Nhiều trường hợp truy cứu trách nhiệm hình sự
Hướng dẫn trong nghị quyết, Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao giải thích “Cho vay lãi nặng” là trường hợp bên cho vay cho bên vay vay tiền với mức lãi suất gấp 5 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định tại khoản 1 Điều 468 Bộ Luật Dân sự (lãi suất, mức lãi suất vay tiền theo thỏa thuận không vượt quá 20%/năm; nếu thỏa thuận không rõ thì sẽ là 10%/năm).
Giải quyết trường hợp cho vay bằng tài sản khác (không phải tiền), cơ quan chức năng cũng như các bên phải quy đổi tài sản đó thành tiền tại thời điểm chuyển giao tài sản vay.
| Cơ quan CSĐT Công an quận Hà Đông ra quyết định tạm giữ hình sự đối với các đối tượng về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự hồi tháng 10/2021 |
Đáng lưu ý, Nghị quyết đề cập chi tiết nhiều trường hợp truy cứu trách nhiệm hình sự hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự. Đơn cử, nếu người cho vay lãi nặng thực hiện nhiều hành vi khác nhau liên quan đến việc đòi nợ (dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, uy hiếp tinh thần, gây thương tích, gây tổn hại sức khỏe hoặc có hành vi khác để lấy tài sản ...), họ còn chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm tương ứng, nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
Hay người cho vay lãi nặng nhằm thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên nhưng họ chưa thể thu lợi (vì nguyên nhân ngoài ý muốn); hoặc thu lợi bất chính dưới 30 triệu đồng. Ở tình huống này, cơ quan pháp luật có thể truy cứu trách nhiệm hình sự theo khung hình phạt tương ứng với tổng số tiền thu lợi bất chính mà người cho vay nhằm đạt được. Khi quyết định hình phạt, tòa án áp dụng quy định pháp luật hình sự về phạm tội chưa đạt.
Tương tự, Nghị quyết hướng dẫn cách xử lý người thực hiện nhiều lần hành vi cho vay lãi nặng, có số tiền thu lợi bất chính mỗi lần phạm tội từ 30 triệu đồng trở lên. Nếu mỗi lần phạm tội đều chưa bị truy cứu trách nhiệm hình sự và chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự; thì ngoài việc bị áp dụng khung hình phạt tương ứng với tổng số tiền thu lợi bất chính, người cho vay còn bị áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội 2 lần trở lên”.
Phạt tù tối đa đến 3 năm
Trao đổi với báo Kinh tế & Đô thị, luật sư Nguyễn Ngọc Hùng - Trưởng Văn phòng Luật sư Kết Nối cho rằng, cho vay lãi nặng hay ngôn ngữ thông thường mọi người gọi là “tín dụng đen” là tình trạng không hiếm gặp trong đời sống xã hội. Cho vay với lãi suất cao đến mức nào đó sẽ có tác động vượt ra ngoài khuôn khổ của giao dịch và ảnh hưởng đến trật tự quản lý kinh tế và trật tự an toàn xã hội. Mức lãi suất cao nhất trong Bộ luật Dân sự quy định là 20%/ nợ gốc/ năm.
| Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng |
Hành vi cho vay lãi nặng còn được quy định là tội phạm theo Điều 201 Bộ luật Hình sự năm 2015. Theo đó, hành vi cấu thành tội này là cho vay với lãi suất gấp 5 lần mức tối đa quy định trong Bộ luật Dân sự trở lên, thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên hoặc thu lợi thấp hơn nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Người phạm tội này có thể bị phạt tù tối đa đến 3 năm.
Mặc dù trên thực tế hoạt động cho vay lãi nặng diễn ra khá nhiều, đi đôi với đó là tình trạng người cho vay dùng nhiều thủ đoạn vi phạm pháp luật để đòi nợ gây ảnh hưởng đến tinh thần, sức khỏe thậm chí là tính mạng của người vay nhưng tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự” vẫn chưa được áp dụng nhiều để xử lý các đối tượng có hành vi này. Một phần là do những vướng mắc của các cơ quan tiến hành tố tụng trong áp dụng pháp luật dẫn đến hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm chưa cao. Do đó, mới đây, TAND tối cao đã ban hành Nghị quyết hướng dẫn về hoạt động áp dụng quy định tại Điều 201 Bộ luật Hình sự về tội “Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự”. Trong đó có giải thích rõ ràng về thuật ngữ như “cho vay lãi nặng”, “thu lợi bất chính” là gì. Hướng dẫn cụ thể về cách tính về số tiền thu lợi bất chính… Từ những nội dung này hệ thống tòa án trên cả nước có thể áp dụng quy định tại Điều 201 để xử lý các hành vi cho vay nặng lãi một cách thuận lợi hơn.
“Tình trạng tín dụng đen diễn ra ngày càng phổ biến và nguy hiểm một phần cho thời gian qua chưa có hướng dẫn cụ thể về áp dụng pháp luật trong xử lý mà còn do chế tài xử lý của chúng ta chưa mạnh. Như trên đã nói mức hình phạt cao nhất cho người phạm tội chỉ là phạt tù 3 năm. Đối với những đối tượng cho vay theo đường, có hệ thống, thu lợi hàng tỷ đồng mỗi năm thì mức phạt này dường như không đủ tính răn đe” - luật sư Nguyễn Ngọc Hùng nêu quan điểm.
