tĩnh lặng, hướng ra bìa rừng bên rìa nghĩa trang của Tu viện Valamo Mới.

Đó là một ngôi mộ đặc biệt, khác hẳn với tất cả những ngôi mộ khác trong nghĩa trang, được viền xung quanh với những hòn đá thô mộc. Bên cạnh mộ có một chiếc ghế dài cho những người đến thăm viếng có thể ngồi nghỉ. Không biết bắt đầu từ lúc nào, thay cho hoa và nến theo tập quán, khách đến viếng ông cắm xuống nền đất trên mộ những chiếc bút như những nén nhang để tưởng nhớ ông. Khi trên mộ đã đầy kín bút, chúng sẽ được lấy đi (thường mỗi năm một lần) để nhường chỗ cho những chiếc bút khác của những người mới đến viếng nhà thơ họ yêu quý.

Đúng vào ngày Pentti Saarikoski qua đời cách đây 38 năm, ngày 24/8/2021 gia đình tôi đã vượt quãng đường hơn 400km từ Helsinki đến thăm Tu viện và viếng mộ ông. Ngoài những chiếc bút bi nhãn hiệu Thiên Long được sản xuất ở Việt Nam, chúng tôi còn đem theo mấy nén hương mang sang từ Hà Nội, đồng thời cũng không quên đem theo cả bản dịch “Nhật ký trong tù” của Saarikoski mà tôi đã tìm mua từ hiệu sách cũ để kính cẩn đặt dưới cây thánh giá cạnh mộ ông. Chúng tôi đã thắp hương và cắm xuống nền đất trên mộ ông cùng với những cây bút Việt, cảm ơn ông đã dịch những bài thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh sang tiếng Phần Lan ngay sau khi người qua đời. Trước lúc ra về, tôi nhẩm tính trên mộ ông đã có khoảng 100 cây bút. Với đà này đến cuối năm, số bút sẽ phủ kín mộ ông.

Tu viện Valamo Mới là một địa điểm du lịch khá nổi tiếng ở miền trung Phần Lan, bởi đây là tu viện duy nhất ở Bắc Âu còn lưu giữ và phát triển các biểu tượng và giá trị truyền thống của đạo Orthodox. Nhưng những người làm trong tu viện cho hay rằng sự hiện diện của ngôi mộ nhà thơ Saarikoski cũng đã góp phần tăng thêm lượng khách du lịch đến Tu viện. Ngày nay mỗi năm Tu viện đón hàng chục nghìn người từ khắp nơi trên thế giới đến viếng thăm cũng như tìm hiểu nghiên cứu về đạo Orthodox ở Phần Lan.

Pentti Saarikoski là một “hiện tượng” trong văn giới ở Phần Lan. Mặc dù chỉ sáng tác trong vòng 25 năm, song Saarikoski đã để lại một di văn học vô cùng đồ sộ, với 70 tác phẩm sáng tác (thơ, ký, kịch bản sân khấu, truyền hình) và 65 tác phẩm dịch, dành được 17 giải thưởng văn học các loại của Phần Lan, trong đó có 6 giải thưởng nhà nước.

Có một điều trùng hợp ngẫu nhiên khá thú vị là ngày sinh của Pentti Saarikoski trùng với ngày mất của chủ tịch Hồ Chí Minh và ngày quốc khánh 2/9 của Việt Nam. Ông sinh ngày 2/9/1937.